renda special 2013/1 project50 In september 2012 startte Vivare met de definitieve renovatie-uitvoe- ring van de jarentwintigwoningen aan de Reijmerweg en Sint Joseph- weg in Renkum. In oktober waren ze klaar. Hans Koster, projectleider bij Vivare, en Patrick Evers, uitvoerder en begeleider vanuit BAM Woningbouw in Deventer, trokken samen op tijdens deze renovatie. Niet alleen lag er een onderhoudsvraag waarbij het hoogst noodzake- lijke onderhoud verricht moest worden, volgens Koster. De vraag was daarnaast ook om de klantwaardering van de woningen te vergroten door middel van een energetische opwaardering, het verbeteren van comfort en een compleet nieuwe uitstraling. In het geval van de twee straten in Renkum, ging het om het vervan- gen van rottende kozijnen, het plaatsen van dakkapellen, isolerende De Gelderse woningcorpo- ratie Vivare heeft in een rap tempo 24 vooroorlogse arbeidswoningen in Renkum opgeknapt. De bewoners kregen er een prachtige gerenoveerde woning voor terug. En dat niet alleen; intensieve partnersamen- werking leverde de corpora- tie ?n de bewoners ook nog een forse tijdswinst op. renkum reijmerweg en sint josephweg project tekst tosca vissers foto's bam en vivare renda special 2013/1project 51 maatregelen, renovatie van keuken en toilet, het realiseren van een compleet nieuwe badkamer, het aanbrengen van mechanische ventila- tie en de vervanging van de complete cv-installatie. "De opgave was om deze bijna honderd jaar oude woningen te laten voldoen aan de eigentijdse eisen. Dus niet alleen een nieuwe aanblik, maar ook op energetisch vlak moesten de woningen worden verbeterd", zegt Koster. "De huizen waren niet ge?soleerd en we wilden de woningen met minimaal twee energielabelstappen verbeteren." De woningen worden verhuurd aan alle soorten doelgroepen. Ze zijn beter geschikt voor tweepersoonshuishoudens dan voor gezinnen en de meeste bewoners ervan zijn al behoorlijk op leeftijd. Van de 24 huishoudens zijn er 16 na renovatie teruggekeerd. InnoVatIEf aanbEstEDEn Het vastgestelde budget was net toereikend voor groot onderhoud, maar de corporatie was veel meer van plan. Koster legt uit dat in een traditionele situatie meestal een bestek wordt gemaakt, die vervolgens door bouwpartijen wordt doorgerekend. "Uiteindelijk wordt dan voor de meest economische, ofwel goedkoopste aanbieding gekozen. Een traject van traditioneel aanbesteden doen we nu liever niet meer. Dat levert vechtprojecten op, waarmee geen eer te behalen is. En", stelt hij vast, "waarom als opdrachtgever zelf alles uitdenken terwijl de kennis juist bij aannemers en hun ketenpartners zit?", vraagt Koster zich hardop af. "Vivare ziet meer toekomst in het innovatieve aanbe- steden, zodat ook van de creativiteit van aannemers gebruikgemaakt kan worden." socIaal plan De corporatie zette bij een aantal bouwpartijen de vraag uit voor hun idee?n en plan van aanpak voor de renovatie in Renkum. Daarbij gaf ze aan dat bewonerscontact als wezenlijk onderdeel moest gelden binnen het plan. De bouwpartijen werd bijvoorbeeld gevraagd mee te denken over de wijze van verhuizen van de bewoners tijdens de werk- zaamheden, of over de toepassing van energetische maatregelen. MakkElIjk zEMEn Al meer dan 40 jaar wonen de heer en mevrouw Elands met veel plezier aan de Reijmerweg. Na een verbouwing in 1979, zijn zij verhuisd van nummer 63 naar 67. Dit is een hoekhuis, waar de moeder van meneer Elands woonde. Nadat zij was overle- den, heeft het echtpaar het hoekhuis overgeno- men. "Het is een prettige, rustige buurt. Er was veel veranderd na de verbouwing, omdat er veel nieuwe mensen naar de wijk zijn verhuisd", vertelt mevrouw Elands. De familie had door de jaren heen zelf al het een en ander aan hun woning verbeterd; het paar heeft dubbelglas laten