renda special energiesprong januari 2012 waar ketensamenwerking over zou moeten gaan22 waar ketensamenwerking over zou moeten gaan documenteren in dikke transactiedocumenten. We becijferen dan hoeveel productiecapaciteit daarvoor nodig is, en we proberen tot slot zo veel mogelijk risico's terug te schuiven naar diezelfde vrager. Dat is het bouwproces in een notendop. We komen er gelukkig ook achter dat het voor de klant steeds lastiger wordt om de rol van organisator en specificator optimaal in te vullen. De transactiekosten stijgen naar ongekende hoogte. De faalkosten nemen ? ondanks nieuwe tools als BIM en Lean ? toe door de toene- mende technische complexiteit van gebouwen. En als laatste blijkt dat we door de `domme' stapeling van technische productinnovaties onbetaalbare oplossingen cre?ren. In andere secto- ren werkt het anders. De technologie die we dagelijks gebruiken wordt gaandeweg beter, effectiever, kleiner, mooier en goedkoper. In de bouw lijkt het omgekeerde het geval. Opgave Met de bouwsector worden alle partijen bedoeld die op wat voor manier dan ook betrokken zijn bij het ontwikkelen, ontwerpen, uitvoe- ren en exploiteren van het gebouw. De opgave voor deze sector zouden we als volgt kunnen formuleren: een methodologie bedenken In de communicatie rondom ketensamenwerkingsver- banden komen we superla- tieven tekort, zo lijkt het. Toch zet Jan Willem van de groep, programmaregisseur energieSprong, er de nodige vraagtekens bij. tekst jan willem van de groep Het vertrekpunt van ketenintegratie is het reduceren van faalkosten door optimalisatie van dingen die we altijd al deden, maar nu beter gaan doen. Dat noemen we dan procesinnovatie. Daarmee veronacht- zamen we echter waar het echt over zou moeten gaan in de bouw: productinnovatie met procesinnovatie als middel om dat te bereiken. Ieder weldenkend bedrijf zou eigenlijk twee centrale doelstellingen moeten hebben: Bijdragen aan een duurzame samenleving. Streven naar een duurzaam concurrentievoordeel. Voor beide doelstellingen is een continue innovatiespiraal noodzakelijk, uiteraard gevoed door het perspectief van de klant. Al zeker veertig jaar wordt er in de bouw gepraat over vernieuwing van het bouwpro- ces. Een trigger is er echter nooit geweest; die lijkt er nu te komen. De klant gaat ? al dan niet gestimuleerd door regulerende normen ? vragen naar nieuwe duurzame gebouwen en bestaande verduur- zaamde gebouwen. Een enorme kans voor de bouwsector. BIzarre SecTOr De bouw is echter op dit moment een bizarre sector. We laten de klant zelf specificeren wat hij wenst. Vervolgens laten we het die klant wonion waar ketensamenwerking over zou moeten gaan 23 waarbinnen innovatie centraal staat, om zodoende de klantbehoefte naar betere, goedkopere en effectieve gebouwen optimaal in te vullen. Het innovatieve zit hem overigens niet in het toepassen van de laatste technische snufjes. Laten we er eerst maar voor zorgen dat we bestaande innovatieve producten dimensioneren op basis van de invloed die ze op elkaar hebben, om beoogde prestaties te bereiken. Bouwproducten moeten significant goedkoper worden willen we de prestaties halen die in het verschiet liggen: energieneutraal bouwen in 2020, een halvering van het energiegebruik in de gebouwde omgeving en een energieneutrale gebouwde omgeving in 2050. SlImme cOalITIeS Het reduceren van transactiekosten, stapelkosten en faalkosten zijn daarbij van evident belang. Maar dat kan alleen als slimme coalities met elkaar vernieuwende concepten gaan bedenken. Meerdere mensen zijn ervan overtuigd dat de kosten in de bouw met zeker 35 procent kunnen dalen en daarna stabiliseren door op andere manieren met elkaar samen te werken. Een bouwproces zoals we dat kennen uit de lesboekjes past niet in dit denken. Met name de ontwikkel- en ontwerpprocessen dienen afge- stemd te worden op de opgave en de context waarbinnen die opgave gerealiseerd moet worden. De vrager is leidend maar mag ervan uitgaan dat een groot deel van