1 ,,Stop de recessie, verduurzaam het vastgoed 21-01-2013 Het energieneutraal maken van de gebouwde omgeving zou h?t megaproject moeten zijn voor de komende twintig jaar. Dat is ??n van de stellingen uit het boek `In het oog van de orkaan' van Jan Rotmans, professor in transities en transitiemanagement. Dit is volgens hem niet alleen goed voor het klimaat, maar ook voor de orderportefeuille van de bouwbedrijven in Nederland. Die hebben het momenteel zwaar te verduren, maar staan desondanks niet echt open voor vernieuwing. Tekst Joop van Vlerken De gebouwde omgeving in Nederland is verantwoordelijk voor ongeveer 40 procent van de totale CO2-uitstoot. Door het energieneutraal maken van al deze gebouwen en woningen kunnen meerdere vliegen in ??n klap geslagen worden, vertelt Jan Rotmans in een promotievideo op renda.nl/webtv voor zijn boek ,,In het oog van de orkaan. "Je haalt er de bouw mee uit het slop. Je cre?ert tienduizenden extra banen. De gebouwen worden meer waard en de bewoners gaan minder voor hun energie betalen. Iedereen heeft er baat bij." De bouwsector heeft het zwaar te verduren. Zo is het aantal opgeleverde nieuwbouwwoningen sterk gedaald. Voor de crisis werden er jaarlijks nog ongeveer 80.000 nieuwe woningen opgeleverd, nu is dat aantal gedaald tot 40.000. Dit heeft zijn effect gehad. Sinds het begin van de crisis vroegen 1500 bouwbedrijven een faillissement aan en verloren meer dan 40.000 mensen hun baan. Rotmans raadt de sector in nood aan om zo snel mogelijk in te zetten op het verduurzamen van de bestaande gebouwenvoorraad om zo de crisis te overleven. Dorine Putman Devilee van ASN Bank beschrijft in haar blog voor kennisplatform Energie+ op 7 december 2012 dat in heel Europa honderden miljarden euros nodig zijn voor het energieneutraal maken van de gebouwde omgeving. Een gedeelte daarvan kan terechtkomen bij de bouwbedrijven. Maar dan moeten ze volgens Putman wel anders gaan 2 handelen. "Installateurs en aannemers moeten een totaal andere rol gaan spelen, willen ze werk krijgen in de massale energetische renovatie van de bestaande bouw. Waar ze tot nu toe wachten op de opdrachtgever, moeten zij voortaan zelf met plannen komen en die plannen samen met de opdrachtgevers vormgeven." Stagnatie De structuur, cultuur en werkwijze van de bouw hebben gezorgd voor jarenlange stagnatie, beschrijft Rotmans in zijn boek. In de uitgave wordt het probleem door een oud-bestuurder in de bouw kernachtig samengevat: "We bouwen wel goed, maar we bouwen niet de goede dingen." In de afgelopen twintig jaar heeft de sector bovendien een slechte reputatie gekregen door bouwfouten, vastgoedfraude en niet duurzaamheid. De professor transitiemanagement beschrijft de cultuur binnen de bouwsector als conservatief, naar binnen gekeerd en reactief. Hierdoor is een laag innovatief vermogen ontstaan dat zich uit in weinig investeringen in onderzoek en ontwikkeling. Daarnaast is er binnen de sector een sterke fixatie op winst en op de korte termijn. Toch is er hoop. Volgens Rotmans verandert de bouw, maar zijn de vernieuwingen nog fragiel. Er worden veel experimenten uitgevoerd, maar die zijn meestal nog kleinschalig van aard. Bovendien zijn er nog te weinig partijen betrokken. Rotmans beschrijft verder dat de economische prikkels om de sector te verduurzamen ontbreken. Woningvoorraad Technisch en financieel is het energieneutraal maken van de gebouwde omgeving al mogelijk in 2020, heeft Ecofys in 2010 voor stichting Urgenda berekend. Maar voor 2030 moet het zeker lukken, volgens Rotmans. Dat is ook hard nodig en niet alleen voor het klimaat. Ook sociaal is een energieneutrale woningvoorraad onontbeerlijk. Rotmans voorspelt dat door de stijgende olie- en gasprijzen de energierekening binnen 15 jaar voor de lagere inkomens onbetaalbaar wordt. Om die reden zouden woningcorporaties volgens Jan Willem van de