1 Perspectief voor eigenaar-bewoners 28-8-2014 In Nederland staan drie miljoen niet-toekomstbestendige woningen. Ze stoten samen 15% van alle CO2 uit, met almaar stijgende energiekosten voor de bewoners. Het zijn spookhuizen: gordijnen wapperen van de tocht, ramen en deuren knarsen. Energieco?peraties kunnen een flinke bijdrage leveren aan de energieneutrale verbouwing van de woningen in particulier bezit. Tekst Felix van Gemen, marktontwikkelaar Energiesprong, en Manuel den Hollander, co?rdinator CALorie De Nederlandse overheid onderneemt al tientallen jaren pogingen om energiebesparende maatregelen voor de 4,4 miljoen particuliere woningen uit te rollen. Naast overheidsprogramma's als blok-voor-blok en Meer met Minder zijn er diverse programma's van provinciale en lokale overheden om energiebesparing te stimuleren. Het directe effect daarvan is tot nu toe beperkt. De oorzaak ligt in het onderschatten van een complex mengsel van financi?le, technische, sociale en psychologische factoren. Ook het Nationaal Energiebespaarfonds, dat op 1 januari van start is gegaan, getuigt van een grote onderschatting van de complexiteit van de weerbarstige praktijk. Het rentepercentage van de lening is niet of nauwelijks lager dan dat van concurrerende hypotheekverstrekkers, de korte looptijden leiden tot fors hogere maandlasten op de korte termijn en de aanvraag doet in complexiteit zeker niet onder voor de gemiddelde hypotheekaanvraag. Omdat overheidsmaatregelen tot nu niet goed hebben gewerkt, is het interessant te kijken op welke manier lokale energieco?peraties (LEC's) een bijdrage kunnen leveren aan energiebesparing. Voorbeeld van een energieneutraal verbouwd huis. 2 Rollen voor de co?peratie Een energiebesparingsproject is voor een (lokale) energieco?peratie intensief en meerjarig. Zo is er een aantal rollen weggelegd voor de energieco?peratie als het gaat om energieneutraal verbouwen van particuliere huizen: Informeren en inspireren Laten zien wat de mogelijkheden zijn, idealiter via oplossingen die bij andere leden zijn waar te nemen in de eigen omgeving. Dit is het zogenoemde gluren bij de buren, maar tegelijk het informeren over mogelijke drijfveren om aan de slag te gaan met de woning. Het monitoren van de situatie van het huishouden is hier een belangrijk onderdeel van. Opstellen programma van wensen Op basis van de drijfveren van het lid moet inzicht ontstaan over wensen, randvoorwaarden, gezinssituatie en het verloop van de aanpak. Het gaat hierbij niet om de techniek, maar om het uitdagen van de aanbodzijde. Duiden van aanbod Dankzij een duurzame samenwerking met lokale en regionale partners, kan de co?peratie grip houden op de kwaliteit van de uitvoerders en het aanbod valideren. Dat laatste kunnen ook de leden onderling doen. In de samenwerking met uitvoerende partijen kan de co?peratie sturen op producten met prestatiegarantie. Hierbij is een risico dat het aanbod zelf wordt georganiseerd of dat een exclusieve relatie wordt aangegaan. In de regel geldt dat het zelf leveren van producten niet tot de corebusiness van de energieco?peratie moet horen. Dat kan de onafhankelijkheid in gevaar brengen. Uitvoeren en monitoren Zicht hebben op de prestaties van de woning is van groot belang om als lid betrokken te blijven bij de verduurzaming van de woning, zeker als wordt gekozen voor een stapsgewijze aanpak. De co?peratie kan hierin een grote rol spelen. Ze kan de energieprestatie van ledenwoningen monitoren en effecten van maatregelen meten, maar kan ook onderling vergelijken tussen leden. Struikelblokken Een voorbeeld van een lokale energieco?peratie is CALorie uit Castricum. Zij is de afgelopen jaren onder meer actief geweest met energiebesparingsprojecten. Daarbij kwam de LEC vier struikelblokken tegen: Financiering Een looptijd