"De bouw is op termijn wel degelijk geschikt voor open innovatie" Open innoveren 11 Visie Jasper Kuipers Met het behalen van zijn mastertitel aan de VU besluit Jasper Kuipers een lang studietraject. Voordat hij aan zijn master business administration begon, heeft hij namelijk al de opleidingen MEAO bedrijfsadministratie en de HBO opleiding com- merci?le economie voltooid. Kuipers: "Het onderzoek lag in het verlengde van een eerder, meer theoretisch on- derzoek, waar ik gekeken heb hoe je succeskansen van innovaties kunt vergroten. In een latere fase ben ik in contact gekomen met mijn scriptiebegeleidster die bij de vakgroep Knowledge & Organization bezig was een onderzoek op te zetten naar de verspreiding van innovaties in en door netwerken. Dit richtte zich met name op de bouwsector. Mijn onderzoek naar het niveau van open innovatie in de bouwsec- tor kan gezien worden als een soort startpunt voor dit onderzoek." Voor Kuipers was zijn onderzoek naar open innovatie in de bouwsector de eerste aanraking met de bouwwereld. "Het leek me een interessante sector, niet alleen omdat ik er nog nooit iets mee te maken had gehad, maar vooral omdat de sector als traditioneel te boek staat. Dat maakt het extra interessant om naar het innova- tieniveau te kijken. Bovendien kwam op hetzelfde moment de innovatiemonitor van Twynstra The Bridge uit. Hieruit kwam naar voren dat de sector vooral nog bezig is met het verbeteren van bestaande producten en diensten, maar dat de ambities veel verder liggen. De bouw wil het innovatiegehalte naar een hoger peil brengen en het onderwerp hoger op de agenda plaatsen, maar ondertussen blijven de inves- teringen achter. Deze tegenstellingen maken een onderzoek naar het innovatieni- veau van de sector, en dan met name de mogelijkheden van open innovatie voor de sector, extra interessant." Open innovatie Wat is open innovatie precies? "Open innovatie is een manier waarop je het innovatietraject inricht. Bij gesloten innovatie komen idee?n altijd voort uit het eigen bedrijf en worden deze uitsluitend via het eigen bedrijf vermarkt. Open innovatie gaat echter verder. Het houdt niet alleen in dat je ook externe idee?n gebruikt, maar ook dat je deze niet per definitie via het eigen bedrijf ontwikkelt. Een innovatie hoeft namelijk niet per se via het ei- gen bedrijf vermarkt te worden. Je kunt deze bijvoorbeeld ook verkopen aan een ander of het samen met andere partijen ontwikkelen. De gedachte bij open innova- tie is dus dat idee?n vanuit meerdere kanten naar het bedrijf toe komen en dat deze ook op meerdere manieren vermarkt kunnen worden. Je kunt dus spreken van een zeer open benadering." "In mijn onderzoek heb ik het begrip open innovatie opgesplitst in drie onderdelen. Het eerste is, extern en intern kennisgebruik. Dat zou je kunnen beschouwen als netwerken; hoe kom je aan je kennis? Het tweede onderdeel is dat je meerdere manieren hebt waarop je de innovatie kan vermarkten. Je kunt dit zelf doen, maar je kunt het idee ook verkopen, of kapitaalverstrekkers gebruikt. Het derde onder- deel is hoe je omgaat met intellectueel eigendom. Wat doe je bijvoorbeeld met pa- tenten? Je kunt deze voor jezelf houden, maar je kunt ze ook zien als handelswaar. Verder heb ik tijdens mijn onderzoek nog gekeken naar de consequenties van im- plementatie van het open innovatie concept, de kritieken erop en de gevolgen van de bouwfraude op het innovatieproces." Als schoolvoorbeeld van succesvolle open innovatie noemt Kuipers halfgeleiderpro- ducent Intel. Hij haast zich er wel bij te zeggen dat dit voorbeeld niet ??n op ??n door de bouwsector valt over te nemen; de markten zijn te verschillend. "Intel maakt ge- bruik van alle onderdelen van open innovatie. Het weerstond de moordende concur- rentie door het vermogen te innoveren. Omdat ze hierbij slim gebruik maakten van het onderzoek van anderen hoefden ze niet al het basisonderzoek zelf te doen. Zo heeft het bedrijf bijvoorbeeld programma's gecre?erd om externe kennis binnenshuis te krijgen en heeft het een manier gevonden om kapitaalverstrekkers te gebruiken bij het vermarkten van innovaties. Dat is iets wat je in de bouw zelden ziet." Onderzoek Hoe was het onderzoek opgebouwd? "Het onderzoek bestond uit een meer theoretisch en een meer praktisch onderdeel: een literatuurstudie en een reeks interviews met spelers uit de bouwwereld. Tij- Visie Jasper Kuipers Open innoveren Joost BruystersJasper Kuipers heeft onlangs zijn mastertitel gehaald na een uitgebreid onderzoek naar open innovatie in de Nederlandse bouwsector. Het onderzoek maakt onderdeel uit van een groter onderzoek aan de Vrije Universiteit naar innovatie en kennisdeling binnen netwerken in de bouw en de ruimtelijke ordening. De rol van open innovatie in de bouwsector blijkt vrij laag. Toch blijft Kuipers optimistisch: de markt verandert al langzaam en de instelling van de sector is positief. Open innoveren 12 Visie Jasper Kuipers dens de literatuurstudie heb ik specifiek gekeken naar de definitie van open inno- vatie en de kritieken hierop. Aangezien het fenomeen open innovatie redelijk nieuw is, waren er nog niet zo veel wetenschappelijke onderzoeken beschikbaar over het onderwerp. Ik heb op basis