nr 1 2013 project26 Midden in de Amsterdamse Jordaan ligt aan de Tuin- straat een hofje verscholen. In opdracht van het bestuur van Stichting Het Hofje De Zeven Keurvorsten heeft woningcorporatie Ymere het deel van de woningen dat werd gebouwd in 1775 gerenoveerd. Niet alle ambi- ties konden worden verwe- zenlijkt, vanwege de strenge regelgeving van de dienst Monumentenzorg van de gemeente Amsterdam. amsterdam tuinstraat project tekst wilbert leistra foto's karin stroo nr 1 2013project 27 `Die gene, aan dewelke inwoning op het Hofje vergund wordt, zal moeten zyn Roomsch Katholyk, en boven de vyftig jaren oud; zy zal hare Doopcedul moeten vertoonen, en eene Verklaring van haar goed gedrag, ondertekend door den Pastoor waaronder zy behoort'. Deze tekst is artikel 1 uit het reglement van het Hofje, genaamd De Zeven Keurvorsten In de Tuinstraat, zoals te lezen in de toegang van het hofje. Het reglement ? `dat een ieder stiptelyk hebben na te komen volgens de Onderstaande Artikelen' ? stamt uit de negentiende eeuw, maar de oudste woningen in het hofje, die aan de straatzijde, zijn vermoedelijk al in 1645 gebouwd. In 1775 werd het hofje uitgebreid met de bouw van nog eens zeven kleine huizen aan het binnenterrein. Deze huizen zijn onlangs door woningcorporatie Ymere in opdracht van eigenaar Stich- ting Het Hofje De Zeven Keurvorsten gerenoveerd. OASe Eenmaal door de poort kom je in het hofje dat normaal gesproken aan het zicht is onttrokken. Het is een oase van rust, zoals een van de bewoonsters het omschrijft, ondanks de centraal gelegen locatie in de Amsterdamse binnenstad. "Bijna niet voor te stellen dat hier vroeger bijna veertig vrouwen gelijktijdig woonden", zegt Ella van den Bergh, projectmanager van woningcorporatie Ymere. "De woningen telden amper vijftien vierkante meter, de toiletten bevonden zich op het middenterrein en de vrouwen wasten zich met water uit de pomp, ook gelegen in het hofje. Helaas is die niet behouden gebleven." De Amsterdamse Jordaan is de bakermat van de sociale woningbouw, aldus Andr? Bakker. De communicatieadviseur van Ymere wijst op de vele plaquettes aan de gevels. "De filantropische insteek van de gegoede families heeft met name in de Jordaan gezorgd voor onderdak voor de sociaal zwakkeren in de samenleving. Voordat begin vorige eeuw de Woningwet werd aangenomen, was dat vrijwel de enige manier voor arme mensen om een dak boven hun hoofd te krijgen. Wij zijn als woningcorporatie sterk verbonden met deze buurt, want we hebben ??n op de vier woningen in onze portefeuille." Het Hofje De Zeven Keurvorsten prijkt niet op de lijst van bezittingen van Ymere. Toch voelde de woningcorporatie het een beetje als haar plicht om ervoor te zorgen dat het hofje behouden blijft. "Daarom zijn we in 2009 een partnerschap aangegaan met het bestuur van het hofje. Op verzoek van dit bestuur hebben we de renovatie uitgevoerd en zullen we ook zorg dragen voor het beheer", legt Bakker uit. MONuMeNTAAl KArAKTer Ieder huisje van de achterste rij van het hofje, bestond na de renovatie- ingreep in de jaren zeventig van de vorige eeuw uit een boven- en bene- denwoning. Van de zeven woningen aan het binnenterrein zijn vier woonruimten gemaakt. "De woningen zijn naar een ontwerp van Archi- volt Architecten gerenoveerd en samengevoegd, met veel respect voor het monumentale karakter", vertelt Van den Bergh. De projectmanager vervolgt: "De woningen zijn gemoderniseerd, onder meer door het installeren van cv, het aanbrengen van een nieuwe badkamer en het plaatsen van een nieuwe keuken. Daarnaast is de achtergevel van de rij huizen ge?soleerd, net als de vloer van de zolder. De ramen hebben extra isolatie gekregen doordat er aan de binnenkant een voorzetraam is geplaatst." De aanpak van de ramen bleek een verhaal apart te worden. "Je hebt te maken met een rijksmonument", legt Bakker uit. "Dat houdt in dat je voor elke ingreep een aparte vergunning nodig hebt. Om die vergunnin- gen te krijgen, moeten erg lange procedures worden gevolgd; vaak moet je drie maanden of zelfs langer wachten op een oordeel." Volgens zijn collega Van den Bergh is elk ruitje apart onderzocht. "De woningen zijn allemaal voorzien van enkel glas. Ieder ruitje is onderzocht op dikte van het glas en of het op een bepaalde