13 c Vitrine Vitrine: gevelreiniging cReinigen in stappen Er zijn veel verschillende gevelmaterialen en vele typen vervuiling. Welke reinigingstech niek in een bepaalde situatie het gewenste reinigende effect heeft is soms lastig te voor spellen. Veel situaties blijken complex en de kans op schade is groot als er niet gestruc tureerd nagedacht wordt over de juiste reinigingstechniek. Met name bij het reiniging van monumenten ligt het gevaar van directe of indirecte schade op de loer en verdient het gebouw een zorgvuldige besluitvorming omtrent de keuze van de reinigingstechniek. In dit artikel een stappenplan dat het proces om tot een goede keus te komen structureert. Witte uitslag op dit metselwerk is verwijderd met behulp van fosforzuur. Het achtergebleven reinigingsmiddel blijkt een goede voedingsbodem voor een nieuwe vervuiling: algen. 1 2 Stappenplan TNO TNO/SBR Reinigen in stappen 14 c Vitrine staan tot de grootte van het gebouw en dient een reiniging duurzaam te zijn in die zin dat de gebruikte techniek niet de oorzaak mag zijn dat de gevel na reiniging weer versneld vervuilt. Figuur 1 geeft hier een voorbeeld van. Een verantwoorde reiniging is reiniging waarbij geen schade ontstaat aan het gebouw. Bij de keuze van de optimale reinigingstechniek zal ook reke- ning gehouden moeten worden met mens en milieu, wat gestalte heeft gekregen in Arbo- en milieuwetgeving. Tenslotte speelt bij de reiniging van (met name) monumenten dat rekening gehouden moet worden met de uitstraling en ouderdom van een gebouw. Een strak wit monument uit het begin van de twintigste eeuw wil men misschien weer volledig spik en span krijgen, maar het is maar de vraag of men zo'n resultaat ook moet nastre- ven bij een vergrijsde zandstenen gevel uit de zeventiende eeuw. Stappenplan De keuze voor een reinigingstechniek hangt af van de volgende drie facto- ren: de aard van de vervuiling, het type ondergrond en het gewenste resul- taat. Omdat de combinatie van deze drie factoren leidt tot unieke combi- naties, dient de keuze van de reinigingstechniek zorgvuldig gemaakt te worden. Het stappenplan kan hierbij een belangrijke rol spelen (zie ook figuur 2). In tegenstelling tot het wassen van kleding of auto's, is het reinigen van gebouwen geen vanzelfsprekendheid. Toch zijn er voldoende redenen te bedenken waarom gevelreiniging wel wenselijk is: een vervuilde gevel geeft een gebouw een verwaarloosde aanblik; men wil de gevel weer als nieuw laten zijn, om de economische waarde te verhogen; om het gebouw onder- scheidend laten zijn van de omgeving of men beoogt door reiniging ver- volgschade te voorkomen. Valide redenen om tot gevelreiniging over te gaan, mits dit op een effectieve en verantwoorde manier gebeurt. Welke reinigingstechniek voldoet aan het predikaat effectief en verantwoord is volledig afhankelijk van de situatie. Een techniek die in de ene situatie opti- maal is kan in een ander geval desastreuze gevolgen hebben. De keuze en uitvoering van de reiniging dient daarom zorgvuldig te worden uitgevoerd. Effectief Onder een effectieve reiniging verstaan we een reiniging waarbij de reini- gingstechniek is aangepast aan het type ondergrond en het type vervuiling. Niet alle technieken zijn geschikt om elk type vervuiling te verwijderen. Daarnaast hebben sommige technieken een grotere kans om op bepaalde ondergronden schade te veroorzaken In het verleden is bijvoorbeeld vaak schade ontstaan omdat allerlei gevelmaterialen gereinigd werden door middel van zandstralen. Verder moet de reinigingstechniek in verhouding 3 Welke reinigingstechnieken zijn geschikt voor het verwijderen van welke typen vervuiling? TNO/SBR Reinigen in stappen 15 c Vitrine Stap 1 ? Bepaling van de aard van de vervuiling (figuur 3) Zoals gemeld bepaalt de aard van de vervuiling de technieken die in aan- merking komen. In het geval van bijvoorbeeld een gipskorst heeft het geen zin om een zuur reinigingsmiddel te gebruiken. Anderzijds zal zo'n middel weer bijzonder goed kunnen werken als de vervuiling uit kalkhoudende bestanddelen bestaat. Figuur 3 geeft een overzicht van technieken die geschikt zijn voor verwijdering van verschillende typen vervuiling. Stap 2 ? Bepaling van de ondergrond (figuur 6) Sommige ondergronden kunnen worden aangetast door reinigingsmidde- len. Een bekend voorbeeld is kalk dat oplost in zoutzuur. Hierdoor zijn diverse gevelmaterialen zoals voegwerk en betonsteen, kwetsbaar voor dit reinigingsmiddel. Bij straalmiddelen ligt het veel genuanceerder. Bijna elk materiaal is wel te beschadigen als er met te hoge druk of te korte afstand wordt gewerkt, zelfs met een relatief zacht straalmiddel. (figuur 4). Figuur 6 geeft een overzicht van