renda special 2013/1 samen zoeken naar het gouden ei54 samen zoeken naar het gouden ei Renoveren is een werkter- rein met veel variabelen. De opgave is deels technisch van aard, maar veel zaken worden veel meer door de context bepaald. Om binnen de bestaande bouw te kunnen opereren, heb je wel wat bagage nodig. Tegen- woordig begeven veel partijen zich op de renova- tiemarkt; nieuwbouwactivi- teiten nemen af en `bouwen is toch bouwen'. Maar is dat wel zo? Het betreft een complexe afweging waarbij je van veel onderwerpen iets af moet weten. Waar kun je die kennis opdoen? Leer je dit in een opleiding, kun je het met een avond- cursus af, of is het een kwestie van praktijkerva- ring? Op dit moment is er geen opleiding tot `renova- tie-deskundige' meer. De vraag is dan hoe alle toekomstige studenten moeten weten dat het werken in de bestaande bouw een uitdaging is. tekst martin liebregts en haico van nunen renda special 2013/1samen zoeken naar het gouden ei 55 Reden om eens terug te kijken naar wat de kennis over het bestaande vanuit de onderwijsinstelling heeft voortgebracht. Daartoe hebben we een selectie gemaakt van honderd oud-studenten van de Technische Universiteit Eindhoven, afgestudeerd tussen 1985 en 20101 . Er is vooral gekeken naar de afstudeerrichtingen onderhoud, renovatie, herbestemming en vastgoed. Daarnaast is ook gekeken naar mensen die op dit moment werkzaam zijn binnen de bestaandebouwsector. Vervolgens is aan deze groep van honderd mensen een korte vragen- lijst, getiteld `50 vrienden', voorgelegd over hun studie. De belangrijk- ste aspecten daarin zijn: a) wat is de kennis die het meest gedoceerd werd, b) met welke vakgebieden hebben de ondervraagden vandaag de dag het meest te maken, en c) op welk gebied hebben de oud- studenten nog behoefte aan nieuwe kennis. De reden om deze vragenlijst rond te sturen, is om te proeven wat mensen vanuit hun opleiding meegekregen hebben en wat ze er in hun dagelijkse praktijk mee doen. Het betreft maar een kleine steekproef en lang niet alle jaargangen zijn vertegenwoordigd, maar het gaat erom een indruk te krijgen van waar de afgestudeerden in de beroepsprak- tijk terecht zijn gekomen en met welke kennis zij zich momenteel bezighouden. GeMiDDeLD 6,2 Aan de deelnemers werd gevraagd om een rapportcijfer te geven aan hun studie. Het gemiddelde komt hierbij uit op een 6,2. Wat opvalt, is dat er weinig spreiding zit in de antwoorden. Slechts enkelingen beoordelen de opleiding zeer goed of juist helemaal niet goed. Uit de aanvullende antwoorden van de ge?nqu?teerden blijkt dat specifieke vakken niet direct meer gebruikt worden in de dagelijkse praktijk. Wel is het zo dat de `academische werkwijze' ? het eigen maken van kennis ? het belangrijkste is. Bij de meest recent afgestudeerden wordt er ook gesproken over multidisciplinair werken of integraal ontwerpen. Daar wordt de manier van kennis verwerven als bijzonder- heid aangemerkt. De respondenten die geantwoord hebben, zijn na hun studie in diverse functies terechtgekomen. Grof gezegd, is ongeveer een derde van de mensen op projectniveau aan de slag, bijvoorbeeld als projectleider of projectmanager. De overige oud-studenten zijn op verschillende niveaus actief, zoals (specifiek of generiek) adviseur, architect of juist in een directieteam. Hiermee geven de resultaten een goede door- snede van de praktijk. Mogelijk zal de kennisbehoefte hierdoor dan ook vari?ren. NauWeLijks HeRbesTeMMiNG Het afstudeertijdvak van de ge?nqu?teerden beslaat 25 jaar. Het is dan ook logisch dat door de jaren heen het studieprogramma telkens weer is aangepast. Vakken zijn anders ingericht, sommige vakken zijn verdwenen en weer andere vakken zijn erbij gekomen. Het is opmer- kelijk om te zien dat veel van de benaderde personen zijn afgestu- deerd op een herbestemmingsonderwerp; een fysiek pand of complex dat volledig herbestemd diende te worden. Het betrof vaak een