Nieuwe ventilatiesystemen 14 c Vitrine Vitrine: nieuwe ventilatiesystemen cVernieuwend ventileren Momenteel staat ventilatie in woningen volop in de belang stelling. Redenen hiervoor zijn de recente EPCaanscherping, de campagne van het ministerie van VROM over het belang van het regelmatig luchten van woningen, de mogelijkheid om met energieeffici?nte ventilatiesystemen te voldoen aan het Bouw besluit en de discussie over de kwaliteit van ge?nstalleerde ventilatiesystemen. Maar welke invloed hebben de nieuwe typen ventilatiesystemen nou eigenlijk op het comfort, de gezondheid en de EPC? Ventilatie draagt bij aan het handhaven van een goed en gezond binnenmi- lieu. Hierbij geldt in het algemeen dat de luchtkwaliteit toeneemt met de hoeveelheid ventilatie. Aandachtspunt is echter dat ventilatie niet alleen een grote invloed heeft op het energiegebruik, maar ook op het thermisch comfort. In een goed ge?soleerde woning met natuurlijke toevoer en me- chanische afvoer van ventilatielucht zal de radiator minder warmte afge- ven, omdat de transmissieverliezen door de gevel klein zijn. Het gevolg hiervan is dat de koude buitenlucht, die binnen komt via de gevels, zich maar een beperkt deel van de tijd mengt met opstijgende warme lucht. Op die momenten dat de radiator geen warmte afgeeft, ontstaat koudeval langs de gevel. Bewoners zullen daardoor tocht ervaren. Vaak wordt dit snel opgelost door de ventilatieroosters te sluiten en de ervaring leert dat de roosters pas weer opengaan als de luchtkwaliteit in de ruimte merkbaar slechter is geworden. Het gevolg: gezondheidsproblemen, zoals ge?rriteer- de slijmvliezen, hoofdpijn en vermoeidheid. De afgelopen tijd zijn er al diverse onderzoeken uitgevoerd naar de oorza- ken van deze problemen. De problemen blijken vaak niets te maken te hebben met de kwaliteit van het ventilatiesysteem, maar met het gebrek aan praktische kennis over het ontwerp, de realisatie, het gebruik en het onderhoud van het systeem. Daarom zal er meer aandacht, tijd en geld besteed moeten worden aan comfort en gezondheid bij het ontwerp en de installatie van ventilatiesystemen dan tot op heden wordt gedaan. Diverse fabrikanten springen in op de huidige problemen rond ventilatie in woningen in combinatie met de aanscherping van de EPC door het op de markt brengen van vernieuwde c.q. verbeterde typen ventilatiesystemen. De verbeteringen en soms vernieuwingen zijn er met name op gericht om gebruiksvriendelijkheid (eenvoudige bediening in combinatie met een auto- matische regeling) te verbeteren en de ventilatiehoeveelheden te beperken. Het laatste gebeurt door alleen te ventileren als het nodig is, bijvoorbeeld vraagsturing door middel van een `intelligente standenknop', aanwezig- heidsdetectie of een sensor die de luchtkwaliteit bepaalt (CO2-gehalte of luchtvochtigheid). De op dit moment meest gangbare ventilatiesystemen voor nieuwbouw- woningen zijn type C (decentrale natuurlijke toevoer en centrale mechani- sche afvoer) en type D (mechanische toe- en afvoer). Productontwikkeling heeft dan ook met name plaats(gevonden) bij type C en D ventilatiesyste- men. In het door DWA uitgevoerde onderzoek zijn deze `nieuwe' systemen met elkaar vergeleken. In tabel 1 staat een overzicht van de ventilatiesyste- men die zijn meegenomen in het onderzoek. Gelijkwaardigheid De nieuwe ventilatiesystemen kunnen in de EPC-berekening worden mee- genomen door middel van een gelijkwaardigheidsverklaring. Op basis van deze verklaring en de door de fabrikanten afgegeven prijsopgaven zijn concepten samengesteld om met de verschillende ventilatiesystemen een woning met een EPC van 0,8 te realiseren. Een overzicht van de concep- ten voor een gemiddelde twee-onder-een-kapwoning is weergegeven in tabel 2. In de concepten is naast het ventilatiesysteem, de isolatiegraad gevarieerd om een EPC van 0,8 te