het werk dat normaal gesproken zijn verantwoordelijkheid was, wordt opgepakt door slimme coalities. Die slimme coalities gaan verder dan de vraag. vraag en OpleverIng Als Henry Ford eind negentiende eeuw gevraagd zou hebben op welke manier hij mensen kon helpen om sneller van A naar B te komen, dan zouden de meeste mensen gevraagd hebben om snellere paarden. Het zou niet bij hen opgekomen zijn om te vragen naar de inmiddels vermaarde T-Ford. Want je kunt ook niet vragen naar iets waarvan je niet het flauwste vermoeden hebt dat het ooit zal bestaan. Al eerder is gememoreerd dat het in de bouw gebruikelijk is dat de vrager naast de formulering van zijn opgave ook zorgt voor de techni- sche specificatie daarvan. Uiteraard wordt daar een leger van ontwer- BOmenBuurT ulfT Woningcorporatie Wonion kreeg een aantal jaar geleden in de gaten dat haar hoge ambities op het gebied van duurzaam bouwen voor de Bomenbuurt in Ulft niet gerealiseerd konden worden door zelf continu opnieuw het wiel uit te vinden. Een unieke oplossing voor een energieneutraal gebouw is er immers niet en de vele oplossingsrichtingen die er wel zijn, vragen om een uitgebalanceerde dimensionering. Ook adviesbureaus kwamen met een breed spectrum aan oplossingen maar konden weinig zekerheid geven over kwaliteit, prestaties en prijs van de gekozen oplossingen. Dat moest radicaal anders: het netwerk van ontwerpers, adviseurs en makers moest coalities vormen die met elkaar slimme integrale oplossingen bedachten voor een opgave van 61 energieneutrale woningen. Wonion had al enige ervaring met deze vorm van aanbodgericht vragen en wist dat een goede samenwerking binnen de coali- ties cruciaal was voor een optimaal resultaat. Om die reden was voor ieder consortium een procescoach aangewezen. De rol van de coach was het door- breken van de gebaande paden. Binnen bouwteams komen bepaalde vragen normaal gesproken namelijk niet aan de orde. Bijvoorbeeld: wat doe je hier eigenlijk aan tafel; welk belang hebben jij en je organisa- tie; wat wil je zelf bereiken met deze samenwerking; waarom is de aannemer eigenlijk voorzit- ter; en waarom praten we over inhoud en niet over het proces? meepraten Van tevoren lag er geen procesbeschrijving klaar. De kracht zat `m er nou juist in dat de consortia mochten meepraten over de vormgeving van het proces; de rekenvergoeding, de beoorde- lingsmatrix, samenstelling van de jury. Over alle onderdelen werden gedachten uitgewisseld. De consortia zijn op pad gestuurd met een vijftal uitgangspunten: het bedrag wat Wonion overhad voor een energieneutrale woning, hetzelfde voor de onderhoudskosten, geen energierekening voor de klant, een duurzaam gebouw, en uiteraard een gezond en comfortabel gebouw. Om een selectie uit de aanbiedingen te kunnen maken is de Soft Selection Methodology bedacht. Dat is een manier om het oordeel tussen een aanbod van appels en peren op een trans- parante manier vorm te geven. De presentaties van de plannen en de beoordeling door de jury vonden openbaar plaats en er was ruimte om naast objectieve criteria ook een plak te geven aan de meer subjectieve beoordeling van een aanbieding. De winnaar was niet degene met de laagste prijs, daar werd in de jurering ?berhaupt niet over gesproken omdat alle partijen onder de maximale waarde van Wonion zaten. Uiteindelijk heeft het plan met de meeste integrale kwaliteit gewonnen. Het project wordt op dit moment gerealiseerd in Ulft. roelkleinpenning Modelwoning voor de Bomen- buurt in Ulft wonion renda special energiesprong januari 2012 waar ketensamenwerking over zou moeten gaan24 pers en adviseurs voor ingehuurd die op een onbegrensde manier stapels transactiedocumenten produceren. Vaak is dat een recht- streekse vertaling van de vermeende vraag. Het komt regelmatig voor dat na een oplevering het gebouw afwij- kende percepties tussen de oorspronkelijke vraag en het opgeleverde product heeft. Er worden dan maar weinig woorden aan vuilgemaakt omdat iedereen al lang blij