van dertig jaar past goed bij energiegerelateerde maatregelen. Energieprestatie en woonlasten zijn immers onlosmakelijk met elkaar verbonden. Door de financiering ervan te betrekken in het hypothecaire domein, ontstaan er meer mogelijkheden. Op de website van Vereniging Eigen Huis kan worden berekend welk bedrag kan worden geleend op basis van de energierekening. Bij een gemiddelde energierekening is dat voor een looptijd van dertig jaar 42.626 en van vijftien jaar 25.848. Dat is te weinig om een verbouwing naar energieneutraal te financieren. Om die reden wordt hard gewerkt aan nieuwe hypotheekregels. Dankzij nieuwe wetgeving kan er sinds 1 januari 2014 13.500 extra worden geleend voor het bouwen van een energieneutrale nieuwbouwwoning. Maar voor renovatie biedt deze wetgeving nog geen soelaas. Daarom maakt Energiesprong zich middels de campagne `Ons huis verdient het' hard om deze wetgeving verder aan te passen. Zo kunnen in de toekomst ook renovaties vanuit onze hypotheken worden gefinancierd. 3 1. Gebrek aan geld Als particulieren al willen, is geld vaak een probleem. Voor kleine maatregelen met een korte terugverdientijd is eigen spaargeld een effectief middel. Maar gaat het om een integrale verbouwing met een energieneutrale ambitie, is spaargeld meestal niet toereikend. Hierdoor stranden hoge ambities en blijven de genomen maatregelen beperkt. Vervolgens verzandt vaak de ambitie, terwijl een integrale aanpak veel synergievoordeel biedt. In sommige gevallen kan het benodigde bedrag toch worden opgebracht door een combinatie van een (hypothecaire) lening en eigen geld. Dit is een optie indien het uitgangspunt goed is en er bijvoorbeeld `slechts' 25.000 nodig is. Echter kost een integrale verbouwing algauw 40.000 tot 60.000. Zolang dit bedrag (nog) niet onder gunstige condities kan worden geleend, biedt CALorie haar leden ? naast de alles-in-??n-keer- methode ? een stapsgewijze mogelijkheid aan. Hierbij wordt het originele ambitieniveau gehandhaafd en kan de bewoner, afhankelijk van de beschikbaarheid van financi?le middelen, slimme stappen zetten. 2. Afwezigheid van integraal aanbod Integraal energieneutraal verbouwen is complex en nog alles behalve gemeengoed onder bouwers en installateurs. Hier is de kloof tussen vraag en aanbod groot. De uitdaging hiervoor is duaal. Enerzijds moeten particulieren aan de vraagzijde vragen om oplossingen in plaats van technieken. Anderzijds is aan de aanbodzijde de tijd van prijscalculatie op basis van een bestek binnenkort verleden tijd. Bouwers moeten dus zelf met oplossingen komen om de wensen van vragers in te vullen en zullen creatief moeten worden in de betaalbaarheid van deze oplossing. Dit kunnen zij bijvoorbeeld doen door bepaalde deeloplossingen te standaardiseren en technieken slim te combineren. CALorie wil op dit punt een belangrijke bijdrage leveren door leden te helpen bij het formuleren van de juiste vraag aan de markt. In plaats van een technisch programma van eisen, stelt de co?peratie samen met haar leden een programma van wensen op. Dat is gebaseerd op de individuele drijfveren van de leden: woningverbetering, kosten, milieu en klimaat, mooie technieken en `van het gas af'. Een quick scan in de achterban van CALorie toonde dat vooral `milieu en klimaat' en `van het gas af' motiveren om energieneutraal te verbouwen. Maar zodra de doelgroep breder wordt, zullen ook andere drijfveren een rol gaan spelen. Energieproblemen versus energiekansen Energieproblemen voor huizen Energiekansen voor huizen Lek als een mandje Comfortabel en tochtloos Ongezond binnenklimaat Gezond binnenklimaat Hoge maandlasten Dalende maandlasten 15% van CO2-uitstoot Nul CO2-uitstoot Noodzakelijk onderhoud voor toekomst Klaar voor de toekomst Niet klaar voor vergrijzing Levensloopbestendig