mix van begrijpen wat het verleden was, een architectuuropgave behande- len, en dit vertalen naar een technische uitwerking. Dit is eigenlijk waar de hedendaagse renovatiepraktijk ook om vraagt, maar dan niet voor kenmerkende panden als een glaspaleis, kazerne of graansilo. Herbestemming wordt als vak nauwelijks genoemd. Een mogelijke reden hiervan is, dat dit onderwerp juist in het projectwerk naar voren kwam. Techniek daarentegen is als rode draad terug te vinden in de antwoorden. Het wordt door de meeste respondenten als eerste of tweede onderwerp genoemd, gedurende alle 25 jaren. Dit is anders voor bijvoorbeeld stedenbouw en architectuur, want daarbij zijn het juist de oudere generaties (afgestudeerd voor 2000) die dit op de eerste of tweede plaats noemen. In de periode na 2000 wordt het nauwelijks meer genoemd. Rond 2000 worden er vakken genoemd als vastgoed rekenen, volkshuisvesting of renovatie en onderhoud. Dit is enkel in die periode zichtbaar. Tot slot komt er bij de meest recent afgestudeerden productontwikkeling als vak bij. Natuurlijk hebben deze accenten te maken met personen die op dat moment het onderwijs verzorgden en thema's die actueel waren. Om die reden is het vreemd om te zien dat er momenteel weinig aandacht is voor renovatie en beheer, terwijl dit in de markt de laatste jaren een actueel thema is.1 De enqu?te `50 vrienden' is verspreid onder honderd oud-studenten Bouwkunde van de TU/e, die zijn geselecteerd vanuit de kenniskring van de initiatiefnemers. Zij zijn zelf oud-studenten en -docenten aan de TU/e. Doel is een netwerk van in eerste instantie 50 mensen te cre?ren. ? Het vak techniek loopt als rode draad door 25 jaar onderwijs heen ? renda special 2013/1 samen zoeken naar het gouden ei56 HuiDiG WeRkTeRReiN Om een beeld te krijgen van waar mensen op dit moment mee bezig zijn, is hen de vraag gesteld om deze kennisgebieden te benoemen. Een eerste constatering die naar aanleiding van de geretourneerde antwoorden gedaan kan worden, is dat vaak veel kennisgebieden tegelijk zijn aangegeven. Dit duidt er nogmaals op dat renoveren een breed vakgebied betreft, waarvoor een grotere behoefte is aan een brede kennis dan aan diepgaande specifieke kennis. Als belangrijkste wordt toch de (bouw)techniek aangegeven, gevolgd door bouwfysica. Hierbij speelt natuurlijk een rol dat alle ge?nqu?teerden een technische achtergrond hebben en daar nog steeds (nauw) mee verwant zijn. Zelfs de respondenten die nu in een directieteam werkzaam zijn, hebben techniek als kennisgebied aangemerkt. Omdat er veel antwoorden zijn aangekruist, wordt het interessanter om te kijken naar wat er niet is aangekruist op de antwoordlijst. Stedenbouw wordt bijvoorbeeld nauwelijks genoemd. En bovendien zijn het niet zozeer architecten die dit werkterrein benoemen, maar vaker de projectmanagers en directieteamleden. Architectuur en de geschiedenis worden ook in mindere mate genoemd, evenals de soci- ale context. Hier zijn het weer directieteamleden die dit, samen met adviseurs, aangeven. keNNisbeHOefTe Dezelfde kennisgebieden zijn voorgelegd, deze keer met de vraag waar volgens de ge?nqu?teerden juist meer kennis over moet worden aange- boden. Het beeld dat ontstaat uit de gegeven antwoorden, is dat er voor techniek en bouwfysica ? de nummers ??n en twee van de huidige werkterreinen ? redelijk in de kennisbehoefte wordt voorzien. We zagen al dat techniek binnen de opleidingen vaak naar voren kwam, onder meer in de vorm van detailleren. De behoefte voor (bouw)technische kennis komt dan ook pas op een vijfde plaats. De grootste vraag om kennis ligt op het vlak van de marktvraagontwikkeling, op de voet gevolgd door aanbodontwikkeling. Eigenlijk gaan die twee kennisgebie- den over de vraag wat er nu gebouwd moet worden, voor wie en hoe we dat gaan doen. Alle vakinhoudelijke professionals zijn natuurlijk op zoek naar het gouden ei. Wat is precies de renovatieopgave