Systemen voor de toekomst 15 c Vitrine: buitengevelisolatie `Systemen voor de toekomst' staat er boven dit artikel. Dat klinkt alsof we spreken over nieuwe systemen. Dat is natuurlijk niet het geval; buitengeve- lisolatiesystemen bestaan in ons land al meer dan dertig jaar en hebben hun waarde bewezen. Maar, als het gevolg van de alsmaar stijgende ener- gieprijzen wordt het isoleren van woningen en gebouwen steeds belangrij- ker. De steeds hogere eisen die de overheid stelt aan de energiezuinigheid van woningen en gebouwen doet daarbij ook een duit in het zakje zodat we rustig kunnen stellen dat gevelisolatie de toekomst heeft. Energiecrisis Kort na de energiecrisis in de zeventiger jaren kwamen buitengevelisolatie- systemen overgewaaid vanuit Duitsland, waar ze al sinds de jaren vijftig in zwang zijn. Aanvankelijk werden ze voornamelijk toegepast bij grote renovaties. Wo- ningen moesten worden opgeknapt en beter ge?soleerd en met de toepas- sing van buitengevelisolatiesystemen werden deze twee vliegen in ??n klap geslagen. Al spoedig verwierven ze zich echter ook een plaats in de nieuw- bouw sector. Inmiddels staan er in Nederland vele miljoenen vierkante me- ter gevel voorzien van een gepleisterd buitengevelisolatiesysteem. Verreweg de meeste in Nederland toegepaste systemen zijn de zoge- naamde `volkunststof systemen'. Deze bestaan uit een isolatieplaat van kunststofschuim (meestal EPS) afgewerkt met een kunstharsgebonden sierpleister (fig. 1). Daarnaast komen alle denkbare varianten voor met mi- nerale isolatiematerialen en diverse afwerklagen. Ieder met zijn specifieke eigenschappen. In de tabel zijn deze voor verschillende afwerkingen weer- gegeven. Voordelen De doorbraak in de tachtiger jaren kwam niet uit de lucht vallen. Uit bouw- fysisch oogpunt zijn buitengevelisolatiesystemen namelijk onovertroffen. Nagenoeg elke R-waarde kan worden gerealiseerd en de isolatielaag zit bouwfysisch gezien op de meest logische plaats in de gevel. Door hun gepleisterde afwerking bieden de systemen de ontwerper bovendien een grote mate van vrijheid om met vormen, kleuren en structuren te werken. Andere voordelen zijn: x het totale systeem is relatief licht in gewicht (15 - 35 kilo per vierkante meter, afhankelijk van het soort systeem); x in de afwerking zijn vele structuren mogelijk; van vlakke schuurpleister tot grove spuitpleister; x de systemen zijn nagenoeg op elke dragende ondergrond aan te bren- gen; x de systemen kunnen worden geleverd en aangebracht met een scala aan goede en sluitende garantievoorwaarden. Vitrine: buitengevelisolatie cSystemen voor de toekomst Als het om gevels gaat staat Nederland bekend om zijn baksteen- cultuur. De laatste decennia is daar weliswaar enige verandering in gekomen maar bijvoorbeeld sierpleisterwerk hielden we tot voor die tijd het liefst binnen onze muren. Sinds het begin van de tachti- ger jaren is daarin verandering gekomen. Zonder nu direct over een pleistercultuur te spreken, kunnen we vaststellen dat gepleisterde gevels momenteel een stabiel marktaandeel hebben verworven. Een ontwikkeling die voornamelijk te danken is aan de toepassing van buitengevelisolatiesystemen. Opbouw van een buitengevelisolatiesysteem stucmortel isolatie ankers (eventueel) lijmlaag 1 cIng. J.C. van Es Joop van Es heeft een eigen advies bureau op het gebied van gevelisolatie en is projectmanager bij SBR. Het arti kel is geschreven in opdracht van SBR. Afbeeldingen: Van Es / TPA vragen om moeilijkheden als de kozijnen zonder neggekant worden ont- worpen. Vlak in de gevel gemonteerde kozijnen of zelfs voor de gevel uit- stekende kozijnen worden ontraden. Natuurlijk is elke aansluiting water- dicht te maken, maar vergeet niet dat het aanbrengen van een buitengeve- lisolatiesysteem een uitermate ambachtelijke bezigheid is. De praktijk heeft ook uitgewezen dat er bij kozijnen zonder negge een risico is op vocht- doorslag (fig. 2 en 3). Verwerking In de praktijk blijkt dat dragende buitengevels, de ondergrond voor de bui- tengevelisolatiesystemen, niet altijd even vlak zijn, zelfs niet bij nieuwbouw- projecten. Ongelijkheden van meerdere centimeters komen voor. Met de bouwlijm waarmee de isolatieplaten op de ondergrond worden gelijmd kunnen die centimeters niet worden overbrugd. De gevel moet in die geval- len eerst worden uitgevlakt. De isolatieplaten kunnen op twee manieren op de ondergrond worden ge- lijmd: met een `volle verlijming', of volgens de zogenaamde `moppenme- thode'. Bij de `volle verlijming' wordt de lijm met een getande spaan (tan- den van 10 mm) opgebracht. Deze methode levert een lijmlaag van 4 ? 