zetten en de keuken is verbouwd. De familie is tevreden over de renovatie. "We zijn erg blij met de nieuwe ramen en de badkamer. Dat is toch wel een stuk fijner dan wat we hadden. Het nieuwe kozijn aan de voorkant vinden wij prachtig geworden. Bovendien zeemt het gemakkelijk", vindt mevrouw Elands. Tijdens de verbouwing is het echtpaar maar negen dagen het huis uit geweest. "Dat was misschien toch te krap. Want toen we de sleutel kregen om terug te gaan, waren er nog mensen aan het werk." Gelukkig heeft het stel bij het opnieuw inrichten van de woning veel hulp gekregen van familie en beken- den, omdat alles binnen twee weken klaar moest zijn. "Uiteindelijke hebben we zelf de muren geverfd en het laminaat gelegd. Maar gelukkig hebben we een forse vergoeding van de corporatie gekregen. Die was ook nodig om nieuwe gordijnen te kopen; de oude pasten natuurlijk niet meer op het nieuwe kozijn", aldus mevrouw Elands. renda special 2013/1 project52 "Prijs was daarbij zeker van belang", geeft Koster toe. "Maar in de puntentelling hebben we ons niet blind gestaard op de kostprijs. We hebben sterker op het plan van aanpak beoordeeld." Uiteindelijk zijn vier partijen uitgenodigd om een presentatie te geven, waarna BAM Woningbouw uit Deventer de klus werd gegund. Patrick Evers was bij de presentatie aanwezig. Hij vertelt dat BAM de pitch heeft gewonnen omdat veel aandacht is besteed aan planning en communicatie met bewoners. "Renoveren is tweerichtingsverkeer. Goed communiceren is vaak beslissend voor het succesvol doorlopen van een project", vertelt hij. Afspraken tussen Vivare en de bewoners worden gemaakt via een sociaal plan, over hoe de renovatie, inclusief het individueel maatwerk, wordt aangepakt. "Een plan van aanpak dat de buurt respecteert en dat de belangen van de huidige en toekomstige bewoner centraal zet, kan rekenen op draagvlak. Dat leidt altijd tot overeenstemming", weet Evers uit ervaring. Koster voegt daaraan toe: "De bewoners hebben we intensief betrokken tijdens de voorbereiding van het project. We tillen zwaar aan klantwaarderingswaarde; tevreden bewoners die enthousiast worden over hun verbouwde woning, dat is wat we willen." De projectleider legt uit dat de werkwijze van BAM Woning- bouw een `open' proces inhoudt met een vaste structuur van overleg- momenten. "Hierin ontstaan vaak oplossingen op basis van idee?n van bewoners, omdat zij, veel beter dan wijzelf, een inschatting kunnen maken van de huidige situatie van hun woning. Informatie die voor ons essentieel is om de kwaliteit van de woningen op niveau te houden", zegt Koster. altERnatIEVE wIssElwonInG Eenmaal goedgekeurd door de bewoners is het sociaal plan heilig in het project. Er staan duidelijke afspraken in over herhuisvesting en de tegemoetkoming in de verhuis- en inrichtingskosten. "E?n van de belangrijkste onderwerpen dat naar voren kwam, was de tijdelijke uithuizing naar een wisselwoning. Die heeft een enorme impact op de bewoners", vertelt Koster. Volgens het sociaal plan van Vivare hadden bewoners vier weken de tijd voor uithuizen en vervolgens de vier weken na realisatie de tijd voor inhuizen. Onder meer door deze verhuisperiode en het maximaal aantal wisselwoningen, was de uitvoe- ring aanvankelijk in twee fases geknipt. BAM heeft advies gegeven over de inzet van wisselwoningen, de fasering en doorlooptijd. Daarbij is een alternatief aangedragen voor een wisselwoning. Het bouwbedrijf kwam met het voorstel om het uit- en inhuizen door een verhuisbedrijf te laten doen en de bewoners een compleet ingerichte woonunit aan te bieden, als aanvulling op de wisselwoningen. Ook had het bedrijf het idee om de bewoners met een vakantiecheque te belonen als ze zelf een tijdelijk vakantie- of logeeradres regelden. "Ze hoefden alleen hun koffer in