renda special energiesprong januari 2012 zelfvoorzienend in energie50 Om de energiekosten van huurders te beperken en CO2 -uitstoot te verminde- ren, heeft woningcorporatie Patrimonium uit Veenendaal een Energie B.V. opgericht. "Een corporatie die voor de komende vijftig jaar bouwt, moet flexibel kunnen inspe- len op alternatieve energie- bronnen als gas straks niet meer te betalen is", zegt Piet de Vrije, directeur van de corporatie. zelfvoorzienend in energie tekst tosca vissers foto's patrimonium renda special energiesprong januari 2012 51 Patrimonium is een middelgrote corporatie met circa 6500 woningen in Veenendaal. De Energie B.V. omvat drie duurzame energievoorzienin- gen die nu sinds een paar jaar groene energie aan huurders in nieuw- bouwwijken leveren. Groene en betrekkelijk goedkope energie wordt er opgewekt door zonnecollectoren, een warmtekoudeopslag (wko) in de bodem, en een houtpelletverbrandingsinstallatie. "Zo moeilijk is het allemaal niet", wijst Piet de Vrije de praktische bezwaren voor het oprichten van een Energie B.V. direct van de hand. "In juridisch en finan- cieel opzicht zijn er weinig haken en ogen. Bovendien zie je steeds meer woningcorporaties het voor elkaar krijgen om in hun eigen energie te kunnen voorzien, en is er volop informatie over het onderwerp beschik- baar. De oprichting van een eigen Energie B.V. voor woningcorporaties ligt dus redelijk voor de hand. Ons blikveld op duurzaam bouwen en energiebeperkende maatregelen is vrij breed", richt hij zich op zijn corporatie. "Bij verschillende nieuwbouwprojecten zijn we op zoek gegaan naar energiebronnen die het beste in die wijk passen." OVErstaPPEn Volgens De Vrije zijn corporaties al zeer vertrouwd met collectief warmte opwekken. Meestal voor verwarming van woningen, maar ook voor warmwatervoorziening. "Denk aan de grote hoogbouwcomplexen waarin vaak collectieve stookinstallaties zitten die warmte leveren aan de huurders." Nederland stookt het liefst op gas. De corporatie koopt het gas in van de energieleverancier en berekent de brandstof door in de huurprijs, zoals wettelijk vastgelegd. Elke maand krijgen huurders een voorschotrekening voor gas en aan het eind van het jaar wordt de geleverde energie verrekend. "In feite is dat al een Energie B.V. in het klein waaraan wettelijke tarieven voor kleinverbruik zijn gekoppeld", geeft De Vrije aan. "Als je over wilt stappen naar een andere energie- bron dan gas, kun je niet meer blindvaren op de wettelijke gastarieven voor kleinverbruik en moet je over een ander energiemodel gaan nadenken. Je moet een eigen tariefstelling kiezen bijvoorbeeld. Ook is een andere kostenstructuur aan de orde die duidelijk maakt welk type installatie wordt gebruikt en welke materialen worden ingekocht. Op dat moment kan een corporatie overstappen op een Energie B.V., waarmee een andere energiebron ingezet kan worden. Ook is het opzetten van een aparte administratie nodig waarin wordt bijgehouden welke kosten en inkomsten je uit deze B.V. kunt genereren." LaChErig Nederland wil zo langzamerhand af van haar gasverslaving en scha- kelt hier en daar over op groene energiebronnen. Volgens de direc- teur van Patrimonium maken energiebedrijven weinig bezwaar tegen het oprichten van Energie B.V.'s door corporaties. "Ze doen nogal lacherig over dit soort initiatieven", vindt hij. "De energie die op eigen houtje wordt geleverd is veel te kleinschalig ten opzichte van zo'n grote machtsmonopolie. Energiemaatschappijen liggen niet wakker van die ene procent brandstof op jaarbasis, waarvan de helft uit iets anders bestaat dan gas." Een corporatie kan bij nieuwbouwprojecten vrij snel omschakelen naar nieuwe toepassingen van energielevering. "Een nieuwe installatie neerzetten is direct te realiseren, maar voor renovatieprojecten is het nog steeds lastig om in bestaande woonwij- ken nieuwe manieren van energieopwekking toe te passen. Het kan wel, maar het komt minder vaak voor dan bij nieuwbouwprojecten", zegt hij. "Het voert vaak te ver om de hele bestaande voorraad over te zetten op andere energiebronnen. Installaties gaan dertig jaar mee en zouden