1 Renoveren kun je leren 9-4-2014 Doorontwikkeling en gebruikergestuurde renovatieconcepten worden steeds belangrijker in de gebouwde omgeving. Daarom staan die onderwerpen centraal binnen de NRP Academie, een opleiding voor professionals in de renovatiesector. De deelnemers voegen zelf waarde toe aan hun opleiding, vertelt Vincent Gruis, docent aan de academie. "We hebben de deelnemers nodig. Zij toetsen namelijk concepten aan de renovatiepraktijk en koppelen hun ervaringen terug." Tekst Joop van Vlerken, foto's NRP Academie "Een opleiding die het gebouw als vertrekpunt neemt, was er nog niet." Zo verklaart Vincent Gruis, hoogleraar Housing Management aan de TU Delft, het ontstaan van de NRP 2 Academie. De opleiding is een initiatief van het Nationaal Renovatie Platform (NRP) en is opgezet in samenwerking met TU Delft, Hogeschool Utrecht en Nyenrode Business Universiteit. Aan de Academie worden professionals opgeleid voor vakgebieden renovatie en transformatie. Gruis heeft aan de wieg gestaan van de studie en geeft ook les. Volgens hem ontstaan er door veranderingen in de markt andere kennisbehoeften. De crisis heeft de focusverschuiving naar bestaande bouw nog verder bevorderd. "We hebben en krijgen te maken met overschotten in de gebouwde omgeving. Daarmee neemt de behoefte aan herontwikkeling toe. Vroeger lag de nadruk op nieuw- bouw, dat vond men sexyer en er was bovendien meer geld mee te verdienen. Mijn leermeesters hadden daarom nog wel eens moeite om mensen te overtuigen van het belang van renovatie en de kennisont- wikkeling op dat gebied. Daar heb ik geen last van. Mensen komen naar mij toe met de vraag of ik ze kan helpen expertise over renovatie op te bouwen bij professionals," zegt hij. "De situatie is nu anders, want de gebouwvoorraad voor de toekomst staat er al. Daarom gaat de kennisontwikkeling vooral over welke potentie gebouwen hebben en welke bijdrage ze kunnen leveren aan een bepaald gebied. Vroeger was de keuze: renoveren of sloop- nieuwbouw. Tegenwoordig is daar herontwikkeling bijgekomen. Dat komt voort uit de wisselwerking tussen een gebouw en zijn gebruikers." Als voorbeeld noemt Gruis het Schieblock in Rotterdam, een oud kantoorgebouw dat op de slooplijst van de gemeente stond. "Dat gebouw is opnieuw leven ingeblazen. Een architectenbureau nam het initiatief en er kwamen steeds meer nieuwe huurders bij. Hierdoor kon opnieuw in het gebouw worden ge?nvesteerd. Dan heb je het eigenlijk over doorontwikkeling in plaats van herontwikkeling. Het gebouw heeft nooit echt leeg gestaan en heeft nu op een organische manier nieuwe functies gekregen." Hij vindt het belangrijk dat er in de renovatiesector meer wordt gewerkt en gedacht vanuit de gebruiker. "Nu zie je vaak dat ontwikkelaars of architecten verliefd worden op hun eigen idee, maar het is slimmer om de gebruiker verliefd te laten worden op een idee voor het gebouw." Een andere strategie Doorontwikkeling, zoals Gruis het noemt, is ook een optie voor bestaande woningbouw. De gebruiker moet daarbij doorslaggevend zijn, stelt hij. "Je ziet op dit moment bijvoorbeeld vanuit De Stroomversnelling radicale renovaties naar A++-label. Dat is prima, maar dat is niet de oplossing voor de gehele bestaande voorraad. Voor eengezinswoningen is het een makkelijk toe te passen concept. Ik veroordeel het niet, maar het is nog niet uitontwikkeld en "Wat de gebruiker wil, zou voor grote delen van de voorraad doorslaggevend moeten zijn" 3 het past niet overal. Voor grote delen van de voorraad is een andere strategie nodig. Wat de gebruiker wil, zou daarbij doorslaggevend moeten zijn." En daarom moet het participatieproces aan de voorkant beter worden georganiseerd. Hoe krijg je een huurder zo