technieken die, mits vakkundig uitgevoerd, in prin- cipe geschikt zijn voor de genoemde ondergronden. Stap 3 ? Vastleggen van de uitgangssituatie Om discussie achteraf te voorkomen is het raadzaam de uitgangssituatie goed vast te leggen. De opdrachtgever zal voorafgaand aan de reiniging duidelijk moeten uitspreken welke verwachting hij heeft. Figuur 5 toont een voorbeeld van een zwarte gevel, het Trippenhuis in Amsterdam; als dit gebouw gereinigd zou worden, verwacht de opdrachtgever misschien een mooi, egaal lichtgeel gebouw te krijgen, maar aangezien de gevel nu niet egaal van kleur is, zal dat dit na reiniging waarschijnlijk ook niet het geval zijn. Ook schade aan geveldelen dient voorafgaand vastgelegd te worden om te voorkomen dat na reiniging discussie ontstaat over wie deze bescha- digingen heeft veroorzaakt. Stap 4 ? Keuze mogelijke reinigingstechnieken Op basis van de twee tabellen (figuur 3 en 6) kan een selectie worden gemaakt van reinigingstechnieken die de vervuiling kunnen verwijderen en, bij vakkundige uitvoering, geen schade aan de ondergrond veroorzaken. Welk resultaat met deze techniek verkregen kan worden zal echter in prak- tijk getest moeten worden aan de hand van proefvlakken. Bij de keus wel- ke technieken bij de proefvlakken gebruikt gaan worden spelen natuurlijk nog andere aspecten een rol.. Te denken valt hierbij aan kosten, plaatse- lijke omstandigheden en eerdere ervaring met bepaalde reinigingstechnie- ken of ?bedrijven. Stap 5 ? Proefvlakken De proefvlakken dienen zo gekozen te worden dat ze representatief zijn voor de gevel. Figuur 7 toont twee proefvlakken op baksteenmetselwerk. Beide vlakken zijn groot genoeg om ze te reinigen zoals dat in praktijk gebeurt en om een goed beeld te krijgen hoe de gevel er na reiniging uit- ziet. Stap 6 ? Evaluatie van de proefvlakken Om te kunnen beoordelen welke reinigingstechniek het beste resultaat geeft, dienen de proefvlakken ge?valueerd te worden op de volgende drie aspecten: x reinigend effect x directe schade x indirecte schade Het reinigend effect kan veelal met het blote oog worden beoordeeld, waarbij het gewenste uiterlijk een belangrijk aspect is. De opdrachtgever of eigenaar van het gebouw zal hier een duidelijke stem in hebben. Directe schade is schade aan het gevelmateriaal die tijdens het reinigen ontstaat. 4 5 Schade aan het voegwerk en oppervlak van de bakstenen als gevolg van reiniging met straalmiddel. TNO Trippenhuis in Amsterdam. TNO cTomas J. Wijffels Tomas Wijffels is werkzaam bij TNO Bouw en Ondergrond. Het artikel is geschreven in opdracht van SBR. Reinigen in stappen 16 c Vitrine Hierbij valt te denken aan putjes in het oppervlak bij straaltechnieken, deels verwijderd voegwerk of opgeloste kalkhoudende materialen. Ook verlies van materiaal aan het oppervlak is een vorm van directe schade. Indirecte schade is schade die pas ontstaat na verloop van tijd, maar die wel het directe gevolg is van de reiniging. Zo heeft gevelreiniging vaak een toename van de waterindringing tot gevolg. Een hoger vochtgehalte in de gevel kan weer leiden tot vochtdoorslag, vorstschade en zoutschade. Het risico op indirecte schade is het groots bij reiniging van monumenten. Stap 7 ? Keuze reinigingstechniek en vastlegging van de uitvoering Op basis van de proefvlakken wordt de definitieve techniek gekozen. Om tot een vergelijkbaar resultaat te komen zal vastgelegd moeten worden hoe de proefvlakreiniging precies is uitgevoerd Bij het gebruik van een che- misch reinigingsmiddel zal bijvoorbeeld afgesproken moeten worden met hoeveel reinigingsmiddel en met welke verdunning gewerkt wordt. Bij straaltechnieken is het toegepaste straalmiddel, de druk en de afstand van belang voor het resultaat. Stap 8 ? Uitvoering en monitoring Tijdens de uitvoering is het uiteraard raadzaam te monitoren of er gewerkt wordt volgens de afspraken. Het proefvlak kan tijdens de uitvoering steeds als referentie gebruikt worden. b Leestip De vraag hoe een gevel gereinigd moet worden is niet altijd eenvoudig te beantwoor- den, dat mag duidelijk zijn. De aard van de vervuiling, het materiaal en de omvang van een gebouw zijn bepalend voor de juiste keuze van de methode. De onlangs uitgekomen SBR-publicatie `Gevelreiniging' geeft een helder overzicht van de ver- schillende soorten vervuiling, de reinigingsmethoden, de aandachtspunten en veel voorkomende problemen. Gevelreiniging is de vierde uitgave in de Praktijkserie Ge- vels van SBR en is voor 29,00 te bestellen via www.sbr.nl. 7 6 Twee proefvlakken op een metselwerk gevel Technieken die geschikt voor de verschillende ondergronden, waarbij de kans op schade aan de ondergrond minimaal is TNO/SBR TNO Reinigen in stappen