sta stil bij wat de bewoner wil renda expert nr 3 2014 11 sta stil bij wat de bewoner wil "Mijn huis wordt ge?soleerd, maar de dakgoot sluit niet meer aan op het afwateringssysteem." "Nu mijn dak is ge?soleerd, kan ik op zolder niet meer rechtop staan." "Sinds onze woning energiezuinig is gemaakt, heb ik veel meer last van hoofdpijn." Zomaar een paar problemen waar bewoners mee te maken kunnen krijgen als hun woning energiezuinig wordt gemaakt. Bij energiezuinig of energieneu- traal renoveren wordt vaak ge?nvesteerd in maatregelen aan de schil: er worden allerlei vormen van isolatie toegepast en de woningen worden kierdicht gemaakt. Vaak wordt gedacht dat aanpassingen aan de hardware van woningen nauwelijks tot geen effect hebben op het gebruik van de woning, maar niets is minder waar. Adviescommissies Wonen letten daarom bij hun advisering op de volgende zaken. Overal in Nederland worden woningen energiezuinig gemaakt. Er worden zonne- panelen op daken gelegd, hr++-ramen geplaatst en ventilatie-installaties vervan- gen. Veel van deze maatre- gelen hebben effect op het gebruik van de woning. Dat geldt niet alleen voor instal- laties, maar ook voor stap- pen voor de schil van wonin- gen. Waar lopen bewoners in de praktijk tegenaan? VACpunt Wonen maakte een inventarisatie. tekst ruth bakker-houdijk en nelleke nelis, vacpunt wonen vacpuntwonen,fotoanjadierx sta stil bij wat de bewoner wil12 renda expert nr 3 2014 KIERDICHTING Van belang is dat elk energiebesparings- of isolatieplan begint met kier- dichting ?n vloerisolatie. Als deze twee handelingen niet worden uitge- voerd, hebben andere maatregelen ? zowel aan de schil als het plaat- sen van installaties ? weinig effect. Het is belangrijk dat kierdichting zorgvuldig wordt uitgevoerd. Onzorgvuldige kierdichting kan namelijk leiden tot tochtklachten; niet bepaald een gewenst en verwacht resul- taat van isolatieplannen. Volledig kierdicht gemaakte woningen dienen beter te worden geventi- leerd; de frisse buitenlucht komt niet meer vanzelf binnen door kieren en spleten in de constructie. Daarom moeten er voldoende ventilatie- voorzieningen als klepramen en ventilatieroosters in de woning zitten. En die moeten vervolgens ook actief worden benut. Bewoners zijn zich er wellicht niet van bewust dat zij meer moeten ventileren om de binnenlucht gezond te houden. Om die reden adviseert VACpunt Wonen bewoners hierover te informeren. Twee stelregels zijn hierbij van belang: 1) mondelinge informatieoverdracht werkt beter dan schrif- telijke, en 2) de kracht van de boodschap zit `m in de herhaling. VLOERISOLATIE Vloerisolatie maakt een woning energiezuiniger en comfortabeler. Het Bouwbesluit stelt eisen aan de hoogte van ruimten en deuren; de vloer ophogen is daarom vaak geen optie. Ook de aansluiting op binnendeu- ren is een probleem. Daarom wordt vloerisolatie vrijwel altijd aan de onderzijde toegepast. Bij woningen met een kruipruimte is dit vrij eenvoudig uit te voeren, maar lastiger wordt het wanneer er geen kruip- ruimte aanwezig is. Dan zit er niets anders op dan de hele vloer te vervangen, iets wat in de praktijk zelden gebeurt. Dit geldt voor houten, stenen en betonnen vloeren. Om een lager energieverbruik of lagere energieprestatieco?ffici?nt (EPC) te realiseren, kunnen bouwers kiezen uit een aantal maatregelen. De ene maatregel levert echter meer energiebesparingspunten op dan de andere. Voor vloerisolatie zijn geen punten beschikbaar, reden om dit onderdeel vaak over te slaan. Terwijl juist vloerisolatie een belang- rijke bijdrage levert aan wooncomfort. DAKISOLATIE Bij veel renovatieprojecten wordt dakisolatie toegepast. Als het om een individuele rijwoning gaat, is het belangrijk dat bewoners op tijd met hun buren gaan praten. Vooral bij schuine daken kan dakisolatie aan de buitenzijde van de woning technische en esthetische consequenties