Groep van Energiesprong energienotaloze woningen moeten ontwikkelen. In plaats van de energierekening betaalt de huurder een extra vast bedrag aan de corporatie. De huurder wordt zo beschermd tegen energieprijsstijgingen en voor de woningcorporatie ontstaat een inkomstenbron waarmee een gezonde business case voor energieneutrale renovatie opgebouwd kan worden. Woningen en gebouwen moeten dus op andere manieren voorzien worden van energie. Dat gebeurt nu al. Er worden al jarenlang vele energieneutrale projecten gerealiseerd, zowel voor nieuwbouw als bestaande bouw. Volgens het Urgenda-onderzoek ,,Transitieplan voor een duurzame doorbraak richting 2020 is voor het energieneutraal renoveren per woning ongeveer 20.000 euro nodig. Voor woningcorporaties liggen deze kosten lager, rond de 15.000 euro, omdat het gaat om een ander soort woningen en er vaak al energiebesparende maatregelen genomen zijn. De totale renovatieopgave voor de Nederlandse gebouwenvoorraad vergt een investering van 140 miljard euro. Deze kosten worden volgens de berekeningen van Urgenda en Ecofys al binnen tien jaar terugverdiend. Daarnaast schept de hele operatie tienduizenden banen, het geeft de bouw een impuls, er wordt enorm veel CO2-uitstoot vermeden en het leidt tot 3 een stevige waardevermeerdering van het Nederlandse vastgoed. Een bijkomend voordeel is dat de energielasten voor woningbezitters, huurders en bedrijven afnemen. Urgentie Al deze voordelen overziend, lijkt er geen hogere wiskunde nodig. Het project om de gebouwde omgeving energieneutraal te maken, moet zo snel mogelijk worden ingezet. Toch verduurzaamt het Nederlandse vastgoed maar traag. Rotmans legt in ,,In het oog van de orkaan uit dat dit komt doordat de urgentie niet gevoeld wordt. Het idee dat energieneutraliteit meer kost dan het oplevert moet volgens hem bestreden worden door de opinieleiders in de bouwsector. Om te komen tot radicale veranderingen is het nodig om woningcorporaties, gemeenten, banken, energie- en bouwbedrijven en burgers samen aan tafel te zetten. Het is belangrijk om burgers te betrekken bij de renovatieopgave. De top- down-benadering waarbij overheden en bedrijven de burger vertellen wat er moet gebeuren, werkt volgens Rotmans niet meer. In de bouw nemen burgers bijvoorbeeld steeds vaker zelf het initiatief. Ze willen hun eigen woning bedenken, hun eigen ruimte indelen en hun eigen buren kiezen. Een voorbeeld hiervan zijn de klushuizen in Rotterdam. Dit zijn verpauperde leegstaande panden die met een flinke korting worden verkocht aan particulieren door de gemeente of woningcorporatie. Voorwaarde is dat de kopers de panden renoveren en er minstens twee jaar blijven wonen. Zo zijn in de stad inmiddels 250 oude Rotterdamse woningen verkocht aan enthousiaste doe-het-zelvers. Het project is een groot succes en is inmiddels door andere steden gekopieerd. Een ander voorbeeld is particulier opdrachtgeverschap. In dit collectief van particuliere opdrachtgevers worden gezamenlijk plannen gemaakt voor bouw of renovatie, worden ontwerpen goedgekeurd en wordt de bouw begeleid. De bouwsector staat dus voor een enorme opgave. Het energieneutraal maken van de bestaande voorraad vergt enorme investeringen, waar de bouw van kan profiteren. Daarvoor is wel een mentaliteitsverandering nodig in de van oudsher conservatieve bouwsector. In het oog van de orkaan Hoofdstuk 7 van `In het oog van de orkaan' gaat over het energieneutraal maken van de gebouwde omgeving. Het hoofdstuk `Bouwsector in verbouwing' is de komende periode gratis te downloaden op www.nederlandintransitie.nl/downloadgratis. Over de stelling `Het energieneutraal maken van de gebouwde omgeving is h?t megaproject voor de komende twintig jaar' maakte New-Energy TV een speciale webTV-uitzending. Deze is te zien op www.renda.nl/webtv, onder de naam `140 seconden Rotmans: stop de crisis!'