te pakken en na twee weken konden ze alweer terug naar hun nieuwe woning. De inboedel werd volledig verhuisd naar een geconditioneerde opslag; ze werden ontzorgd", licht Koster toe. "Het uit- en inhuizen moest wel op geplande dagen gebeuren. Maar de verhuistijd werd ingekort tot twee weken zodat de 24 woningen in ??n fase gerealiseerd konden worden. Uiteindelijk hebben zoveel bewo- ners voor de alternatieve verhuisplannen gekozen ? waaronder de vakantiecheque ? dat slechts vijf wisselwoningen nodig waren en de woonunits niet ingezet hoefden te worden." EnERGIEMaatREGElEn Tijdens de renovatie zoomde BAM vooral in op de kritische prestatie- indicatoren. "Zoals de energiemaatregelen, die moeten zorgen voor het upgraden van de woningen met minimaal twee labelstappen", geeft uitvoerder Evers aan. "Wij hebben aan BAM gevraagd idee?n aan te dragen over hoe we dit konden realiseren. Out of the blue; vertel het ons maar. En uiteindelijk zijn woningen zelfs drie tot vier labelstappen verbeterd", vertelt Koster. Het bouwbedrijf kwam met het Waarde en Riant-concept (W&R), dat het al meerdere jaren toepast voor de realisatie van waardevolle en riante, maar betaalbare woningen. Het W&R-concept is gericht op de ontwikkeling van wonin- gen met een optimale prijs-kwaliteitverhouding. "Het concept staat op ??n lijn met flexibiliteit, effici?ntie en innovatie", volgens Evers. "Het biedt een vorm van ketensamenwerking die vroegtijdig inzicht verschaft in de opbouw van de kosten, zonder dat de kwaliteit in het geding komt." De woningen zijn standaard gerenoveerd tot label B, met als optie label A. "Om label B te behalen is spouw-, beganegrond- VlEERMuIskastEn Gelegen aan de rand van de Veluwe besteedt corporatie Vivare ook aandacht aan de flora en fauna in het gebied, zoals de gierzwaluwen en de vleermuizen die veel in de Renkumse wijk voorko- men. Om ervoor te zorgen dat deze dieren niet door de renovatiewerkzaamheden werden gestoord, zijn tijdelijke voorzieningen getroffen. Vleermuiskasten zijn bij de woningen opgehangen. Ook zijn er nissen gemaakt aan de zijkant van de dakkapel en de achterkant van de boeidelen, waarin de dieren kunnen nestelen en broeden. renda special 2013/1project 53 en dakisolatie toegepast, en is HR++-beglazing gebruikt; alle bouw- kundige wijzigingen die nodig zijn om label B te kunnen halen. De extra stap naar A hield een CO2 -gestuurd ventilatiesysteem in, maar daar hebben we uiteindelijk niet voor gekozen", zegt Koster. "Op zich was dat systeem niet veel duurder, maar het was veel te ingewikkeld voor de bewoners om het gebruik ervan onder de knie te krijgen." "De plattegronden zijn aanzienlijk veranderd", gaat Evers verder. "Pas in de jaren zeventig kregen deze woningen een aanbouw, waarin een keuken, cv-installatie en douchecel werden geplaatst." Koster geeft aan dat deze situatie allang niet meer van deze tijd is. "De badkamer en cv-opstelling zijn naar de eerste verdieping verplaatst, die extra ruimte kreeg door de nieuwe dakkapellen. Tegen de voorgevels is over twee verdiepingen een glazen pui geplaatst met portalen van massief Accoya hout. In de aanbouw beneden konden de bewoners kiezen voor een ruimere keuken of om de oude douchecel bij de bijkeuken te betrekken", legt hij de nieuwe indeling uit. "Alle radiatoren en leidin- gen zijn vernieuwd, de elektrische installatie is ge?pdatet, en oude stoppenkasten zijn vervangen door nieuwe groepenkasten." co-MakERs In de voorfase van het renovatieproject in Renkum, hebben beide organisaties samengewerkt met co-makers: een aantal vaste partijen waarmee BAM nauw samenwerkt. Deze co-makers leverden in die fase de juiste input voor maatregelen die het project praktisch uitvoer- baar maakten. "Vroegtijdige betrokkenheid van partners zorgde ervoor dat iedereen