ver dat hij wil investeren in zijn huis? Gruis: "Ik denk dat je renovaties organischer moet aanpakken. Door soms bijvoorbeeld juist in kleine stappen te renoveren, zodat de bewoner niet zijn huis uit hoeft en de weerstand tegen de renovatie lager is." Maar voor de particuliere woningvoorraad is de uitdaging weer anders. "De Stroomversnelling is zeker niet geschikt voor alle particulieren. Veel van hen willen helemaal niet ontzorgd worden, maar juist heel veel zelf doen. Particulieren hebben bovendien niet in ??n keer 60.000 beschikbaar. Daarom werkt de markt nu aan financieringsconcepten. Een idee is bijvoorbeeld om kozijnen te leasen van de aannemer. Het kozijn blijft eigendom van de aannemer, hij verzorgt het onderhoud en zorgt dat er na de levensduur een nieuw kozijn komt. Zo kun je makkelijker toewerken naar een circulaire economie ?n het past in de trend van verschuiving van bezit naar gebruik." Change agents in renoveren Gruis noemt, naast gebruikergestuurd renoveren en doorontwikkeling, als belangrijke thema's binnen de renovatiesector componentgericht renoveren, nieuwe financi?le modellen en inpassing van renovatie-concepten in het bouwproces. Aan de NRP Academie komen deze onderwerpen aan bod. De academie is ontwikkeld in nauwe samenwerking met bedrijven en instellingen uit het hoger en wetenschappelijk onderwijs en is verdeeld in vier modules: Veranderen, Verbinden, Verdienen en Verbouwen. Naast de vier modules worden per jaar twee intensieve workshops gehouden waar de studenten in competitie een bijdrage leveren aan een project van ??n van de partners van het NRP. Belangrijk om te vertellen is volgens Gruis dat geen van de organiserende partijen individueel kan bepalen wat de opleiding inhoudt. "Niemand heeft exclusief de wijsheid in pacht. Samen met wetenschappers, professionals en cursisten ontwikkelen we de kennis. We hebben dus ook de deelnemers nodig. Zij toetsen namelijk de concepten aan de renovatiepraktijk en koppelen hun ervaringen terug. Misschien zitten mensen er bijvoorbeeld helemaal niet op te wachten om kozijnen te leasen. Dan krijg je dat terug van de studenten." Met 28 deelnemers is de opleiding in september 2013 voor het eerst van start gegaan. "De deelnemers komen uit allerlei verschillende sectoren. Er zitten aannemers bij, maar ook corporatiemedewerkers, iemand van een bank en verschillende adviseurs. Wat ze gemeen hebben, is dat ze change agents zijn binnen hun eigen organisatie. Zij moeten hun organisaties toekomstbestendig maken." De NRP Academie heeft plaats voor ongeveer dertig mensen per jaar. Een groot gedeelte van de huidige deelnemers werkt bij ??n van de 4 partners van het NRP. "Volgend jaar hopen we meer mensen van buiten te kunnen trekken. Ik vind het bijvoorbeeld belangrijk dat er meer gemeenteambtenaren deelnemen. In de praktijk blijkt namelijk dat regelgeving vaak een probleem is en bij de interpretatie daarvan spelen ambtenaren een grote rol", aldus Gruis. Met het kennisniveau onder de deelnemers zit het wel goed, vindt hij. "Deze mensen hebben al een bovengemiddelde interesse in de bestaande bouw. De meesten kennen dan ook de nieuwste renovatieconcepten. Het onderscheidende van de opleiding zit veel meer in de toepassing van concepten in de praktijk en de financieringsmodellen achter die concepten. Daarbij is het bijvoorbeeld belangrijk om te realiseren dat de kleine investeringen niet de grote in de weg mogen zitten. Het is niet gunstig om nu te investeren in het isoleren van de gevel als je bedenkt dat die misschien over een paar jaar helemaal aangepakt gaat worden. We proberen dus samen met de deelnemers verdieping te zoeken en toe te werken naar werkbare modellen." Een toekomst voor corporaties