dan in dit kader allemaal vervangen moeten worden. Tech- nisch is het ingewikkeld om goedwerkende installaties aan te sluiten op een nieuw energieleveringssysteem in bestaande woningen die nog lang niet zijn afgeschreven. Naast wijzigingen van installaties moet je ook vaak bouwkundige ingrepen doen om nieuwe energie- bronnen in te kunnen zetten. Daarnaast is het voorzien in een collec- tieve warmwaterinstallatie vaak problematisch, met name in een woning in bewoonde staat. Kortom, voor bestaande gebouwen is aanwenden van andere energiebronnen dan de gebruikelijke vaak ingewikkeld", concludeert De Vrije. DE KOningsVrOuwEn Van LanDLust De Koningsvrouwen van Landlust in Amsterdam is een voor- beeld van een renovatieproject waarbij woningcorporatie Eigen Haard een energiesprong heeft gemaakt. Het energie- verbruik in het cultuurhistorische monument is meer dan gehalveerd, waardoor de woningen van label G zijn ge?p- graded naar label A. De CO2 -reductie bedraagt 80 procent. De energiesprong is het gevolg van een heel pakket aan energiemaatregelen. Zo is er een box-in-box isolatie toegepast, resulterend in een Rc -waarde van 4 voor de gevels en Rc =7 voor het dak. Daarnaast zijn extreem ge?soleerde aluminium kozijnen geplaatst met daarin dubbel glas verlijmd, zogenoemd structural glazing. Voor de stroomopwekking van de collectieve voorzieningen zijn PV-panelen op het dak geplaatst. Aan deze panelen is ook de gebalanceerde ventilatie gekoppeld. Verwarming en koeling gebeurt via de plafonds. Individuele bemetering is gekoppeld aan de huisvideofoon die inzicht geeft in het energieverbruik. Daarnaast krijgen de bewoners een ener- giebox met standby-killers en spaarlampen. In ??n trap- penhuis komen als proef twee HRe's om het energiever- bruik te vergelijken met blokverwarming. Voor de renovatie bestond het complex uit 245 woningen (waaronder 3 bedrijfsruimten) waarvan de woonomstandig- heden slecht waren, onder andere door vocht, schimmel, geen isolatie, versleten infrastructuur, gehorigheid en een te klein woonoppervlak. In september 2010 is gestart met de renovatie. In de tweede helft van 2012 staat de opleve- ring gepland van de laatste van de 188 moderne en gevari- eerde huurwoningen. De Energie B.V. van woningcorporatie Patrimonium omvat drie duurzame energie- voorzieningen, die sinds een paar jaar groene energie aan huurders leveren. renda special energiesprong januari 2012 zelfvoorzienend in energie52 warmtEKOuDEOPsLag Warmte en koude worden steeds vaker uit de grond gehaald. "Niet alleen het verwarmen van woningen is van belang; koelen wordt een minstens zo belangrijke kwaliteitscompo- nent", denkt De Vrije. "Warmtekoudeopslag in de bodem is een betrekkelijk eenvoudige manier van schone energie opwekken die economisch rendabel te maken is, zeker op middellange termijn berekend." Bij een ander nieuwbouwpro- ject dat Patrimonium in samenwerking met de gemeente Veenendaal en een aantal ontwikkelaars heeft gerealiseerd, hebben de 1200 nieuwe woningen een eigen collectieve verwarmingsinstallatie die losstaat van het energiebedrijf. Het verwarmingssysteem werkt op basis van wko in de bodem, gekoppeld aan een koelinstallatie. "Zo moeilijk is dat niet te realiseren", legt De Vrije uit. "Je bouwt een installatie die volledig losstaat van de grote energiebedrijven, iets wat je veel vaker ziet voorkomen in Nederland. Mensen willen voort- aan hun eigen energie opwekken voor energie die ze zelf nodig hebben, met een eigen windmolen, een (bio-)wko- of wkk-installatie, of met zonnecollectoren." De Vrije verwacht een trend in het zelfstandig opwekken en gebruiken van ener- gie. Particuliere investeerders bouwen installaties voor meer- dere woningen tegelijk, die relatief los van de bestaande energiebedrijven draaien. Dat is heel goed te realiseren per wijk of per woningblok. "Gekoppeld aan woonblokken of wijken zal het steeds gebruikelijker worden dat een corporatie de positie krijgt van energieleverancier. Bij de wkk is die ener- gielevering door ons als corporatie een feit: wij leveren naast koeling en warmte ook indirect een deel van de stroom aan de