realiseren. Een techniek komt ? als deze techniek niet in de norm staat ? in aanmer- king voor een gelijkwaardigheidsverklaring als ermee dezelfde mate van energiezuinigheid en bescherming van het milieu wordt bereikt en de tech- niek even goed als of beter presteert dan de forfaitaire waarden uit de norm. Bij gelijkwaardigheidsverklaringen kan onderscheid worden gemaakt tus- sen officieel erkende verklaringen en overige verklaringen. Een verklaring is officieel erkend als deze is gebaseerd op de daarvoor geldende Beoorde- lingsrichtlijn (BRL), opgesteld is door een gecertificeerde instelling en er- cir. Gert Harm ten Bolscher en drs. Hans van der Heide Ir. Gert Harm ten Bolscher en drs. Hans van der Heide zijn beide werkzaam bij DWA installatie- en energieadvies in Rijssen. Het artikel is gebaseerd op onderzoek dat door DWA in opdracht van Uneto-VNI is uitgevoerd. Nieuwe ventilatiesystemen 15 c Vitrine Ventilatiesysteem Omschrijving Fabrikant TypeC Vent-O-System Natuurlijke toevoer door middel van elektronische zelfregelende roosters in combinatie met centrale mechanische afzuiging. Decentrale vraagsturing door middel van CO2-sensoren of op basis van tijdschakelaars. Alusta B.V. www.alusta.com Comfort Ventilatie Decentrale drukgestuurde toevoer in combinatie met mechanische afzuiging. Via de (warme) radiator wordt de (koude) buitenlucht opgewarmd. Gentle Vent www.gentle-vent.nl TypeD Air Comfort Control Decentrale mechanische toevoer door middel van luchtreinigende luchttoevoerunits en centrale mechanische afzuiging. Ventilatie per vertrek instelbaar. Decentrale vraagsturing door middel van CO2- sensoren. Innosource www.innosource.nl Oxygen Decentrale mechanische toevoer en centraal mechanische afvoer. Koude buitenlucht wordt opgewarmd door middel van de warmte- wisselaar van het low-H2O toestel, en inpandige verwarmde lucht. Decentrale vraagsturing door middel van CO2- sensoren. Jaga B.V. www.jaga.nl ClimaRad Decentrale vraaggestuurde balansventilatie met warmteterugwinning. Vraagsturing door middel van CO2-sensoren, vochtsensoren en temperatuursensoren ClimaRad B.V. www.climarad.com Balansventilatie, 95% wtw Centrale gebalanceerde ventilatie met 95 procent warmteterug- winning. Teruggewonnen warmte kan gebruikt worden voor ruimte- verwarming door middel van luchtverwarming. Brink Climate Systems www.brinkclimatesystems.nl Tabel 1: Overzicht onderzochte ventilatiesystemen Nieuwe ventilatiesystemen 16 c Vitrine groep Gelijkwaardigheid van de VNG of aan SenterNovem. Alleen op deze manier kan gewaarborgd worden dat het betreffende ventilatiesysteem ook daadwerkelijk de energiebesparing oplevert die de fabrikant belooft. Voor- en nadelen Naast de invloed op de EPC hebben de verschillende ventilatiesystemen elk hun voor- en nadelen als het gaat om comfort, de kwaliteit van het bin- nenklimaat, het bedieningsgemak en de regelbaarheid en het ruimtebe- slag. In tabel 3 is een vergelijking gemaakt van de verschillende ventilatie- systemen op al deze aspecten. Voordeel van de ventilatiesystemen met vraagsturing is dat de minimaal vereiste ventilatie altijd gewaarborgd is. De bewoner kan hiervan afwijken, maar de (automatische) regeling pakt het na verloop van tijd weer op. Nadeel is wel dat er maar minimaal geventileerd wordt bij afwezigheid van de bewoners en dat niet gestuurd wordt op al de parameters die van invloed zijn op de luchtkwaliteit. Centrale of decentrale balansventilatie heeft als voordeel dat de buitenlucht gefilterd kan worden en er warmte teruggewonnen kan worden uit de ventilatielucht. Centrale balansventilatie met warmteterugwinning blijkt uit het onderzoek ook de meest kosteneffectieve oplossing te zijn. Nadelen van dit systeem zijn ech- ter het ruimtebeslag in de woning en de beperkte keuzevrijheid voor de bewoners. Bij decentrale vraaggestuurde ventilatiesystemen