is dat het bouwwerk er uiteindelijk is geko- men. De vraag blijkt echter te vroeg losgelaten en te snel te zijn vertaald naar een technische vertaling. Veel van de technologie?n die onderdeel uitmaken van onze auto's zouden niet door onszelf bedacht kunnen zijn. Toch ben je er blij mee en kun je je nog wel eens ergeren als je noodgedwongen in een auto moet rijden die dergelijke technologie?n ontberen. De auto-industrie is in staat om op basis van beperkte specificaties en met gebruikmaking van een beperkt aantal platformen, kapitaalintensieve producten te verkopen met unieke kenmerken. plaTfOrm Zou de bouw dat ook kunnen? Jawel. Kijk naar de enorme voorraad bestaande woningen en beschouw die als een platform waarvoor zonder specifieke opdracht conceptuele oplossingen bedacht kunnen worden. Die oplossingen kunnen aangepast worden naar een speci- fieke vraag en context, maar uitgangspunt is dat 80 procent van het concept staat. De bouwsector is daarmee aanbod aan het cre?ren, waaruit een vrager de meest aantrekkelijke propositie kan kiezen. Vragers en makers zullen samen moeten leren om transparante selectiemethoden te bedenken. Dit zijn geen kopieerbare blauwdrukken, maar processen waarbinnen vrager en aanbieder tot een aanpak komen die past in de context van de specifieke vraag. SlIm&Snel Slim&Snel is een programma dat zich richt op de verduurzaming van de jaren- zestig- en jarenzeventigbouw. Het betreft een deel van de woningvoorraad, dat vanuit zowel woonkwaliteit als ener- getische kwaliteit toe is aan een forse renovatie-ingreep. Het idee om dat op een programmatische manier te bena- deren, is ontwikkeld door Anke van Hal (Nyenrode en TU Delft) en Jan Willem van de Groep (EnergieSprong). Dit deel van de voorraad kenmerkt zich door grote gelijksoortige series die her en der in Nederland zijn `neergestempeld'. Op dit moment zijn verschillende corpo- raties bezig met het renoveren van dat deel van de voorraad. Het is dan best vreemd dat op iedere plek dezelfde activiteiten voor een identieke opgave worden uitgevoerd. Binnen Energie- Sprong wordt zelfs geconcludeerd dat projectleiders binnen hun eigen organi- satie niet op zoek gaan naar synergie en schaal. Dat kan slimmer. Ook hier zou de markt van bedenkers en makers een veel grotere rol kunnen spelen in de zoektocht naar betaalbare innovatieve renovatieconcepten. Binnen het programma is gezocht naar een aantal clusters van woningcorpora- ties die gezamenlijk zo'n 500 woningen willen renoveren van een gelijksoortig type. De energieambitie is 50 procent energiebesparing en een flinke levens- duurverlenging. Dat gaat natuurlijk alleen op voor dat deel van de voorraad dat vanuit de portefeuillestrategie van de corporatie daarvoor geschikt is. Binnen EnergieSprong is overigens de gedachte dat dit een veel groter deel van de woningvoorraad betreft dan nu wordt verondersteld door de corpora- ties. Een woning gaat in Nederland immers gemiddeld 120 jaar mee. De marktpartijen zullen worden uitge- daagd om een renovatieconcept te bedenken voor de serie van 500 wonin- gen. De gedachte daarachter is dat slimme integratie van bouwcomponen- ten, schaal en procesinnovatie een flinke positieve bijdrage leveren aan de betaalbaarheid van de oplossingen. De opgave zal zo worden beschreven dat alle mogelijke oplossingsrichtingen openstaan voor de consortia. Ook deze opgave kenmerkt zich door het ontbre- ken van een uitgestippelde procesbe- schrijving en procedures. Samen met de corporaties en consortia zal het proces vormgegeven worden. Daar- naast zal er ook worden ge?xperimen- teerd met de manier waarop vraag en aanbod tot stand komen. Het doel daar- van is dat EnergieSprong in staat is om een gereedschapskist te ontwikkelen waarmee zowel vragers als aanbieders hun toekomstige opgave binnen hun eigen context vorm kunnen geven. Die gereedschapskist wordt in nauwe samenwerking met Stichting Bouwre- search (SBR) ontwikkeld. Artist impression van de Bomenbuurt in Ulft. wonion