Gruis heeft in zijn advieswerk voor woning- corporaties gemerkt dat binnen die organisaties heel veel kennis zit over renovatie. "Zij hebben daar al sinds de stadsvernieuwing in de jaren tachtig structureel mee te maken. En ik denk dat dat alleen maar meer wordt nu de financierings- mogelijkheden afnemen. Daardoor zijn woningcorporaties minder gericht op sloop- nieuwbouw en meer op renovatie." De toekomst voor corporaties ziet hij positief in. "De trend in de verschuiving van bezit naar gebruik speelt corporaties in de hand. Ze bestaan bovendien al meer dan honderd jaar en hebben vele trends overleefd. In Nederland huren relatief veel mensen. Je bent hier geen loser als je geen koophuis hebt. Ik denk dus dat woningcorporaties zeker toekomst hebben, maar misschien wel in een andere vorm. Ze zullen het met minder middelen en op een kleiner speelveld moeten doen." NRP Academie De NRP Academie is een opleiding voor renovatie- en transformatieprofessionals en is een co-creatie van private partijen uit het Nationaal Renovatie Platform, TU Delft, Nyenrode Business Universiteit en Hogeschool Utrecht. De eerste leergang is in september 2013 gestart met 28 cursisten. De helft van de cursusdagen vindt plaats op de locaties van de verschillende onderwijsinstellingen, de andere helft in inspirerende renovatie- of transformatieprojecten. Naast colleges van praktijkdocenten worden theoretische vakken gegeven. Vervolgens werken de cursisten in workshops met het aangereikte materiaal, toegepast op zelf aangedragen casu?stiek. Deelnemers voor de tweede leergang kunnen zich tot 1 juli 2014 inschrijven op de website van NRP Academie. Er zijn dertig plaatsen beschikbaar. 5 Daarmee doelt hij op de nevenactiviteiten die verschillende corporaties in de afgelopen decennia hebben ontwikkeld. "Corporaties keren terug naar hun kerntaken. Ze moeten met goed beheer en doorontwikkeling zorgen voor kwaliteit en betaalbaarheid en moeten effici?nter gaan werken. De meest effectieve manier om dat te stimuleren, is door er geld uit weg te trekken, zoals minister Blok dat nu doet. Ik wil niet zeggen dat de verhuurdersheffing goed is, maar ze is wel effectief op dit punt. Corporaties moeten er bovendien beter in worden mensen en partijen op hun terrein uit te nodigen. Ze kunnen niet alle problemen zelf oplossen. Daar is De Stroomversnelling wel een mooi voorbeeld van. Corporaties hebben tegen de markt gezegd: `Onze huurders kunnen de huur niet meer betalen door de stijgende energielasten. Wie weet een oplossing?'. De markt heeft dat vervolgens opgepakt en gaat nu aan de slag met energieneutrale renovatieconcepten." Creatiever dan nieuwbouw Onder zijn studenten aan de TU Delft ziet Gruis een toenemende interesse voor het renovatievak. Voor architecten en adviseurs is volgens hem dan ook een grote rol weggelegd in het renovatieproces. "Ze kunnen veel creativiteit toevoegen. Ik denk dat renovatie creatiever is dan nieuwbouw, omdat je niet met een leeg vel begint. Als je een leeg kantoorgebouw ziet, denk je niet meteen aan een kartbaan terwijl dat wel de nieuwe functie zou kunnen zijn. Ik denk dat als architecten zich dienstbaar opstellen, ze grote waarde kunnen toevoegen aan op het eerste gezicht saaie grootonderhoudsprojecten." Daarvoor is het wel nodig dat deze groep een omslag maakt in hun hoofd, denkt hij. "Architecten moeten leren denken in kleine gebaren in plaats van in grote gebouwen. Creativiteit kan ook zitten in het vormgeven van een trappenhuis in een galerijflat. Dat is misschien niet het eerste waar jonge studenten zich voor aanmelden, maar het kan wel hun toekomst zijn", besluit Gruis. "Ik denk dat corporaties zeker toekomst hebben, maar misschien wel in een andere vorm"