Afhankelijk van gasvoorziening Minder afhankelijk van gas en `moeilijke' landen Huis wordt minder waard Huis wordt meer waard 3. Gebrek aan vertrouwen Als een eigenaar-bewoner de keuze heeft gemaakt om energieneutraal te verbouwen, welke bedrijven kan hij dan vertrouwen? Soms komen grote energiebedrijven aan de deur met het aanbod om even de spouwmuur of de vloer te isoleren. Maar er zijn veel verhalen over toxische dampen en vochtplekken ten gevolge van (verkeerde) isolatie. Vertrouwen staat dus centraal. Hierin heeft de LEC een unieke positie. Zij doet namelijk wat het beste is voor haar leden, de burgers en bewoners van een wijk of gemeente. Een paar voordelen van het werken met een LEC zijn: De volledig onafhankelijke co?peratie helpt bij het duiden van het aanbod; 4 Tijd is een vriend, geen vijand. Het aanpakken van de eigen woning is een ingrijpend proces dat niet over ??n nacht ijs gaat. Dit staat haaks op de snelle aanpak met individuele besparingsproducten, die veel wordt toegepast door bedrijven; De co?peratie kan maatwerk leveren en `gluren bij de buren' is een belangrijk onderdeel van het proces om te komen tot keuzen. Essentieel onderdeel van het cre?ren van vertrouwen in oplossingen, is dat CALorie ook de prestaties van maatregelen monitort. Ook dat hoort bij onafhankelijkheid. De verkregen inzichten dragen er in hoge mate toe bij dat bouwers gaan denken in termen van prestatiegaranties. Dat is belangrijk, zeker als het gaat om integrale verbouwingen met een energieneutrale ambitie. 4. Gebrek aan interesse en urgentie Waarom zou een bewoner zijn huis overhoop halen, een lening aangaan of zijn spaargeld besteden aan energiebesparing? Hierop zijn eigenlijk nauwelijks eenduidige antwoorden te vinden. `Goed voor je portemonnee ?n het milieu', is de huidige redenering. Maar die is veel te nauw. In veel campagnes lijkt het of de essentie energiebesparing is, maar dat klopt niet. CALorie en stichting Energiesprong zijn samen op zoek gegaan naar werkelijke drijfveren. Die zijn voor iedereen anders en dat is ook goed. Zonder de juiste drijfveren komt niemand in beweging. Beide partijen komen samen tot een geheel nieuwe redenering voor energiebesparing: energiebesparing als krachtig middel, niet als doel op zich. Deze integrale benadering is complex, maar de realiteit is dat ook. Anders hadden alle rekensommetjes van terugverdientijden wel meer effect gehad. We hebben het dus niet meer over energiebesparing of energieneutraliteit, maar over duurzaam wonen. Dat kan van alles betekenen, afhankelijk van wat de particuliere eigenaar belangrijk vindt. Het kan bijvoorbeeld gaan om lage woonlasten, een toekomst- en levensloopbestendige woning of gezond en comfortabel wonen. Vaak is het een combinatie van deze eigenschappen. Trias Energetica Co?perativa Samenvattend kan worden gezegd dat het erom gaat alle huizen energieneutraal te maken, zodat we problemen met het klimaat, ongewenste afhankelijkheid en woningdegradatie kunnen ombuigen tot een duurzame samenleving. En als we dan toch bezig zijn: laten we het meteen zo comfortabel en gezellig mogelijk doen. Energieneutraliteit wordt volgens de Trias Energetica bereikt door eerst energie te besparen, vervolgens duurzaam op te wekken en ten slotte eventuele fossiele restenergie zo effici?nt mogelijk in te zetten. De queeste van energieco?peraties past hierin: de Trias Energetica Co?perativa. Ze begint bij de kern van leden en breidt zich al naar gelang nodig uit naar wijk, gemeente en regio. Al dan niet gestoeld op de Trias Energetica Co?perativa, treedt de energieco?peratie die zich bezighoudt met energieneutraal verbouwen het huis van haar leden binnen. Dat is best spannend. Of het er nou spookt of niet. `Van het gas af' kan een drijfveer zijn voor een energieneutrale verbouwing.