nr 1 2012project 9 Bouwbedrijf Mulder Obdam staat in Noord-Holland bekend als een onderneming die graag van de gebaande paden afwijkt. Het meest recente voorbeeld van ondernemingsdrang is de Inschuifwoning, een in ursem gabri?lstraat project tekst sjoerd meuleman foto's mulder obdam hoog tempo uitgevoerde renovatieslag voor tochtige rijtjeshuizen. De pilot ervan in de Gabri?lstraat in het Westfriese Ursem was een succes, bekroond door de publieksprijs De Voorsprong. nr 1 2012 project10 Technisch directeur Ton van Langen en hoofd kleinbouw Ren? Kenter ogen op het eerste gezicht tevreden, om een voor de hand liggende reden. De Inschuifwoning heeft in 2011 namelijk de publieksprijs van De Voorsprong gewonnen, een conceptenwedstrijd georganiseerd door het programma EnergieSprong van de SEV en Conceptueel Bouwen. Ook is er bij beide heren iets te bespeuren van teleurstelling, omdat de belangrijkste juryprijs naar een ander ging, het Team Prestatiehuis. Niettemin zegt initiator van de vinding, Van Langen, te kunnen leven met een notering bij de laatste zes. "Natuurlijk vonden we het jammer dat we de hoofdprijs niet kregen. De jury vond dat er vooral aan onze manier van communiceren nog het een en ander schortte. Daar leer je alleen maar van. Wat overeind blijft staan, is dat ze de Inschuifwoning wel gewoon een mooi product vonden. En gratis publiciteit is altijd meegenomen." Inderdaad opnieuw aandacht voor het concept, terwijl het bedrijf daar toch al niet over te klagen had. In de door Mulder Obdam speciaal gedrukte glossy `Inschuifwoning' staan onder andere kopie?n van krantenartikelen over het onderwerp en zelfs De Telegraaf neemt daar twee kolommen in. Opvallend voor een provinciaal bouw bedrijf met krap tweehonderd werknemers. FUNDerINGeN Hoezeer Van Langen het concept als zijn geesteskind beschouwt, blijkt mede uit zijn visitekaartje, waarop onder het kopje `doelen' de speciale vermelding `Inschuifwoning realiseren' staat genoteerd. "Ik heb inder daad lang nagedacht over hoe je energieslurpende jarenvijftigwoningen op de snelst mogelijke manier kunt opwaarderen tot een Alabel. Als dat dan ook daadwerkelijk een keer lukt, voelt dat zeer bevredi gend." Hij vertelt over het denkwerk, dat ooit begon met het aanbren gen van beloopbare plafonds bij een bakker. "Eigenlijk bestonden die gedachten al veel langer. Alleen was het probleem met oude woningen altijd de lichte fundering, omdat verzwaring ervan te duur zou zijn. Ik had die platen nog nooit gezien, maar toen ze in mijn handen kwamen, viel het kwartje: dit is de manier waarop het zou moeten kunnen." De vloer platen waarover hij spreekt, komen uit de fabriek van het Britse Kings pan en zijn gewoon verkrijgbaar op de markt. Ze bestaan uit nokvor mige plaatstalen cassettes, gevuld met hoogwaardig PIRschuim. De voordelen bleken direct evident: "Het product is handzaam, sterk en in alle lengten leverbaar. Bovendien haalde het toen met een Rc waarde van 3,7 een zeer hoge isolatiewaarde ? een stuk hoger zelfs dan ook nu nog bij renovatie is vereist. Maar wat echt deuren opende, was het geringe gewicht ervan waardoor de funderingen ongemoeid konden blijven. Vanuit die wetenschap zijn we verder gaan denken", alsdus Van Langen. VersNIpperING Wat Van Langen in zijn overtuiging sterkte, waren ontwikkelingen die speelden buiten de bouw om. Hij constateerde de laatste jaren almaar versnippering van woningbezit, doordat