Polynorm: het falen van een succesformule 44 ClassIQ ClassIQ Polynorm: het falen van een succesformule Er is druk gespeculeerd over mogelijke oorzaken die tot het falen van het Polynorm bouwsysteem hebben geleid en er zijn verschillende theorie?n in omloop. Een zeer aannemelijke theorie heeft betrekking op de naoorlogse materiaalschaarste. Volgens aanhangers van deze theorie heeft het tekort aan grondstoffen tot de ondergang van het Polynorm systeem geleid. Toch bestaan er twijfels rond deze verklaring, omdat het Polynorm systeem juist in lijkt te spelen op een tekort aan grondstoffen. De afmetingen van de ver- schillende bouwdelen zijn immers zeer zorgvuldig gedimensioneerd, zodat een Polynorm woning slechts een fractie van de grondstoffen van een tra- ditioneel gebouwde woning bevat. Reden genoeg om nader te onderzoe- ken wat nu precies de oorzaak van het falen van het systeem is geweest. Veelnorm systeem Tijdens het onderzoek werd al snel duidelijk dat het bouwsysteem haar naam eer aan doet. Het systeem blijkt aan veel normen te voldoen en is van uitstekende kwaliteit. Corus heeft bijvoorbeeld het staalskelet onder- zocht op corrosievorming. Uit dit onderzoek bleek dat het staalskelet van ??n millimeter dik gedurende vijftig jaar nauwelijks is aangetast. Daarnaast waren de woningen in 1951 al voorzien van vijf centimeter steenwolisolatie en een voorloper van de ankerloze spouwmuur. Oud bewoners waren overigens zeer te spreken over de woonkwaliteit in deze `moderne' woningen. Gas, water, elektriciteit en een aparte bad- en toiletruimte behoorden destijds immers nog niet tot het standaardpakket en waren binnen de context van de woningnood een ongekende luxe. De NV Polynorm lijkt als ??n van de weinige bedrijven totaal geen last te hebben gehad van de deviezenschaarste. Nadat de eerste proefwoningen waren gerealiseerd op kosten van de gemeente Amersfoort, raakte de Ne- derlandse overheid in de ban van de plannen van Horowitz. Hij kreeg in 1948 een startkrediet van 4,5 miljoen gulden. Dit krediet werd in drie jaar tijd door de Nationale Herstelbank uitgebreid tot het astronomische bedrag van 28 miljoen gulden, een immens kapitaal voor die tijd. Voor de beeldvor- ming: er hadden dertien woonwijken met 212 Polynorm woningen van ge- bouwd kunnen worden. De Nationale Herstelbank kon haast oneindig veel geld in Polynorm investeren, omdat de staat voor zowel de hoofdsom als voor de rente garant stond. Hierdoor kon de bank risicoloos investeren. Naast financi?le steun werden ook de wegen naar de benodigde grond- stoffen geopend. In een briefwisseling uit 1949 wordt zelfs gesteld dat het verkrijgen van grondstoffen, zoals beton, steenwol en asbest, soepel ver- loopt. Voorafgaand aan het onderzoek werd verwacht dat met name het staal voor de constructie moeilijk verkrijgbaar zou zijn. Het tegendeel bleek waar. Polynorm beschikte over een eigen oven waarmee schroot, wat vol- op verkrijgbaar was, omgesmolten kon worden tot bandstaal. Overheid De reden dat er zoveel financi?le steun aan Polynorm is verleend, heeft ondermeer te maken met het functioneren van de overheid. Op nationaal niveau wilde men zo snel mogelijk woonwijken bouwen met het innovatieve Polynorm systeem. De zwaar getroffen stad Eindhoven zou de primeur krijgen, maar de praktijk bleek weerbarstiger. Verschillende ambtenaren bij de provincie en de gemeente hadden twijfels over de kwaliteit van het bouwsysteem en dwongen zekerheid af. Er ont- stond een heus toneelstuk tussen allerlei verschillende adviesorganen en commissies. Het resultaat was dat Polynorm eerst verschillende fysische proeven moest uitvoeren om aan te tonen dat