manier was gebold. Dat geeft een indicatie van de ouderdom van het glas. De conclusie was dat het glas stamde uit een periode van v??r 1928, hetgeen tot gevolg had dat we er niets aan mochten veranderen. Een flinke streep door de reke- ning, want met het plaatsen van dubbel glas en goed ge?soleerde kozij- nen hadden we een grotere energiebesparing kunnen bereiken dan met de voorzetramen die nu zijn toegepast. Bovendien is het systeem niet echt gebruiksvriendelijk, want voordat het raam opengezet kan worden, moeten de voorzetramen eerst worden weggenomen door twee klem- men los te draaien." Een grotere isolatiewaarde had ook kunnen worden bereikt met behulp van een voorzetwand die aan de binnenkant van de woning werd geplaatst. "Dat was inderdaad onze wens," verklaart Van den Bergh, "maar daar werd geen vergunning voor verleend. Het zou technisch gezien niet kunnen, omdat de originele plafondbalken dan deels aan de koude buitenmuur zouden grenzen en een deel aan de warmere binnen- zijde achter de voorzetwand. Dit temperatuurverschil zou kunnen zorgen voor condensvorming in en op de balk, met rotting als gevolg." "Dit soort klussen, dat zijn de juweeltjes, de pareltjes" Bert Tervoort, hoofdopzichter Ymere in `Een Vorstelijke renovatie' "Mag je wonen in een hofje, dan bof je" Rose, bewoonster van het hofje in `Een Vorstelijke renovatie' "De staldeuren zijn prachtig opgeknapt, maar omdat ze erg oud en krom zijn, bleek het erg moeilijk om ze passend te krijgen zodat er geen tocht zou ontstaan", aldus Van den Bergh. nr 1 2013 project28 GeMeeNTe Met enigszins spijt in haar stem verklaart Van den Bergh dat de renova- tie slechts een marginale labelverbetering tot gevolg heeft gehad; van energielabel G naar F. Zij wijt dat aan de starre houding van de gemeente Amsterdam. "Zo'n twintig tot dertig jaar geleden was de dienst Monumentenzorg van de gemeente veel soepeler als het ging om renovatie van monumenten om de panden te kunnen behouden. Sinds de binnenstad vijf jaar geleden op de Werelderfgoedlijst van Unesco is beland, is het beleid radicaal omgeslagen. De monument- waarde van een pand gaat voor alles. De behoudende koers van de gemeente gaat ten koste van andere ambities. Denk aan duurzaamheid of levensloopbestendigheid. Terwijl je juist in deze tijd zou verwachten dat de gemeente ook met een soort duurzaamheidsvergunning zou moeten komen waaraan een renovatie-ingreep zou moeten voldoen", aldus de projectmanager. Bakker legt uit in welke spagaat de woningcorporatie zich bevindt. "Ymere heeft relatief veel monumentaal bezit dat door de strenge regels van Monumentenzorg niet voldoende kan worden aangepakt om de ambitie van energieneutraal in 2020 te halen. Dit moeten we dus compenseren met nieuwbouw. Binnenstedelijk is dit echter vrijwel onmogelijk. We krijgen namelijk geen sloopvergunning. De politiek heeft slechts ??n boodschap: maak gebruik van de bestaande bouw. Dit betreft veelal woningen met een kleine beukmaat die niet voldoen aan de huidige woonwensen van mensen. Ik pleit zeer zeker niet voor sloop van monumenten, maar de buurten in de binnenstad kennen genoeg woningen en panden die heus niet zo bijzonder zijn dat ze per se behouden moeten blijven. Wij willen echt wel voldoen aan onze maatschappelijke plicht om in 2020 een voorraad te hebben die zo veel mogelijk energieneutraal is, maar de gemeente mag ons wel wat meer tegemoet komen", luidt zijn pleidooi. WeNSeN De bewoners van het hofje hebben voor de renovatie hun wensen kenbaar kunnen maken. Zo had een stel dat in twee aparte woningen woonde, de wens dat bij het samenvoegen van de woningen een badkamer met ligbad werd aangelegd, zo vertelt projectmanager Van den Bergh. "We hebben aan die wens voldaan, maar ik kan niet zeggen dat de bewoners er tevreden mee zijn, want ze zijn niet teruggekeerd op het hofje. Ze woonden al twintig jaar aan de Tuinstraat, maar de wisselwoning die we beschikbaar hadden gesteld, beviel hen zo goed dat ze daar wilden blijven. Aan de ene kant begrijp ik dat wel, want daar hebben ze een eigen dakterras, terwijl de buitenruimte hier in het hofje gezamenlijk moet worden gedeeld. Maar toch blijft het jammer dat je een woning op de wensen van de bewoners afstemt, terwijl die bewo- ners ten slotte niet