op de hoogte was van proces, materie en spelers", zegt Evers. "Zo'n intensieve samenwerking zorgde ervoor dat we toepas- singen hanteerden die al op elkaar waren afgestemd, dus we hoefden vrijwel geen afstemmingsdiscussies meer te voeren. En het redu- ceerde de faalkosten aanzienlijk." "Tijdens de voorbereidingsfase hebben we snel een modelwoning opgebouwd. Dat werkt altijd erg goed", legt Evers verder uit. "Eventu- ele problemen werden hierdoor direct opgespoord en de bewoner kon zien wat er met zijn woning ging gebeuren. Vervolgens verliep de uitvoering vrij soepel omdat iedereen wist welke rol hij moest spelen in het team. We kennen elkaar als collega's. Dat bracht een zekere routine met zich mee waardoor voldoende ruimte overbleef voor mogelijke verstoringen en de uitzonderingen." Evers krijgt als uitvoer- der volop tijd voor de sociale aspecten van de uitvoering. "Olie in de machine van het renovatieproces", noemt hij het. "Bewoners merken dat afspraken worden nagekomen en dat schept een band." Volgens Koster was Vivare sterk onder de indruk van de razendsnelle planning. "Iets wat BAM zelf aankaartte en ons, maar vooral ook de bewoners, een fors voordeel opleverde", zegt hij. koRtE DooRlooptIjD Volgens het concept van W&R is het een psychologisch gegeven dat een renovatie van acht dagen door bewoners als snel en prettig wordt ervaren. "Dus we wilden de verbouwing ook in acht dagen realiseren", zegt Evers. Dat lukte ten dele. "Bouwkundig waren de woningen in acht dagen klaar, maar het laatste stuc- en schilderwerk werd net niet gehaald op de achtste dag. In overleg met Vivare hebben we er tien dagen van gemaakt." Niettemin was die doorlooptijd een stuk korter dan de corporatie had geraamd. "Wij hadden zelf berekend dat de uitvoeringsduur per woning zes weken zou zijn", reageert Koster. "Daarbij kregen bewoners vier weken de tijd om uit te huizen en naar een wisselwoning te verhuizen, plus vier weken om terug te keren. In totaal zou het dan veertien weken per woning duren, plus dat wij al die tijd als corporatie in de wijk aanwezig moesten zijn met een project- consulent, huurdersbegeleider en een opzichter. Bovendien hadden we geen 24 wisselwoningen beschikbaar." Maar de doorlooptijd werd gereduceerd tot twee weken en de planning is met vier maanden inge- kort. "We hadden gedacht dat we in maart 2013 pas klaar zouden zijn, terwijl het project al in oktober vorig jaar is opgeleverd. De bewoners zijn heel blij dat ze niet zo lang hun huis uit hoefden en dat ze geen omkijken hadden naar hun huisraad", besluit Koster. DIE bonus was noDIG "Een plezierige buurt met fijne buren", dat vindt mevrouw Eleveld van de wijk, waar ze al twintig jaar met echtgenoot en twee zoons woont aan de Reijmerweg. "Hoewel je in de zomer meer contact hebt met buurtbewoners dan in de winter. V??r de verbouwing was ons huis helemaal niet ge?soleerd. Nu merken we in koude tijden wel verschil. De warmte blijft veel langer in huis hangen." Haar gezin is zeer te spreken over de nieuwe badkamer. "Eerst hadden we een douchecel achter de keuken, maar inmiddels hebben we een complete badkamer op de eerste verdieping", vertelt ze. De familie Eleveld heeft zes weken in een wisselwo- ning gebivakkeerd, langer dan de meeste bewo- ners in de wijk. "Het liep inderdaad een beetje uit. Er was namelijk asbest gevonden in onze woning, waardoor de corporatie meer tijd nodig had om voldoende voorzorgsmaatregelen te kunnen nemen. We moesten daarom ook eerder dan de andere bewoners ons huis verlaten." Om de woning opnieuw in te richten, kreeg ook de familie Eleveld een vergoeding. "Die bonus hadden we ook echt nodig", stelt mevrouw Eleveld vast. "Het tikt toch aardig door als je laminaat moet laten leggen. In de slaapkamer hebben we het daarom zelf gelegd."