daarvan met aanvullende literatuur een model ontwik- keld om een vergelijking te kunnen maken met de bouwsector." "Na een uitgebreid vooronderzoek naar de bouwsector, waarbij ik speciaal heb gekeken naar ontwikkelingen die in het straatje van open innovatie vallen, ben ik de theorie en de praktijk gaan vergelijken en heb daarmee nieuwe inzichten opge- bouwd. Dit is gebeurd door een groep betrokken spelers te interviewen, onderver- deeld in drie categorie?n: bouwbedrijven, professoren/consultants en kennisinsti- tuten." Op de lijst ge?nterviewden prijken ondermeer de namen van topmensen bij BAM, Volker Wessels, Heijmans, Ballast Nedam, PSI Bouw, SBR en de Regieraad Bouw. "Het klopt dat dit inderdaad met name de grotere spelers in de bouwmarkt zijn, maar open innovatie is een onderwerp dat nou eenmaal vooral bij de grotere bedrij- ven speelt. Deze bedrijven kunnen nou eenmaal het eenvoudigst budget vrijmaken. Maar, natuurlijk zijn er ook voldoende voorbeelden van innovatieve kleine en mid- delgrote bedrijven." En hoe staat het met het niveau van open innovatie? "Uit mijn onderzoek blijkt dat er veel over wordt gepraat en dat open innovatie erg interessant wordt gevonden. Men is zich er in ieder geval van bewust dat er iets moet gebeuren. Verder is de markt ook langzaam aan het veranderen. Zo wordt onderscheidend vermogen steeds belangrijker. Het zal nog wel even duren voor alle bedrijven een groot budget vrijmaken om te innoveren, maar de bewustwording dat er iets moet veranderen is er zeker en dat lijkt me een positieve ontwikkeling. De volgende vraag is hoe je er mee om gaat: maak je er ook echt geld en tijd voor vrij? Vervolgens zul je concrete activiteiten moeten ontplooien om innovaties tot stand te kunnen brengen." Drempels Dat deze concrete activiteiten nu achterblijven heeft volgens Kuipers met de sector zelf te maken. De bouwsector kent namelijk veel drempels die open innovatie in de weg kunnen staan. "Over het algemeen is de sector wat conservatief en is men een beetje sceptisch over wat er aan innovatie moet gebeuren. Terwijl innovatie moet worden gezien als investering in de toekomst. Dus om ook de toekomstige winst- gevendheid veilig te stellen, zou men juist meer moeten investeren. Door het onze- kere rendement in de bouw gebeurt dit echter vrijwel niet. Investeren wordt nog teveel gezien als het weggooien van geld." "Verder speelt mee dat de sector erg projectmatig ingesteld. Het is moeilijk om vertrouwenrelaties te realiseren als je alleen maar op de korte termijn met elkaar samenwerkt. Dit terwijl zo'n vertrouwensrelatie onontbeerlijk is als je goed met elkaar wil samenwerken. Juist als je wat langer met elkaar samenwerkt heb je veel meer vrijheid om met idee?n te komen." "Verder kwam uit het onderzoek naar voren dat het `lage prijsdenken' de markt nog steeds teveel domineert. Dit wordt veroorzaakt doordat de bouw zoveel belangen en belanghebbenden kent. Het `lage prijsdenken' belemmert de innovatie, want als je iets nieuws ? iets innovatiefs ? wilt doen, ben je in het begin nou eenmaal vaak duur- der uit. In dit kader werden tijdens het onderzoek de aanbestedingsregels ook vaak als belemmerende factor genoemd. Deze zouden veel problemen opleveren omdat ze het `lage prijsdenken' zouden stimuleren. Van verschillende kanten wordt dan wel aangegeven dat dit niet het geval is, maar bouwbedrijven ervaren het blijkbaar wel zo." De volgende drempel die Kuipers noemt is de manier waarop het bouwproces is ingericht. "De bouw is een traditionele sector met veel ingesleten gewoontes en een lage mate van industrialisatie. Vanwege de gebruikelijke contractvormen is de volgorde waarin alles wordt gedaan steeds dezelfde. Het komt nog steeds te weinig voor dat partijen in een vroeg stadium met elkaar om de tafel gaan zitten en het bouwproces doorspreken, terwijl je juist hiermee verrassingen aan het einde van het proces kunt voorkomen." Op dit vlak ziet Kuipers echter wel ontwikkelingen. "Neem bijvoorbeeld het Trento- concept van Nijhuis of het Wenswonen-concept van Heijmans. In beide gevallen wordt het bouwproces een stuk procesmatiger en effici?nter aangepakt. Eigenlijk hebben alle grote bouwbedrijven tegenwoordig wel een nieuwe manier waarop het bouwproces wordt ingedeeld, maar deze nieuwe manier bestaat doorgaans naast de traditionele manier. Het is apart dat je bouwbedrijven op twee verschillende manieren met elkaar ziet samenwerken." "In mijn onderzoek ben ik redelijk wat drempels voor open innovatie tegengeko- men, zo'n tien tot twaalf, maar dit waren de belangrijkste. In deze lijst is wel een ranking in te maken met belemmeringen die het meest worden genoemd, maar wat uiteindelijk steeds terugkeert is dat er simpelweg te weinig beloning is voor inno- vatie. Dus waarom zou je het dan doen?" Positief Toch is Kuipers absoluut niet negatief over de toekomst. "De bouw is op termijn namelijk wel degelijk geschikt voor open innovatie. Er zijn inderdaad wat drempels die open innovatie nog in de weg staan, maar er zijn ook voldoende mogelijkheden om die drempels weg te nemen. Dat is niet gemakkelijk, maar wel haalbaar. Uit het onderzoek blijkt in ieder geval dat de instelling positief is en dat is toch de basis."