woningcorporaties hun jaren vijftigwoningen stuksgewijs begonnen te verkopen. "De woningversnip pering was essentieel om verder te kunnen. Die gaf immers de moge lijkheid om de ene woning wel aan te pakken en de andere niet. Dat is ook de insteek van het concept, namelijk dat je het kunt doen, maar er ook van kunt afzien." Daarnaast was voor Van Langen belangrijk dat de Inschuifwoning niemand tekort mocht doen. Hij bedoelt hiermee dat zowel (toekomstige) bewoners als hun buren geen nadeel mogen ondervinden wat betreft bewoonbaar oppervlak c.q. gevelaanzicht. "Ik wil helemaal niets tegen de bedenkers van het Prestatiehuis aanvoeren, maar wat zij doen, is echt een andere manier van renove ren. Zij schuiven een nieuwe gevel over de bestaande heen, maar aan de binnenkant van de woning doen ze vrijwel niets. Behalve dat je met oude vloeren blijft zitten, verandert het gevelbeeld, iets wat wij per se niet willen. De buren mogen er in geen geval nadeel van ondervinden." specIalIsMe Al vanaf het begin was duidelijk dat het een ketenproject moest worden. Met Lean Bouwen als leidraad begon een zoektocht naar specialisten, met als doel het concept verder uit te werken. Dit leidde uiteindelijk tot een verbond van circa tien partijen, uiteenlopend van een sloopbedrijf tot een schilder. Hoofd kleinbouw Kenter van Mulder Obdam, die de pilot van begin tot eind begeleidde, toont zich een groot voorstander van vaste partijen op zijn werk. "Duurzame samenwerking loont, omdat je alleen op die manier van het bouwproces een soepel lopende machine kunt maken. Faalkosten worden dan ook daadwerke lijk teruggedrongen. Want een nieuw gevelsysteem bedenken; moeten wij dat als aannemer nu echt willen? Een van onze motto's is doen waar je goed in bent ? specialiseren dus. Daarom is het ook niet ons GeMeeNtelIjk WONINGBeDrIjF kOGGeNlaND De corporatie die de proef in het NoordHollandse Ursem onderging, was het Gemeentelijk Woningbe drijf Koggenland. Aan de proef gingen zowel poli tieke als economische overwegingen vooraf. Zo vonden bestuurders de proef passen bij het ondersteuningsbeleid voor lokale ondernemers, terwijl de woningcorporatie zelf logischerwijs meer keek naar zakelijke aspecten, zoals de belofte van hoge energielabels. Voor de opzichter van de corporatie, Marit Sluis, was dat laatste punt door slaggevend. "De aannemer kon met de Inschuifwo ning het Alabel garanderen, iets dat met de traditio nele aanpak nooit eerder lukte. Daarom hebben we de stap willen nemen." Behalve over het gehaalde label is Sluis tevreden over de wijze waarop Mulder Obdam de verbouwing aanpakte. Ze ziet daarom zeker bestaansrecht voor de vinding, maar niettemin maakt ze een kantteke ning over de (brede) inzetbaarheid ervan. "Eigenlijk bestaat onze voorraad uit te veel blokken met te weinig particuliere bezitters. Dat maakt investerin gen als deze riskant, omdat je nooit precies kunt weten hoe de toekomstige woonwensen eruit zullen zien. Als over een paar jaar bijvoorbeeld blijkt dat onze overige woningen in de Gabri?lstraat alsnog gesloopt moeten worden, is de pilot zonde van het geld geweest." nr 1 2012project 11 concept, maar van alle betrokken partijen. Elke partij draagt een gelijk waardige steen bij", stelt Kenter. Ze weten waarover ze spreken, bij Mulder Obdam. Kenter en zijn collega's deden immers al eerder erva ring op met formeren en verbinden. Dat leidde tot onder meer het