renda special 2013/1 project26 uitstapjes. Zo zijn ze al naar een zorgboerderij geweest en vanmiddag hebben ze een excursie naar het gemeentehuis. Hartstikke leuk vinden ze dat", vertelt de bewoonster enthousiast, terwijl ze wijst naar een maquette op de tafel in de keet. Deze geeft een voetbalveldje, een klimmuur en een miniuitvoering van Tante Keet weer. "Dat knutsel- werkje geeft de wensen van de kinderen aan. Dat willen ze graag als beloning voor hun inzet in de buurt", verklaart Van Mierlo. PortiekPortiers Kinderen spelen een belangrijke rol bij de aanpak van de Nederlandse Buurt in de Brabantse hoofdstad. Deze benadering staat centraal bij BrabantWonen heeft bij de renovatie van de woningen in de Nederlandse Buurt in 's-Hertogenbosch ingezet op zowel een fysieke als sociale aanpak van de buurt. energietechnisch heeft dit geleid tot een labelstap van e of F naar A+. Daarnaast heeft de corporatie samen met bouwbedrijf knaapen- Groep, welzijnsorganisatie Divers, stichting De Bakke- rij en de gemeente, de reno- vatie aangegrepen als soci- aal vliegwiel in de buurt. "De mensen spreken elkaar nu buiten weer aan en begroeten elkaar, dat noemen wij sociaal rende- ment", aldus ?rjan Game, wijkontwikkelaar van de Brabantse corporatie. `s-hertogenbosch nederlandse buurt project tekst wilbert leistra foto's brabantwonen "Sorry, ik ben iets te laat. Mijn woning is net opgeleverd, vandaar." Nel van Mierlo opent de deur van Tante Keet. De bewoonster van een woning in de Nederlandse Buurt in 's-Hertogenbosch heeft deze ochtend dienst in de mobiele ontmoetingsruimte, die door Knaapen- Groep beschikbaar wordt gesteld aan de bewoners van de buurt. "Hier in de huiskamer kunnen we lekker samen een bakkie doen, onze verhalen met elkaar delen of gewoon even vluchten voor de herrie van de werkzaamheden. Maar er worden ook knutselmiddagen voor oude- ren georganiseerd en je ziet steeds meer hobbyclubjes daaruit ontstaan", legt Van Mierlo uit. Op een planbord aan de muur hangt een agenda van activiteiten die voor de kinderen uit de buurt worden georganiseerd. "Op woensdagmiddag kunnen de kinderen mee met renda special 2013/1project 27 de filosofie van De Bakkerij, ruim acht jaar geleden opgericht door Pieter Knaapen, oud-directeur van KnaapenGroep uit Son (lees meer over De Bakkerij vanaf pag. 30. Een interview met Pieter Knaapen staat in renda special 2012/2). "De kinderen worden benoemd tot PortiekPortier en helpen mee de buurt leefbaarder te maken. Bijvoor- beeld door het zwerfvuil op te ruimen", legt Janneke de Cort uit. De Cort is als creatief bruggenbouwer bij KnaapenGroep betrokken bij het renovatieproject. "Wij werken steeds vaker samen met De Bakkerij en je ziet iedere keer weer dat er iets ontstaat in de buurt. De mensen van de stichting krijgen de bewoners enthousiast om actief mee te werken aan de aanpak van de buurt. En door de straatschoffies tot PortiekPortier te benoemen, pak je twee problemen in ??n keer aan: je hebt minder overlast van ze, en de buurt wordt weer schoon en leef- baar", vertelt ze. ?rjan Game, wijkontwikkelaar bij BrabantWonen, was nieuwsgierig naar de aanpak van De Bakkerij en ging kijken bij een project in Geldermalsen waar de stichting bij betrokken was. "Dit willen wij ook, was mijn eerste gedachte", zegt hij. "Geweldig om te zien hoe de energie in de wijk werd gebundeld. De bewoners werden zelf actief ingeschakeld bij de aanpak van de buurt en er ontstond weer een buurtgevoel, een gevoel van saamhorigheid. Dit moest ook worden gecre?erd voor bewoners van de Nederlandse Buurt. Mensen moes- ten dingen samen gaan doen, trots worden op hun buurt. En natuurlijk trots op hun woning." BrANDGANGeN Nadat alle hobbels geslecht waren, kon De Bakkerij van start met het buurtonderzoek. De conclusies uit dat onderzoek leidden volgens Game tot drie pijlers; de huizen moesten fysiek worden aangepakt, het gevoel van onveiligheid moest bij de bewoners worden weggenomen, en er moest meer aandacht komen voor mogelijkheden tot spelen voor de kinderen. Het derde aspect is door de gemeente