is de keuze- vrijheid voor de bewoner veel groter. b kend is door de minister van VROM. Niet officieel erkende verklaringen zijn alle verklaringen die niet erkend zijn door de minister van VROM. Deze kun- nen worden afgegeven door de fabrikant zelf, door een niet-gecertificeerd deskundig bureau of instelling of door een gecertificeerde instelling. Voorzichtigheid Uit het uitgevoerde vergelijkende onderzoek blijkt dat geen van de afgegeven gelijkwaardigheidsverklaringen officieel erkend is. De ambtenaar van Bouw- en Woningtoezicht mag in dat geval zelf beslissen om een bij de bouwaan- vraag behorende gelijkwaardigheidsverklaring al dan niet te accepteren. Door de Werkgroep Gelijkwaardigheid van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) wordt ambtenaren geadviseerd om alleen gelijkwaardig- heidsverklaringen te accepteren die goed kunnen worden onderbouwd en die zijn beoordeeld door SenterNovem (bron: Werkgroep Gelijkwaardigheid VNG, 17 mei 2006). Gezien de hoge EPC-reducties die sommige fabrikan- ten claimen voor hun systeem lijkt het erop dat de EPC-reductie voor de verschillende systemen niet op dezelfde wijze wordt berekend. Het feit dat deze overzichten gebaseerd zijn op door de leveranciers afge- geven gelijkwaardigheidsverklaringen vraagt toch al om enige voorzichtig- heid bij het trekken van conclusies. Voor de fabrikanten ligt hier de schone taak om te zorgen dan hun gelijkwaardigheidsverklaringen officieel erkend worden of deze in ieder geval ter beoordeling aan te bieden aan de Werk- EPC 1,0 Referentie Vent-O-System tijdgestuurd Vent-O-System CO2-gestuurd Air Comfort Control Comfort- ventilatie ClimaRad Oxygen Schilisolatie Rc = 2,5; onge?soleerde buitendeuren Rc = 2,5; onge?soleerde buitendeuren Rc = 3,5; ge?soleerde buitendeuren Rc = 2,5; onge?soleerde buitendeuren Rc = 3,5; ge?soleerde buitendeuren Rc = 2,5; onge?soleerde buitendeuren Rc = 3,5; ge?soleerde buitendeuren Rc = 3,5; ge?soleerde buitendeuren Glas HR++-glas HR++-glas HR++-glas HR++-glas HR++-glas HR++-glas HR++-glas HR++-glas Luchtdoor- latendheid Klasse 1 Klasse 2 Klasse 2 Klasse 2 Klasse 2 Klasse 2 Klasse 2 Klasse 2 Ruimte- verwarming HR107-ketel HR107-ketel HR107-ketel HR107-ketel HR107-ketel HR107-ketel HR107-ketel HR107-ketel Warm tapwater HR-combiketel met hoog tap- water rendement + zonneboiler HR-combiketel met hoog tap- water rendement + zonneboiler HR-combiketel met hoog tap- water rendement + zonneboiler HR-combiketel met hoog tap- water rendement + zonneboiler HR-combiketel met hoog tap- water rendement + zonneboiler HR-combiketel met hoog tap- water rendement + zonneboiler HR-combiketel met hoog tap- water rendement + zonneboiler HR-combiketel met hoog tap- water rendement + zonneboiler Warmte- afgiftesysteem Radiatoren Radiatoren Radiatoren Radiatoren Radiatoren Radiatoren Radiatoren Radiatoren Koeling - - - - - - - - Koude- afgiftesysteem - - - - - - - - Ventilatie Natuurlijke toe- en mechanische afvoer Type D Centraal, 95% WTW Type C elektro- nische roosters, decentrale tijd- schakeling Type C elektro- nische roosters, decentrale CO2- sturing Type D decentra- le mechanische toevoer en cen- trale mechani- sche afzuiging Type C gevel- doorvoer, druk- geregelde de- centrale toevoer 2 ClimaRad be- neden, mecha- nisch afzuiging boven Type D decentra- le mechanische toevoer en cen- trale mechani- sche afzuiging Zonwering Ja Ja Ja Ja ja Ja ja ja EPC 1,00 0,79 0,77 0,78 0,76 0,77 0,76 0,80 Kosten bouwkundig 8.000,- 8.800,- 8.800,- 8.000,- 8.800 8.000 8.800 8.800 Kosten installa- tietechnisch 6.000,- 7.000,- 6.600,- 7.400,- 7.200 7.500 4.400 7.000 Investerings- kosten totaal 14.000,- 15.800,- 15.500,- 15.400,- 16.000 15.500 16.200 15.800 Meerkosten t.o.v. referentie - 300,- - 400,- 0 tot 500 - 500 tot 0 0 tot 500 0 tot 500 Tabel 2 : Energieconcepten met een EPC van 0,8 voor een