wijk", aldus De Vrije. houtpellets Voor een van de nieuwbouwprojecten waarvoor Patrimonium groene energiebronnen wilde gaan aanwenden, was wko vanwege milieuverordeningen onmogelijk. In haar zoektocht naar een andere duurzame energiebron ontdekte de woning- corporatie houtpellets om woningen te verwarmen. Deze zijn onder andere toegepast in de Oranjetoren in Veenendaal. "Het stoken op dit soort houtkorrels komt in Nederland al vrij veel voor. Vooral in de glastuinbouw, maar nog niet in de collectie woningbouw", duidt De Vrije aan. Hij reisde naar Duitsland, Zwitserland en Scandinavi?, waar houtpellets een courante energiebron zijn voor woningbouw en voor collectieve instal- laties. Hij onderzocht of het geschikt zou zijn voor de Veenen- daalse woningen. "Het voert inderdaad nogal ver voor een corporatie om op zoek te gaan naar een geschikte groene energiebron, maar het was ook erg leuk om verder uit te zoeken hoe het zit met regelgeving en het bepalen van tarie- ven, het inkopen van de brandstof en hoe de doorbetaling aan de huurders opgetuigd moet worden. Evenals de milieuaspec- ten die deze nieuwe energiebron met zich meebracht, eiste het berekenen van de energieprestatienorm ook heel wat denk- werk. Kortom, al deze aspecten maakten onze zoektocht bijzonder interessant." De gegevens die De Vrije en zijn onder- zoeksteam naar voren wisten te halen, zijn ter inzage op de website van Patrimonium gezet. "Het is een vrij gedetailleerd document geworden waarin de methodiek, de techniek en alle regels eromheen naar voren komen en direct toepasbaar zijn voor elke collectieve woningbouw", zegt hij. De woningcorporatie heeft ??n installatie staan die al twee winters 74 appartementen met houtpellets verwarmt. "Een nieuwe installatie draait sinds kort. Hij zal deze winter voor het eerst op vollast draaien en 140 appartementen verwar- men. De derde installatie is nu in aanbouw en zal vanaf eind 2012 voor verwarming van 115 appartementen zorgen." Wat betreft de rendabiliteit van dit soort energie-initiatieven voor corporaties, moet De Vrije eerlijkheidshalve toegeven dat er heel wat uren en experimenteerkosten zitten in het uitge- breide onderzoek dat eraan vooraf ging. "Het traject was niet met een positief resultaat af te sluiten, maar voor de lange termijn halen we die kosten er glansrijk uit", is De Vrije's overtuiging. "Een dergelijke houtpelletinstallatie gaat 50 jaar mee, rekening houdend met normale vervangings- en onder- houdsmaatregelen. Net zo lang als de levensduur van de woningen. En zoals het er nu naar uitziet, houden we deze installaties de komende 50 jaar wel draaiende. We denken dat over die periode de houtkorrels het flink hebben gewon- nen van de fossiele brandstoffen en stukken goedkoper zullen zijn dan gas", besluit De Vrije. renda special energiesprong januari 2012zelfvoorzienend in energie 53 warmtEwEt De verandering van de Warmtewet geeft wel een aantal knelpunten aan als een corporatie een andere energiebron wil inzetten dan gas. "Daar is in de politiek veel over te doen geweest", volgens De Vrije. De nieuwe maatregelen maken het voor corporaties moeilijker om initiatieven zoals het oprichten van een Energie B.V. van de grond te krijgen. De vrees is dat de wet initiatieven van corporaties belemmert, die over willen stappen op kleine collectieve en groene energiebron- nen. De nieuwe Warmtewet, die waarschijnlijk in 2012 in werking treedt, zal betrekking hebben op veel meer installaties van corporaties dan nu het geval is. De Vrije: "Alle collectieve installaties van enige omvang zullen onder de wet gaan vallen, dus niet alleen de installaties die energie opwekken zoals PV, wko, wkk en windenergie. De bedoe- ling van de wet is dat energiegebruikers niet te veel betalen door gedwongen winkelnering, het zogenoemde Niet Meer Dan Anders- principe. Het gevolg hiervan is dat corporaties worden geconfronteerd met een hogere administratieve last. Door deze `nieuwe' warmtenet- ten", vervolgt hij, "krijgen corporaties onder meer te maken met een andere afrekening van de stookkosten. Corporaties die eigenaar zijn van een collectieve