nieuwbouwconcept Steigerloos Bouwen, waarbij elk bouwelement geprefabriceerd wordt aangeleverd en geplaatst. Met ook daar sneller bouwen en reductie van faalkosten als achterliggende gedachten. tIjDsspaNNe Toen het concept eenmaal van top tot teen was uitgedacht, kon het bedrijf ermee de markt op. De eerste contacten werden gelegd met het Westfriese Gemeentelijk Woningbedrijf Koggenland uit het dicht bijgelegen dorp Ursem. De corporatie bleek ge?nteresseerd om een van haar tussenwoningen compleet te laten vervangen, op de funde ring en bouwmuren na. De opdracht was voor iedereen duidelijk, maar vanwege de beloofde tijdsspanne toch behoorlijk spannend. Een verbond van acht partijen zou namelijk binnen een maand achter eenvolgens de sloop, vloeren, gevels, dakplaten, scheidingswanden, binnendeuren en afbouw verzorgen. Tussen die werkzaamheden door konden installateurs hun installatiewerk aanbrengen. Daaraan vooraf gaand zou de verhuizing van de bewoners plaatsvinden. Direct erna ? niet toevallig binnen precies ??n maand gederfde huurinkomsten ? konden ze dan weer terug. Ofschoon de oplevertermijn eind 2010 ruimschoots werd gehaald, klinken er naast tevreden geluiden ook enkele kritische noten. Want al ging er veel goed tijdens de pilot, dingen kunnen altijd beter. Om te beginnen moest het inzagen van de gevels secuur gebeuren, omdat er voor de nieuw te plaatsen elementen niet veel speelruimte was. Nadat vervolgens zowel de gevels als het dak waren verwijderd, konden aan het eind van de eerste week de vloeren erin. Daarvoor echter moesten nog hoeklijnen aan de bouwmuren worden gemon teerd. "Veel te veel werk", zegt Van Langen nu. "Je bedenkt een renovatieconcept, zo veel mogelijk volgestopt met prefab elementen. Sommige werkzaamheden blijven handmatig; een stukadoor zal toch ooit het plafond moeten spuiten. Maar als ik mijn mensen zie ploete ren met het vastmaken van hoeklijnen, zie ik dat er nog veel te winnen is." Hij wil alvast onthullen dat er voor de toekomst reeds een ander vloertype op de plank ligt. Veel meer wil hij er nog niet over kwijt, maar hoeklijnen zijn dan in ieder geval niet meer nodig. Ook het bewerkelijke handmatig schieten van rachelwerk en gipsplafondplaten beviel matig, reden waarom die bij de eerstvolgende klus fabrieksma tig zullen worden aangebracht. BlOksGeWIjs Na de vloeren kwamen de gevels aan bod. Deze bestaan uit met steen wol gevulde houtskeletbouwelementen, afgewerkt met een cementge bonden plaat, een toplaag van hardschuim en afgewerkt met steen(strip)vormig tegelwerk. Bij de pilot werd gekozen voor vrijwel hetzelfde uiterlijk als dat van de rest van het blok, maar andere kleuren zijn ook mogelijk. Zo is een woonblok eenvoudig van look te verande ren, al naar gelang de opdrachtgever dat wil, legt Van Langen uit. "Bloksgewijs inschuifwonen noemen we dat. Elke woning kan kiezen voor een eigen verschijning." De laatste fase van de ruwbouw bestond uit het dichtmaken van het dak. De oude pannen werden terugge plaatst. Alles van waarde ? denk aan cvketel, dakpannen en keuken blokken ? is bewaard, om vervolgens te worden hergebruikt. De laatste tien dagen ten slotte waren voor de afbouw, die vrijwel geheel hand matig geschiedde. MODel Het proefproject in Ursem stond model voor hoe de Inschuifwoning in de toekomst zal worden toegepast. Met weliswaar smalle beukmaten als uitgangspunt bleek de bredere overspanning van circa 