twee-onder-een-kapwoning Nieuwe ventilatiesystemen 17 c Vitrine Type Gemiddelde kosteneffectiviteit Sturingventilatie Luchtinblaas- temperatuur Regelbaarheid systeem Luchtkwaliteit Geluidsproductie Complexiteit Zichtbaarheid Vent-O- System tijdgestuurd 0,17 - Automatisch op basis van ingestelde tijden - In de winter koud, geen voorverwar- ming. - Gebruikerspatroon zelf aan te passen. - 10-standen schake- laars in badkamer en keuken waarmee bewoner programma kan overrulen. - Per rooster instelbaar d.m.v. afstandbe- diening. - Onderhoud (reiniging/ver- vangen filters) noodzakelijk. - Elektromotor gevelroos- ters en venti- lator centrale afzuiging. - Kanalen voor centrale afzui- ging. - Elektronische regeling en bediening. - Roosters in gevel en elektronisch regelkastje op rooster. - Afvoer op dak. Vent-O- System CO2- gestuurd 0,12 - Automatisch op basis van CO2- concentratie. - In de winter koud, geen voorverwar- ming. - 10-standen schake- laars in badkamer en keuken waarmee bewoner het sy- steem kan overrulen. - Bewoner kan zelf rooster dichtzetten door middel van een afstandbediening. - CO2-concentra- tie lager of gelijk aan gewenste concentratie. - Onderhoud (reiniging/ver- vangen filters) noodzakelijk - Elektromotor gevelroos- ters en venti- lator centrale afzuiging. - Kanalen voor centrale afzui- ging. - Elektronische regeling en bediening. - Roosters in gevel en elektronisch regelkastje op rooster. - Afvoer op dak. Comfort Ventilatie 0,11 - Automatisch op basis van wind- druk - Eventueel voor- verwarmd door inblaastoevoer achter radiator. Menging met ruimtelucht. - Vriesbeveiliging - Bedieningsknop per unit (aan/uit). - Insectenwering. - Onderdelen reinigbaar. - Ventilator centrale afzuiging - Kanalen voor centrale afzui- ging. - Geveldoorvoer en kast achter radiator voor toevoer. - Gevel- doorvoer onzichtbaar. - Afvoer op dak. Balans- ventilatie 95% WTW 0,21 - Instelbaar door bewoner op basis van driestanden schakelaar - Voorverwarmd door warmte uit afvoer- lucht. - Regelbare bypass in (warme) afvoerlucht. - Luchtfiltering. - Onderhoud (reiniging/ver- vangen filters) noodzakelijk - Ventilatoren centrale aan- en toevoer. - Kanalen voor centrale aan- en toevoer. - Af- en aan- voer op dak. Oxygen 0,15 - Automatisch op basis van CO2- concentratie, luchtvochtigheid en temperatuur. - Voorverwarmd door warmtewisselaar low H20 toestel en binnenlucht. - Koele nachtventilatie. - handbediening - Systeem pakt na 6 uur weer de regeling op - modulair inzetbaar. - Insectenwering. - Luchtfiltering - Onderhoud (reiniging/ver- vangen filters) noodzakelijk - Ventilatoren in low H2O radiatoren en ventilator centrale afzuiging. - Kanalen voor centrale afzui- ging. - Geveldoorvoer en radiator voor toevoer. - Gevel- doorvoer onzichtbaar - Afvoer op dak. Air Comfort Control 0,14 - Automatisch op basis van CO2- concentratie. - In kritische zones voorverwarmd met Innoventus. - Koele nachtventilatie. - Gebruikerspatroon zelf aan te passen. - Luchtfiltering. - Onderhoud (reiniging/ver- vangen filters) noodzakelijk. - Ventilatoren in toe- voerunits en ventilator centrale afzuiging. - Kanalen voor centrale afzui- ging. - Geveldoorvoer en unit achter radiator en/of unit aan de wand voor toevoer. - Gevel- doorvoer onzichtbaar - Afvoer op dak. ClimaRad 0,10 - Automatisch op basis van CO2- concentratie, luchtvochtigheid en temperatuur. - Voorverwarmd door warmte uit afvoer- lucht. + eventuele extra voorwarming door inblaastoevoer achter radiator. - Koele nachtventilatie mogelijk. - Vijfstanden schake- laar waarmee de be- woner het systeem kan overrulen. - Boost functie - Pauze stand (timer gestuurd) - Luchtfiltering - Systeem goed reinigbaar. - Mogelijk door ventilator in aanvoer. - Geveldoorvoeren en aparte radiator met ge?ntegreerd ventilatiesy- steem. - Geveldoor- voer en onzichtbaar. Tabel 3: Beoordeling systemen