verwarmingsinstallatie, hoe klein ook, moeten hun administratie op een andere manier inrichten omdat ze nu officieel worden betiteld als warmteleverancier." Onduidelijk is hoe dit moet gebeuren. Ook is nog niet duidelijk welke financi?le consequenties de nieuwe berekeningsmethode heeft voor corporaties. Volgens De Vrije weerhoudt onbekendheid met dit soort nieuwe regels vele corporaties om na te denken over alternatieve energiebronnen, en juist dat terughoudende gedrag zorgt ervoor dat initiatieven al sneuvelen voordat ze ?berhaupt op de tekentafel komen. "Ik verwacht dat als er meer bekendheid optreedt over hoe de wetge- ving toegepast moet worden, dat die goede initiatieven wel weer op gang komen. Een corporatie krijgt dan ook de mogelijkheid geld te verdienen aan opgewekte energie, zodra ze ervoor kiest de energie aan haar klanten te verkopen voor een markconform bedrag. Een corporatie wordt dan tevens een energiebedrijf. Tot op de dag van vandaag rekenen de corporaties uiteraard het gasverbruik van centrale ketelhuizen en de stroomkosten rechtstreeks af met hun huurders. De door de corporatie opgewekte energie is dan ook niet gratis en wordt niet voor een lager bedrag aan de bewoners doorberekend. Met de Warmtewet in de hand kunnen deze bedragen verhoogd worden. Maar voordat het zo ver is, zal er uiteraard eerst binnen de corporatie een woonlastendiscussie gevoerd moeten worden", stelt De Vrije. amBitiE Of zelf energie leveren eenvoudiger te realiseren is voor een kleinere corporatie dan voor een grote, ligt volgens De Vrije niet aan de grootte van de organisatie, maar veel meer aan de mensen die zich hiervoor willen inzetten. "Die ambitie, waarvoor het bestuur de doel- stellingen heeft vastgesteld, moet van hoog tot laag in de hele organi- satie zijn vastgelegd. De hoeveelheid reductie van CO2 -uitstoot en het energiezuiniger maken van woningen hebben we als corporaties op landelijk niveau afgesproken met het Rijk." De Vrije vindt daarom dat corporaties min of meer de plicht hebben om dit soort initiatieven verder uit te rollen, en te rapporteren of ze zich aan de afspraken hebben gehouden of niet. "Dit soort projecten, met groene energieop- wekking als uitgangspunt, moeten geen ad-hoc-projecten zijn van een enkele medewerker waarvoor eenmalig een succes wordt geboekt. Verminderen van het gebruik van fossiele brandstoffen, ofwel CO2 -reductie, en woonlastenverlaging moeten ingebed zijn in een stel- selmatige beleidslijn voor de komende jaren, omdat we dat belangrijk vinden als doelstelling van onze onderneming", stelt de directeur. Hij verwijst hiervoor naar het convenant waarin corporaties en de rijks- overheid destijds met elkaar hebben afgesproken om binnen een aantal decennia het energieverbruik en de CO2 -uitstoot van de totale voorraad van 2,4 miljoen woningen in Nederland met 20 procent te verminderen. "Deze opgave staat er nog steeds, ook al zijn we een aantal jaren verder en zijn we naar rato nog niet zo ver opgeschoten met het halen van deze doelstelling. We zullen dus nog veel meer moeten doen", voorspelt De Vrije. warmtEBEDrijf rOttErDam Woningcorporaties zoeken het ook in de samenwerking met elkaar en met andere partijen om duurzamer energieverbruik te faciliteren en te promoten. Zo wordt in Rotterdam hard gewerkt aan het besparen van fossiele brandstoffen en vermindering van de CO2 -emissie. Onder andere door de overtollige industriewarmte van het haven- en industrieel complex te leveren aan woningen. Woningcorporaties Havensteder, Vestia, Woonstad en Woonbron werken samen met Warmtebedrijf Rotterdam om de woningen in Rotterdam-Noord van die restwarmte te voorzien. De restwarmte die Eneco gaat leveren, is afkomstig van de afvalverbrandingsinstal- latie AVR in Rozenburg. Het gaat om warmte die vrijkomt bij de verbranding van afval en die nuttig kan worden ingezet als warmte- voorziening. Eneco koopt deze restwarmte in van Warmtebedrijf Rotterdam, dat voorbereidingen treft om het warmtetransport van Rozenburg naar Rotterdam aan te leggen. De restwarmtelevering gaat eind 2012 van start. Visualisatie van warmte- koudeopslag (wko)