6 m hier nog prima haalbaar. Leidend in het concept blijft evenwel het verbouwen van een woning, met dezelfde indeling als voorheen. Dus met de trap en Tussen twee bestaande woningen in wordt de Inschuifwoning geplaatst. nr 1 2012 project12 (lichtondersteunende) gangwand op dezelfde plaats. Wel zijn er extra voorzieningen mogelijk, te vergelijken met voorzieningen in nieuwbouw projecten. Zo kreeg de woning van de pilot gelegde vloerbedekking en werd er voor de achtertuin een compleet geprefabriceerde berging aangeleverd. Die werd op de bestaande fundering gezet, met exact dezelfde afmetingen als de vorige. Ook mogelijk zijn dakkapellen, dakramen, nieuwe keukens en andere voorzieningen. Van Langen verwacht de eerste marktconforme Inschuifwoning te kunnen realiseren voor een bedrag van 89.000 euro, uitgaande van de basisvorm en in serie uitgevoerd. "Met een standaard oplevering, dus zonder de eerdergenoemde extra's", verduidelijkt hij. OptIMalIsereN Voor Mulder Obdam is het nu zaak om de Inschuifwoning te optimalise ren. Van Langen heeft hoge verwachtingen van het al gememoreerde nieuwe vloersysteem, dat naar eigen zeggen veel tijdwinst gaat opleve ren. Het wachten is alleen nog op enkele belangrijke handtekeningen. Als tussenoplossing zal de aannemer daarom voorlopig dezelfde vloe ren blijven toepassen als bij de pilot, maar dan dus reeds voorzien van plafonds. Nog verdere prefabricering bevindt zich nog in de denkfase. Het bouwbedrijf onderzoekt de mogelijkheden van prefabricatie van badkamers, toiletruimten en meterkasten, die bij de pilot nog geheel in het werk tot stand kwamen. De typen zoals gebruikt voor Steigerloos Bouwen zijn voor de Inschuifwoning ongeschikt, omdat die volgens Kenter te zwaar zijn uitgevoerd. "Een van de uitgangspunten van de Inschuifwoning is verbouwen zonder ruimteverlies. Met de lijvige badka merwanden van Steigerloos Bouwen zouden we te veel oppervlak moeten inleveren. Wellicht dat het in de toekomst lichter kan, want zo veel mogelijk prefab blijft een doel op zich" zegt Kenter. HUIVerIG Ook zocht Mulder Obdam nog naar verdergaande energiebesparende maatregelen. De Inschuifwoning zoals die nu bestaat, staat voor een opwaardering van energielabel E naar A. Zou het bedrijf naar label A++ willen doorstoten, moet er worden uitgeweken naar dure installatietechni sche ingrepen zoals wko. Van Langen ziet dat vooralsnog niet gebeuren. "Met de relatief voordelige CO2 gestuurde ventilatie hebben we een enorme slag kunnen maken. Verder gaan zal echt in de papieren gaan lopen. Corporaties lijken vooralsnog te huiverig om zulke hoge kosten te maken", zegt hij. Kenter maakt daarbij de vergelijking met commerci?le bedrijven. "Wanneer je als bedrijf iets nieuws op de markt wilt brengen, zoek je eerst goed uit of die investeringen ook iets zullen opleveren. Voor woningcorporaties geldt in feite hetzelfde. Omdat het voor hen moeilijk in te schatten is of die dure ingrepen commercieel zin hebben, zien ze er doorgaans maar liever van af." Van Langen tot slot, kan ook wel enig begrip opbrengen voor die gereserveerde houding. "Het is in eerste instantie de huurder die voordeel heeft. Die ziet immers direct de energierekening teruglopen, niet de verhuurder." Een van de tussenwoningen in Ursem wordt compleet vervangen, op de funde ring en bouwmuren na. Voor het Inschuifwoningconcept wordt zo veel mogelijk gebruik gemaakt van prefab elementen.