het systeem aan alle eisen voldeed. Het systeem slaagde met vlag en wimpel. Ondertussen stond de fabriek, waarin enkele duizenden ex-vissers uit Bunschoten-Spakenburg werkten, al ruim een jaar stil. Nadat de provincie en de gemeente Eindhoven uiteindelijk overtuigd waren van de kwaliteit van het bouwsysteem konden de plannen voor een woon- ir. A. Klaasse Bos (MSc) Een nieuw bouwsysteem om Neerlands woningnood te ledigen. Dat was het idee van werktuigbouwkundig ingenieur Alexandre Horowitz toen hij in 1942 de woningnood als gevolg van de algehele bouwstop voorzag. Nog tijdens de oorlog ontwikkelde hij een droog montage- bouwsysteem op basis van massafabricage. Direct na de oorlog werd de NV Polynorm opgericht om dit systeem in productie te nemen. Ondanks alle aanwezige ingredi?nten voor succes zijn slechts twee woonwijken met het Polynorm systeem gebouwd. De vraag is nu: hoe is het mogelijk dat zoiets slims geen succes is geworden? WIllEmKUIjPERS Polynorm: het falen van een succesformule 45 ClassIQ Toch kon met het Polynorm bouwsysteem zeer snel worden gebouwd. men had namelijk 351 dagen nodig om de eerste 20 woningen te bouwen. De overige 192 woningen zijn in 210 dagen gebouwd. Dat is toch bijna ??n woning per dag! Tot slot Uiteindelijk vormde de geldverslindende aanlooptijd voorafgaand aan de bouw van woonwijken ??n van de belangrijkste factoren voor het falen van het Polynorm bouwsysteem. De overheid bleek niet in staat om zich als een collectieve eenheid achter het innovatieve bouwsysteem te scharen. Toch is de NV Polynorm zelf ook deels verantwoordelijk voor het falen van het bouwsysteem. Door de gebrekkige samenwerking tussen de verschil- lende werkmaatschappijen en de ineffici?nte bedrijfsvoering heeft het bouwsysteem nooit een goede kans gekregen. wijk worden gemaakt. Polynorm verwachtte binnen een half jaar met de bouw te kunnen starten. Het liep echter anders. De gemeente Eindhoven wilde het risico dat met de bouw gepaard ging niet geheel zelf dragen. Daarom werd Philips, die ook belang had bij woon- ruimte in Eindhoven, als investeringspartner aangetrokken. De twee partij- en konden het echter niet eens worden over de hoeveelheid woningen die op het beschikbare stuk grond in Eindhoven gebouwd moesten worden. Philips wilde 300 woningen bouwen voor haar arbeiders en daarbij afwij- ken van de bouwverordening. De gemeente hield voet bij stuk en dwong Philips een plan te ontwikkelen waarbij aan de bouwverordening wordt voldaan. Philips bond uiteindelijk in, maar het hele ontwerptraject koste nog eens een jaar. Anarchie In de tussentijd waren er onder de NV Polynorm vier werkmaatschappijen opgericht die de productie van het Polynorm bouwsysteem mogelijk moes- ten maken. Echter, vanwege een gebrek aan werk, door alle vertragingen en een overvloed aan financi?le middelen, begonnen de verschillende maat- schappijen ieder een eigen koers te varen. Enkele ex-Polynormers wisten te melden dat de productiehal ondermeer gebruikt werd om de priv?-jachten van de directeuren op te knappen. Ook de woningen van de directeuren werden door het uitvoerend personeel van de nodige extra's voorzien. Toen eenmaal met de bouw van de woonwijk in Eindhoven kon worden gestart, vormde de NV Polynorm geen eenheid meer. De werkmaatschap- pijen werkten totaal langs elkaar heen waardoor de productie aan alle kan- ten vastliep. De bouwtekeningen zaten vol met fouten en de fabriek produ- ceerde massaal de verkeerde onderdelen, waardoor de bouw in Eindhoven stagneerde. Polynorm had voor de bouw van de 212 woningen in Eindho- ven 116 werkdagen gerekend; het werden er uiteindelijk 561. WIllEmKUIjPERSWIllEmKUIjPERS