terugkeren." Benieuwd naar de film over de renovatie van het hofje? Scan hier de code of ga naar www.renda.nl/ webtv voor `Een Vorste- lijke renovatie'. www.renda.nl "Het is een luxe waar ik nog even aan moet wennen, maar waar ik heel blij mee ben" Peggy de Rijke, bewoonster van het hofje in `Een Vorstelijke renovatie' Het hofje is een oase van rust, ondanks de centraal gelegen locatie in de Amster- damse binnenstad. nr 1 2013project 29 Dit verhaal ging volgens Van den Bergh ook op voor de enige woning die `klein' was. "In de hoek van het hofje ligt een halve woning, oftewel een woning zonder aparte woonkamer op de begane grond. De bewoonster wilde graag dat de originele keuken behouden bleef. Daar hebben we zelfs door een truc handig rekening mee gehouden", lacht de projectmanager. Ze doelt op het probleem dat zich voordeed met het aanbrengen van de nieuwe riolering voor de badkamer. "We wilden de riolering onder de vloer aanbrengen, maar dat bleek niet mogelijk. Daarom hebben we de leiding op de vloer achter het keukenblok weggewerkt met als bijkomend voordeel dat het keukenblok werd verhoogd naar de huidige standaard. Maar helaas is deze bewoonster ook niet teruggekeerd." VrOuWeN Cornelis Martenszoon Pronck had bij het stichten van Het Hofje De Zeven Keurvorsten bedacht dat de `oudere rooms-katholieke vrouwen van onbesproken gedrag' er gratis konden wonen. Verhoging van de onroerendgoedbelasting noopte de familieleden van de stichter om in 1739 huur te vragen. De woningen die nu door Ymere zijn aangepakt, waren betiteld als `de beste en mooiste woningen' waardoor de huur acht stuivers voor de benedenwoningen betrof, terwijl voor de kamer- tjes erboven de helft moest worden betaald. De renovatie heeft er volgens Van den Bergh voor gezorgd dat bijna drie eeuwen na de stich- ting van het hofje de woningen nog steeds bereikbaar zijn voor de oorspronkelijke doelgroep. "Dan hebben we het over de minder kapi- taalkrachtigen, want bepalingen uit het oorspronkelijke reglement als dat de woningen alleen voor rooms-katholieke vrouwen van onbespro- ken gedrag beschikbaar zijn, gelden tegenwoordig niet meer. We hadden extra punten kunnen rekenen omdat het hier een monument betreft, maar wij vinden het als woningcorporatie belangrijker dat de woningen betaalbaar blijven voor mensen die in de sociale sector moeten huren. Daarom ligt de gemiddelde huur voor een woning hier op ongeveer 620 euro. Niet slecht voor hartje Jordaan, zou ik zeggen." KrOONlANTAArNS De witte was ligt te drogen op de twee veldjes, een aantal vrouwen haalt water bij de pomp in het hofje, weer anderen komen terug van de winkel waar ze warm water hebben gekocht. Zo maar een voorstelling van hoe het leven er zo'n drie eeuwen geleden uitgezien moet hebben in Het Hofje De Zeven Keurvorsten. De bleekveldjes hebben plaatsge- maakt voor bloembedden en een aantal bomen. De waterpomp is in de loop der jaren verdwenen. Wat is gebleven, zijn de staldeuren bij de ingang van de woningen. Deze zorgden voor heel wat denkwerk en vakinzicht, aldus Van den Bergh. "Ze zijn werkelijk prachtig opgeknapt, maar omdat ze erg oud en krom zijn, bleek het erg moeilijk om ze passend te krijgen zodat er geen tocht zou ontstaan. Dit is helaas niet gelukt, waardoor er tochtstrips zijn geplaatst. Dit is typisch een geval dat je het met alle moderne middelen toch nog verliest van het oude gebouw", glimlacht ze. Om de sfeer van vroegere tijden nog wat terug te laten komen, zijn er twee kroonlantaarns geplaatst. "De lantaarns zijn uit 1883 en hebben nog tot 1917 op de Westermarkt gestaan. Dankzij de inzet van het Amsterdams Kroonlantaarn Comit? zijn deze zeer verantwoord gere- construeerd. Fraai detail is dat de lantaarns zijn voorzien van de kroon van de verderop gelegen Westerkerk. Een mooi historisch overblijfsel in een historische omgeving, maar net als de woningen aangepast aan de moderne tijd. Want daar waar het eerst gaslantaarns waren, brandt nu een spaarlamp", besluit Bakker lachend. "Er is een pareltje bijgekomen" Guido Frankfurther, Amsterdams Kroonlantaarn Comit? in `Een Vorstelijke renovatie' De renovatie heeft ervoor gezorgd dat bijna vier eeuwen na de stichting van het hofje de woningen nog steeds bereikbaar zijn voor minder kapitaalkrachtigen.