5 mm dik op. Hiermee kunnen ten hoogste ongelijkheden van 3 ? 4 mm in de ondergrond worden opgevangen. Bij de `moppenmethode' worden (minstens) de randen van de platen van lijm voorzien, waarna in het midden van de plaat meerdere lijmmoppen worden aangebracht. Deze methode wordt vooral gebruikt in situaties waar sprake is van een min of meer onef- fen ondergrond. Men kan dan namelijk iets meer oneffenheden opvangen. Echter, ongelijkheden boven de 10 mm zijn ook met deze methode niet te vereffenen, aangezien de platen ook nog voldoende hechtend oppervlak moeten overhouden. De gevoeligheid voor beschadigingen en het onderhoud worden als nadelen van de systemen genoemd. Om beschadigingen te voorkomen zijn er echter meerdere praktische oplossingen beschikbaar. Zo kunnen er extra wape- ningslagen worden aangebracht, maar ook een stootvaste afwerking met tegels behoort tot de mogelijkheden. Gepleisterde gevelafwerkingen moeten inderdaad onderhouden worden, maar zijn hierin zeker niet uniek, elke gevel vraagt wel om een vorm van onderhoud. In elk nadeel schuilt een voordeel: bij een onderhoudsverfbeurt kan een nieuwe kleurkeuze gemaakt worden waardoor een gepleisterde gevel weer een volledige nieuw uiterlijk krijgt. Ontwerpfase Om een duurzaam goed functionerend systeem te krijgen moet al in de ontwerpfase aandacht worden besteed aan een paar belangrijke zaken. Vervuiling, met name onregelmatige verontreiniging van de gevel, kan al in het ontwerpstadium worden bestreden door goede waterslagen en ruime overstekken voor te schrijven. Ook moet in de ontwerpfase al aandacht worden besteed aan de detaillering van de kozijnen in de gevel. Het is 2 5 6 43 2 Een keurige waterslag maar een kozijn vlak in de gevel. Toch niet zo'n goed idee. 3 Het kozijn steekt voor de gevel uit. Een vergroot risico op vocht problemen. 4 Water en winddicht afgeplakt kozijn. Het schuimband zorgt er voor dat er geen vocht achter de isolatieplaten kan komen. 5 Voor het aanbrengen van de wapeningslaag worden de hoek weefsels en de hoekbeschermingsprofielen ge plaatst. 6 De wapeningslaag wordt aangebracht. SBR Waterdichtheid Om een waterdichte constructie te realiseren is het van belang dat de onder- grond waarop het buitengevelisolatiesysteem aangebracht wordt water- en luchtdicht is. De isolatiebestekken laten daarover meestal geen onduidelijk- heid bestaan. De draagconstructie moet waterdicht zijn en het isolatiesy- steem moet isoleren. Zo zijn de afspraken. Een goed applicatiebedrijf zal dan ook van de aannemer eisen dat de ondergrond geschikt, dat wil dus zeggen voldoende vlak en lucht- en waterdicht is, alvorens montage van het sy- steem wordt aangeboden (fig. 4) (wat betreft de vlakheid wordt in bestekken meestal verwezen naar de Stabu standaard voor `Pleisterwerk buiten'). Om te zorgen dat er geen water achter of in het isolatiesysteem kan ko- men, moet het systeem zelf waterdicht zijn bij aansluitingen of be?indigin- gen zoals bijvoorbeeld bij kozijnen of dakranden. Dat gebeurt door gebruik te maken van kit of van voorgecomprimeerd opencellig schuimband. Schuimbanden moeten echter, afhankelijk van het type, 30 tot 50 procent gecomprimeerd blijven om een waterdichte aansluiting te garanderen. De isolatieplaten moeten dus goed strak aansluiten tegen het betreffende bouwdeel waarop het dichtingsband is bevestigd. Er mogen geen open stuiknaden in het band zitten, dus de banden moeten met overlap worden aangebracht. Op de isolatieplaten wordt een wapeningslaag aangebracht. Deze wape- ningslaag bestaat uit een glasvezelweefsel, ingebed in een mortel. De laag dient om spanningen in het systeem op te vangen die optreden onder in- vloed van temperatuurverschillen. Bij hoeken van geveldoorbrekingen wor- den extra weefselstroken gezet (fig. 5 en 6). Als de wapeningslaag is aan- gebracht kan het systeem afgewerkt worden met een sierpleister naar keuze. De keuze voor de soort sierpleister, kunstharsgebonden of mine- raal, moet overigens wel van te voren gemaakt zijn, want wapening en af- werking moeten zorgvuldig op elkaar worden afgestemd. Voorzieningen aan de gevel. Op bijna elke gevel worden vroeg of laat verschillende