hebben. Want door de isolatielaag bovenop het dak wordt het hoger dan dat van de buren en steekt het ook iets meer naar voren uit. Daar- door wordt de uniformiteit doorbroken. Bovendien kan dakisolatie gevolgen hebben voor de waterberging, omdat het kan gebeuren dat dakgoten en afvoerkanalen niet meer aansluiten op die van de buren. Hiervoor moet, in overleg met de gemeente, een oplossing worden gezocht. Door isolatie aan de buitenzijde worden nok- en goothoogte uitgebreid. Hierover kunnen eisen zijn opgenomen in het bestemmingsplan en de welstandsrichtlijnen. Ook bij monumenten is het zaak te informeren bij de gemeente of er eisen zijn en in welke mate hiervan mag worden afgeweken. Indien het isolatiemateriaal aan de binnenzijde van het dak wordt toegepast, wordt de stahoogte onder het dak minder groot. Dit kan het gebruik van de ruimte be?nvloeden. Een ruimte die eerst nog als slaapkamer bruikbaar was, kan door dakisolatie ineens onvoldoende ruimte bieden om erin te staan. GEVELISOLATIE Bij gevelisolatie aan de buitenzijde van een enkele woning speelt aansluiting op de naastliggende woning ook een rol. Het is zaak dat bewoners hierover tijdig met hun buren in gesprek gaan. Door gevel- isolatie aan de buitenzijde komen de buitenmuren meer naar voren en worden de bouwgrenzen overschreden. Ook hierover kunnen eisen zijn opgenomen in bestemmingsplan en welstandsrichtlijnen. Indien het om een monument gaat, geldt hetzelfde als voor dakisolatie: er moet vacpuntwonen VACPUNT WONEN VACpunt Wonen is het informatiepunt voor gebruikskwaliteit van het wonen. Het is ook de landelijke koepel voor de lokaal opererende Advies- commissies Wonen, die op vrijwillige basis en vanuit het perspectief van de eindgebruiker adviseren over nieuwbouw- en renovatieprojecten. Adviescommis- sies Wonen zijn in meer dan 200 Nederlandse gemeenten actief. Meer informatie vindt u op www.vacpuntwonen.nl. sta stil bij wat de bewoner wil renda expert nr 3 2014 13 worden uitgezocht of er eisen zijn en in welke mate hiervan mag worden afgeweken. Het is zo dat als er gevelisolatie wordt toegepast, er rekening moet worden gehouden met de mogelijkheden voor zonwering. Als die er niet zijn, is dit meteen een kans om wering aan te brengen. Als er al wel zonwering (mogelijk) was, moet de mogelijkheid daartoe ook in de nieuwe situatie aanwezig zijn. Zonwering is altijd aan te bevelen; het voorkomt oververhitting in de zomer en het is een duurzamere en goed- kopere oplossing dan het plaatsen van een energievretende airco. Gevelisolatie die aan de binnenzijde van een woning wordt toegepast, maakt de ruimten kleiner. Past die bank of kast dan nog wel of moet de inrichting anders? Een keuken die aan de gevel is gesitueerd, kan ook roet in het eten gooien. Vaak wordt bij gevelisolatie aan de binnenzijde gekozen voor afwerking met gipsplaten. Gevolg is dat het ophangen van gordijnen en schilderijen een stuk lastiger wordt. En hoewel door gevelisolatie geluidsoverlast van buitenaf vermindert, wordt geluid van buurwoningen wel beter hoorbaar. Veel opdrachtgevers en bewoners zijn zich hiervan niet bewust. Het effect is niet altijd te vermijden, maar door bewoners er vooraf over te informeren, worden nare verrassingen voorkomen. GLASISOLATIE Het vervangen van enkel glas door hr++-glas of hoger kan vaak niet met behoud van de huidige (draai)ramen. Die moeten dan ook worden vervangen. Om esthetische redenen is dit bij monumentale en beeldbe- palende ramen vaak niet haalbaar. Als er isolatieglas wordt geplaatst, zou dit altijd moeten worden gecombineerd met ventilatiemogelijkheden zoals roosters. Hoe beter glas isoleert, hoe zwaarder het is. Vooral triple isolatieglas is zwaar. Ramen die groter zijn dan 2 m2 zijn lastig te openen. Tot slot is het zo dat isolatieglas, in verband met de veiligheid, het beste van binnenuit kan worden geplaatst (glaslatten aan de binnen- zijde). Een Amsterdamse woonwijk kreeg na de plaatsing van isolatieg- las vanaf de buitenzijde, te maken met een inbraakgolf. VENTILATIE Bij een sterk ge?soleerd huis is meer aandacht nodig voor ventilatie. Vaak wordt een heel nieuw ventilatiesysteem geplaatst. Hierbij is er keuze tussen een centraal of een decentraal systeem en aan beide systemen zitten voor- en nadelen. Het is van belang deze vooraf in kaart te brengen, zodat een weloverwogen keuze kan worden gemaakt. Ook moet een nieuw systeem begrijpelijk zijn en passen bij het type bewoner. Een centraal ventilatiesysteem is goedkoper dan een decentraal systeem. Het nadeel is echter dat een kanalenstelsel door de hele woning moet worden aangelegd. Dit kan alleen als de plafonds voldoende hoog zijn zodat de kanalen netjes kunnen worden wegge- werkt. Een decentraal systeem is dus duurder, maar een heel kanalen- stelsel is dan niet nodig. Bij dit systeem wordt echter wel per ruimte een ventilatie-unit geplaatst. Esthetisch gezien is zo'n unit nogal aanwe- zig in de ruimte. Welke keuze er wordt gemaakt, is om deze redenen sterk afhankelijk van de bestaande situatie. ZONNEPANELEN Naast maatregelen aan de schil van de woning, is ook de woningori?n- tatie van belang bij energiezuinig renoveren. Om zonne-energie opti- maal te benutten, worden steeds vaker zonnepanelen geplaatst. Vaak is deze maatregel zelfs de eerste keus. VACpunt Wonen adviseert echter de no regret-aanpak: denk eerst na over wat nodig is en maak vervolgens een totaalplan, waarin de te nemen stappen in een logische volgorde worden gezet. Een concreet voorbeeld: isoleer liever eerst het dak en leg daarna de zonnepanelen erop. Het zou jammer zijn als een bewoner pas later tot de ontdekking komt dat het dak moet worden ge?soleerd. Dan moeten tenslotte alle panelen er weer worden afge- haald. Bij plaatsing ervan, is het de vraag of panelen goed op het dak passen qua afmeting, bereikbaarheid (voor onderhoud) en ori?ntatie. Van belang is dat de panelen niet in de schaduw van andere gebouwen of groeiende bomen komen te liggen. Bij de plaatsing wordt ook een omvormer aangebracht die gelijkstroom omzet in wisselstroom. Die kan leiden tot geluidsoverlast in verblijfsruimten ?n extra warmteafgifte. Plaats de omvormer daarom het liefst zo dicht mogelijk bij de panelen en niet op plekken waar bewoners last hebben van geluid. Of kies voor stillere, trafoloze omvormers. Zonnepanelen vragen weinig onderhoud, maar eens per jaar moeten de panelen wel worden schoongemaakt. Zo niet, dan is de opbrengst niet langer optimaal. VRAAG OM ADVIES Naast maatregelen aan de woningschil en het optimaal benutten van de ori?ntatie van de woning, zijn ook stappen mogelijk rond slim woning- gebruik en het plaatsen van installaties. Ook hierbij zijn er veel zaken die het gebruik en de beleving van de woning be?nvloeden. Daarom is het van belang om bij energiezuinig of energieneutraal renoveren advies te vragen aan een Adviescommissie Wonen. Er worden tips gegeven waarmee nadelige effecten op het woninggebruik en het woongenot kunnen worden voorkomen. Energiebesparende maatregelen werken immers pas optimaal als deze aansluiten bij de wensen en behoeften van bewoners. GEBRUIKERSTEAM ENERGIE Om inbreng van de commissies te garanderen, heeft VACpunt Wonen eind 2013 een Gebruikers- team Energie opgezet. Dit landelijke team bestaat uit twintig adviescommissieleden met interesse voor energiebesparing. De kracht van het team is het gem?leerde karakter en de landelijke dekking. Het team adviseert over de gebruikskwaliteit van energiebesparende maatregelen, daar waar geen Adviescommissie Wonen actief is. Ook ondersteunt het op verzoek plaatselijke commissies bij uitvoe- ring van een WoonKwaliteitOnderzoek Energie en kan het worden ingeschakeld voor regionale of landelijke energiebesparingsprojecten.