opgepakt door budget vrij te maken om speelruimtes in de buurt op te knappen. Ik ben erg tevreden. Ik tochtte eerst weg in mijn hoekwoning, maar na de renovatie is het binnen lekker warm. Bewoonster Nel renda special 2013/1 project28 "Wat het eerste betreft, bleek dat de bewoners helemaal geen poes- pas verwachtten. Er werd niet gevraagd om een erker, uitbouw of dakkapel. De wensen lagen meer op het gebied van een nieuwe badkamer en een nieuwe keuken. Dat waren we sowieso al van plan. Verder viel op dat niemand aangaf een energiezuinig huis te willen, dat leeft totaal niet onder de bewoners", legt de wijkontwikkelaar van BrabantWonen uit. Wat het tweede aspect betreft ? het gevoel van onveiligheid ? dat kon voor een groot deel worden verholpen door de brandgangen achter de woningen af te sluiten, op verzoek van de bewoners. "Eigenlijk is dat meer een schijnveiligheid," zegt Game, "hoe de bewoners met die brandgangen omgaan is meer hun verantwoordelijkheid. Ze moeten alert zijn op hun eigen veiligheid door ervoor te zorgen dat de brand- gangen gesloten blijven voor mensen die er niets te zoeken hebben." Een afgesloten brandgang kan ook kil overkomen. Om de leefbaarheid te vergroten, bedacht De Bakkerij een kunstproject, legt De Cort uit. "Samen met kunstenaar Jochem Bosselaar konden de kinderen en de oudere bewoners uit de buurt hun droom in een schilderij tot uiting bren- gen. Tijdens de presentatie afgelopen september bleek hoe trots ze op de kunstwerken zijn die in de brandgangen zijn opgehangen. Zo werden de brandgangen meer hun eigen gebied." Tijdens de feestelijkheden rondom de presentatie van de kunstwerken bleek dat de PortiekPortiers nog meer voor hun wijk hadden bedacht. De Bakkerij had hen namelijk de opdracht gegeven een alternatieve energiebron voor de wijk te bedenken. "Er kwamen heel wat creatieve idee?n naar voren, vari?rend van een zonnetoren en een waterrad, tot de absolute blikvanger: de Poepmachine. Van al deze creaties zijn filmpjes gemaakt, die onder grote belangstelling in Tante Keet werden vertoond", lacht De Cort. AANsPreekPuNt Bewoonster Van Mierlo schenkt nog een bakje koffie bij, terwijl ze vertelt dat Tante Keet in het begin eigenlijk vrijwel geen aanloop had. "Het is allemaal wel leuk en aardig bedacht, maar die keet is wel van de aannemer die ons in de rotzooi laat zitten, bij wijze van spreken. We konden er terecht om met Anneke te praten en haar te vragen wat er allemaal op ons afkwam." Anneke is Anneke Knaapen, die vanuit het bouwbedrijf als projectbegeleidster aan het project is verbonden. "Anneke komt bij de mensen thuis, zij is het aanspreekpunt. Ze heeft direct een beeld van de situatie bij mensen achter de voordeur. Mocht zij iets tegenkomen, dan kan ze dat direct aan een van de andere betrokken partijen melden, bijvoorbeeld aan welzijnsorganisatie Divers", legt De Cort uit. De animo voor de mobiele huiskamer steeg toen de renovatie begon. Toen rees er volgens Weuring niettemin een volgend probleem. "Anneke Knaapen kon als projectbegeleidster niet in haar eentje Tante Keet runnen, zij was immers degene die bij de mensen thuis langsging. Tegelij- kertijd bleek er echter meer behoefte te bestaan aan ruimere openingstij- den van de keet. Geen van de deelnemende partijen kon qua personeel aan die wens voldoen. Vandaar dat een beroep op de bewoners werd gedaan. Met succes, mag ik wel zeggen, want die hebben het prima opgepakt", vertelt de communicatieadviseur van BrabantWonen. Voor de renovatie kende ik niemand, ik vond het maar een duffe buurt. Maar de renovatie en de activiteiten er omheen zorgen ervoor dat het hier meer gaat leven. Ik ken nu veel meer mensen. De mensen zijn eigenlijk niet zo duf! Het is voor mij wel belangrijk dat ik contact heb met andere buurtbewoners, je hebt ze toch een keertje nodig. Mijn man is hart pati?nt, maar we hebben geen auto. Ik kan mijn man nu met mijn buren naar het ziekenhuis sturen als het een keertje nodig is. Bewoonster Trudy renda special 2013/1project 29 Fysieke AANPAk Het gesprek duurt al een behoorlijke tijd