voorzieningen aange- bracht zoals, verlichtingsarmaturen, straatnaamborden, zonwering, et cete- ra. Het systeem behoeft absoluut geen belemmering te vormen voor het aanbrengen van deze voorzieningen. Maar, om geen kans te lopen op be- schadiging van het isolatiesysteem, moeten de voorschriften voor het mon- teren van dergelijke voorzieningen in acht worden genomen. Bij niet te grote systeemonderbrekingen worden voor het aanbrengen van het isolatiesy- steem, ter plaatse van de later aan te brengen voorzieningen klossen op de muur gemonteerd. Daarover wordt dan een (dubbele) weefsellaag gezet en wordt de sierpleisterlaag naadloos doorgezet. Ook elektradozen en ankers voor de bevestiging van hekken en windschermen en dergelijke zijn dan eenvoudig te monteren en strak af te werken. Maar wat te doen als de geve- lisolatie al aangebracht is? Een naamplaatje of huisnummer kan natuurlijk altijd door middel van kit aan de gevel `gelijmd' worden. Zwaardere voorwer- pen die op het isolatiesysteem moeten worden aangebracht, dienen door het systeem direct in de draagkrachtige ondergrond bevestigd worden. 7 Flatgebouw aan het Kruisplein te Rotterdam; de minerale sierpleister zit er al ruim twintig jaar op en toont nog als nieuw. 8 Hotel `De Borgh' in Zevenbergen. 7 8 SBR publicatie In de SBR publicatie `Buitengevelisolatie met gepleisterde afwerking' wordt het toe- passen van een buitengevelisolatiesysteem uitvoerig besproken. Van de hand van de auteur van deze publicatie, Rob van Boxtel, verscheen eerder al het `Handboek Gevelisolatie'. In de SBR publicatie gaat hij in op alle aspecten die van belang zijn bij het ontwerp, het aanbrengen en het beheren van een buitengevelisolatiesysteem. De publicatie is ruim ge?llustreerd en zeer lezenswaardig. Ze is bestemd voor architec- ten, aannemers en afbouwbedrijven. De publicatie `Buitengevelisolatie met gepleis- terde afwerking' (ISBN: 90-5367-419-5) is voor 29,00 te bestellen via www.sbr.nl. Systemen voor de toekomst 18 c Vitrine: buitengevelisolatie Belangrijk is wel dat de aangebrachte voorzieningen geen spanningen overbrengen op de toplaag van het gevelisolatiesysteem waardoor scheur- vorming op zou kunnen treden en dat de afdichting tussen het voorwerp en de sierpleisterlaag absoluut waterdicht is. Alle leveranciers van geveliso- latiesystemen beschikken over een scala van principedetails voor het mon- teren van de voorzieningen. Onderhoud Met name de met lichte tinten afgewerkte gevels kunnen na verloop van jaren vervuiling gaan vertonen die als storend wordt ervaren. Normale ver- vuiling kan met warm water en een niet te harde borstel verwijderd worden. Eventueel kan aan het water een beetje normaal huishoudafwasmiddel worden toegevoegd. In geen geval mogen agressieve of oplosmiddelhou- dende producten gebruikt worden. Stoom is uit den boze en hoge druk reinigen wordt ontraden. Schakel bij ernstige verontreiniging liever een pro- fessioneel bedrijf in. Dat voorkomt teleurstelling en mogelijk beschadiging van de toplaag. Overschilderen van het systeem mag alleen in overleg met de systeemle- verancier die een daarvoor geschikte verfsoort kan aanwijzen. Voor het verwijderen van algen zijn eveneens bij de systeemleveranciers speciale algdodende middelen verkrijgbaar. Het voorkomen en verwijderen van graffiti is specialistisch werk. Ook hiervoor moet men contact op te nemen met de systeemleverancier. Om beschadigingen van de sierpleisterlaag te vermijden bij (normaal) schoonmaakonderhoud kan men ladders het beste voorzien van een bre- de balk als raakvlak tegen de gevel, bij voorkeur voorzien van een hardrub- beren druklaag. Ten slotte Systeemleveranciers, verenigd in de PGB (Producenten Gepleisterd Bou- wen) maken zich sterk voor nieuwe productontwikkelingen. Water en vuilafstotende pleisters en verven en betere verwerkingsmethoden zijn daar nog maar de eerste voorbeelden van. Andere innovaties zullen vol- gen. De verwerkers beschikken bijna allemaal over een KOMO procescer- tificaat voor het aanbrengen van buitengevelisolatiesystemen. Vanuit de branche is ook nog eens een garantiefonds voortgekomen. Vrijwel alle grote systeemhuizen en verwerkers zijn aangesloten bij het Garantiefonds Gevelisolatie. Dus als er al iets mis zou gaan... Kortom, gepleisterde geve- lisolatie lijkt een zonnige toekomst tegemoet te gaan. b 9 Stadhuis gemeente Moerdijk te Zevenbergen