en op welke manier kan er een passende oplossing worden gegeven met een goede prijs-kwaliteitverhouding? Dit is dan ook direct het derde punt van kennisbehoefte, namelijk inzicht in kosten, en dan zowel kosten op dit moment als kosten in de tijd (total cost of ownership). Naast de reeds gedefinieerde kennisgebieden, bood de vragenlijst ruimte voor zelf in te vullen thema's. In deze categorie zijn onderwer- keNNisGebieDeN 1 Bouwtechniek 2 Bouwfysica 3 Proces en bewoners 4 Aanbodontwikkeling 5 Kosten (total cost of ownership) TOp 5 renda special 2013/1samen zoeken naar het gouden ei 57 pen genoemd als kennis over nieuwe contractvormen en financierin- gen (ESCo's of DBFMO), duurzaamheid zowel op energetisch niveau als op het niveau van materialen en levensduur, en (veranderende) regelgeving. syMpOsiuM eN 50 vRieNDeN Het overheersende beeld is dat de kennis over de bestaande voorraad, niet toereikend is voor de grote opgave die er ligt. Onderwijsprogram- ma's zijn bedoeld om mensen voor te bereiden. Als we kijken naar het renoveren, dan zien we dat de laatste jaren de kennis achteruit loopt (lees meer hierover vanaf pag. 4). Hoe kunnen we zorgen dat hier verandering in komt? Op onderwijsinstellingen als de TU/e zijn weinig tot geen vakken meer die ingaan op onderhoud en renovatie. Dit zal op andere onderwijsinstellingen niet veel anders zijn. Maar juist nu het belangrijk wordt om weer iets te weten over de bestaande voorraad en de gehele context die daarmee samenhangt, wordt het van belang om mensen hier ook voor op te leiden. De werkterreinen waar de oud- afgestudeerden mee bezig zijn, moeten op de onderwijsinstellingen nieuw leven worden ingeblazen. Deze kennis wordt vandaag de dag al door professionals gebruikt, dus waarom deze mensen niet over hun werk laten vertellen aan de nieuwe lichting? Aan de andere kant is er ook vanuit professionele zijde aangegeven dat er nog kennisgebieden missen. Terug naar de schoolbanken zal hier niet altijd de oplossing zijn, dus is het zaak te zoeken naar andere manieren om kennis op te doen. Dit heeft geleid tot het organiseren van het symposium `Onderwijs, de basis voor toekomstgerichte reno- vatie'. Dit symposium wordt 22 mei 2013 georganiseerd als samen- werking tussen TU/e, BouwhulpGroep en renda. De ge?nqu?teerden zijn uitgenodigd om hieraan deel te nemen. Het symposium is bedoeld voor mensen met een gelijkgestemde achtergrond ? namelijk hun opleiding ? en voor hen die actief zijn in de bestaande bouw. Het doel is tweeledig: enerzijds het van gedachten wisselen met anderen, en anderzijds het direct opdoen van kennis. Daarbij staat dit alles in rela- tie tot de bestaande bouw. Via deze weg wordt een netwerk gevormd van `50 vrienden'2 van het forum Renovatie & Onderhoud. Het programma van het symposium bestaat dan ook uit twee delen. In deel ??n is er ruimte voor kennis- overdracht aan de hand van verhalen uit de praktijk, zowel algemeen over de kennisbehoefte en -ontwikkeling van renovatie, als een speci- fieke invulling op drie thema's. Het tweede deel is gereserveerd om samen met de aanwezigen het manifest voor renovatie 2020 vast te stellen. Hoe ziet de toekomst van renoveren eruit? Welke rol speelt het onderwijs hierin? En hoe kunnen de professionals van nu hun rol nog beter vervullen? Aan de hand van negen stellingen worden de kaders van de toekomst van de renovatie benoemd. Met als resultaat dat aan het einde van de dag die kaders met hulp van de 50 vrienden zijn aangescherpt. GeWeNsTe keNNisGebieDeN 1 Markt- en vraagontwikkeling 2 Aanbodontwikkeling 3 Kosten (total cost of ownership) 4 Proces en bewoners 5 Bouwtechniek TOp 5 2 Met de titel `50 vrienden' wordt verwezen naar de eerste groep belangstellenden voor het forum Renovatie & Onderhoud'. Op termijn zal deze groep groter worden. tu/ebartvanoverbeeke ? Waarom de huidige professionals niet over hun werk laten vertellen aan de nieuwe lichting? ?