en toch is de fysieke aanpak van de woningen nog niet echt aan bod gekomen. "Daar ligt vrijwel altijd de nadruk op, maar bij dit project was de sociale aanpak even belangrijk als het technische verhaal. Vandaar dat we daarmee zijn begonnen", geeft Game als verklaring. Terwijl over de renovatiemaatre- gelen ook het nodige is te vertellen, want de woningen hebben door de ingreep een labelsprong van E of F naar A+ gemaakt. "We hebben 65 van de 160 woningen gerenoveerd. Hiervan zijn de daken vervangen en ge?soleerd, nieuwe kozijnen aangebracht met HR++-glas, de muren tussen de kozijnen vervangen door isolatie, en hebben de bestaande muren een opknapbeurt ondergaan", somt de wijkontwikkelaar op. Deze maatregelen zouden weliswaar een labelsprong tot gevolg hebben, maar energielabel A+ was hiermee niet haalbaar, geeft Game toe. "Hiermee zouden we label B halen. Die extra stappen zijn mogelijk gemaakt door een subsidie van de provincie die werd verleend voor het bereiken van een extra labelstap. Daarmee hebben we de huizen kunnen voorzien van een warmtepomp. Die subsidie was echt noodza- kelijk, anders waren we niet uitgekomen. Bovendien is het voor ons een prima gelegenheid om onze kennis op dit gebied te vergroten. Het project is dan ook nog niet afgelopen, want we gaan de komende jaren de woningen monitoren om de prestaties te controleren." Buiten de subsidie vergde de ingreep een behoorlijke investering van de Brabantse woningcorporatie. "Toch zeker zo'n 45.000 ? 50.000 euro", rekent Game voor. "Maar daarmee hebben we de levensduur van de woningen minimaal met 25 jaar kunnen verlengen. En het past binnen ons beleid om zo veel mogelijk interessante woningen te verhu- ren, zowel op het gebied van comfort als energie." Die investering bleek te hoog gegrepen voor de particuliere woningeigenaren in de Nederlandse Buurt. "In deze buurt zijn 160 van de 401 woningen in ons bezit, de rest is particulier bezit. Omdat wij vanwege de ingreep van 65 woningen inkoopvoordeel hadden, hebben we ditzelfde voor- deel aangeboden aan de particuliere eigenaren. Maar het blijft een fikse investering, dat snap ik", geeft de wijkontwikkelaar toe. resultAteN De particuliere eigenaren hebben niet meegedaan met de fysieke reno- vatie, toch hebben zij volgens de deelnemende partijen wel degelijk positieve resultaten geboekt. "Je merkte dat er een soort synergie tussen de huurders en de particuliere eigenaren begon te ontstaan. Beide partijen hebben vooral op het sociale vlak een enorme stap gemaakt. Bewoners ervaren hun buurt als veiliger, de mensen komen weer naar buiten. Je merkt dat de mensen wat meer grip op hun leven krijgen, dat de verantwoordelijkheid verder gaat dan de eigen voordeur. Er zijn door de activiteiten in Tante Keet hobbyclubjes ontstaan, bewo- ners spreken met elkaar af om met een busje van Divers naar de markt of naar de stad te gaan. En het animo voor de Talentenbank van Divers, waar buurtbewoners elkaar op heel uiteenlopende gebieden kunnen helpen, stijgt gestaag. Je zou kunnen zeggen dat de ingreep wel dege- lijk voor een sociaal rendement heeft gezorgd", concludeert Game trots. Er is door de sociale renovatie van de Nederlandse Buurt een netwerk van actieve bewoners (kinderen met hun ouders) ontstaan dat zich inzet voor de buurt. Kennen en gekend worden leidt ertoe dat mensen zich meer betrokken, veiliger, prettiger in hun buurt voelen. Ze moeten het gevoel hebben dat ze weer aan het roer staan als het gaat om de leefomge ving. Ik ben erg blij met de uitkomst van het brandgangproject, vooral omdat hierover zo veel discussie is geweest. Met name de corporaties waren niet overtuigd van de zin hiervan. Nu zie je dat mensen weer grip krijgen en zich veiliger voelen. De brandgangen zien er zelfs erg leuk uit met de tekeningen. Ook de straatportiers vind ik heel goed bezig. De Bakkerij heeft met haar directe en betrokken inzet veel losgemaakt. Nu is het zaak dat we in het programmateam moeten kijken hoe de resultaten geborgd kunnen worden. Riekje Bosch, wijkmanager van de gemeente 's-Hertogenbosch