online oldambt ganzedijk projectwww.renda.nl Sinds hij werkzaam is in de volkshuisvesting is de bevolkingskrimp in Groningen nooit weggeweest, zegt directeur Harry Kremer van woning- corporatie Acantus. "Vijfentwintig jaar geleden vroeg het hoofd van de school van een klein dorp mij al: kunnen jullie niet wat meer gezinnen in jullie woningen plaatsen, want de school begint leeg te lopen. Krimp is er in mijn tijd altijd geweest, alleen de schaal is in de loop van de jaren flink toegenomen." De afname van de bevolking en de veranderende bevolkingssamenstel- ling noopten woningcorporaties in Noord- en Oost-Groningen vanaf 1998 tot een ingrijpende herstructurering van hun woningvoorraad. In tien jaar werden 5500 huurwoningen gesloopt. In deze periode vermin- derde het bezit van de corporaties in het gebied met 20 procent, lezen we in het provinciale actieplan `Kijk op krimp'. Ter vergelijking, landelijk ligt dit cijfer op 5 procent. `Een grootse prestatie', concluderen de schrijvers. De daadkracht van de Groninger corporaties zien we in deze periode niet terug in andere geledingen van het maatschappelijk leven in de regio. Op de politieke en maatschappelijke agenda was het begrip bevol- Begin 2008 kwam Ganzedijk opeens groot in het nieuws toen bekend gemaakt werd dat het van de kaart moest verdwijnen. Het Oost- Groninger streekdorpje werd de belichaming van het verzet van een dorp tegen hartvochtig krimpbeleid op een leeglopend platteland. Anno 2011 bestaat Ganze- dijk nog steeds en staat het model voor de manier waarop de woningmarkt in een krimpregio kan worden hervormd. oldambt ganzedijk project tekst en foto's bert hidding Begin 2008 kwam Ganzedijk opeens groot in het nieuws toen bekend gemaakt werd dat het van de kaart moest verdwijnen. online oldambt ganzedijkproject www.renda.nl kingskrimp lange tijd afwezig. Zolang woningen nog aan de man konden worden gebracht, bleven gemeenten driftig doorbouwen. Er moest een incident met een symbolische lading aan te pas komen om de discussie over krimp te laten losbarsten. Dat incident werd Ganzedijk. VerBijsterd Begin 2008 verklaarde wethouder Hietbrink van de gemeente Reider- land (inmiddels opgegaan in de gemeente Oldambt) tegenover de verbijsterde inwoners van Ganzedijk dat 57 woningen in hun dorp zouden worden gesloopt. Het betrof twee straten met in de jaren 50 gebouwde huurwoningen waarvan intussen het merendeel door de woningcorporatie was verkocht. Volgens een onderzoeksrapport, opgesteld in opdracht van de provin- cie, gemeente en woningcorporatie, zouden de woningen misstaan in het landschappelijk beeld van een streekdorp. Ook was er leegstand, was de bouwkundige staat van de huizen onder de maat en had de sociale problematiek onder bewoners onhoudbare proporties aangeno- men. De onderzoekers achtten het voor de ruimtelijke en economische ontwikkeling van het gebied wenselijk dat de woningen op termijn zouden verdwijnen. "Het ergst vond ik de manier waarop we zijn weggezet als een stelletje aso's", herinnert Sara Lich zich, "dat vond ik heel grievend." Lich, actievoerster van het eerste uur, woont al een halve eeuw in Ganzedijk en heeft haar hart verpand aan het dorp. Een gedwongen vertrek was voor haar onbespreekbaar. Na de aanzegging door de wethouder bleek al spoedig dat de plannen- makers zich op de kracht van de gemeenschap hadden verkeken. Het waren in het bijzonder de oorspronkelijke bewoners, de `echte Ganze- dijkers', die hevig tegen de sloopplannen in verzet kwamen. Nadat de landelijke media zich het lot van de bewoners begonnen aan te trekken en complete tv-ploegen de weg naar het afgelegen Groninger dorp wisten te vinden, keerden provincie, gemeente en Acantus schielijk op hun schreden terug. Les "Op de manier waarop we toen hebben gecommuniceerd zijn we abso- luut niet trots", erkent directeur Kremer van Acantus ruimhartig. "Je kunt een dorp niet zo maar van de kaart vegen. In Delfzijl slopen we vierhonderd woningen, maar die stonden grotendeels leeg, dat is niet zo moeilijk. In Ganzedijk hebben we vergeten dat er mensen wonen. Dit is de les die we hebben geleerd: de bewoners weten heel goed wanneer de zaken niet naar wens gaan. Betrek ze erbij en doe het op tijd!" Nadat de rook van de eerste schermutselingen was opgetrokken, werd in Ganzedijk die weg al spoedig ingeslagen. Een door de bewoners bedacht plan zette de goede toon voor overleg tussen de woningcorpo- ratie en het dorp en mondde uit in het besluit om af te zien van groot- schalige sloop en het dorp op te knappen. Momenteel verkeert de uitvoering in de eindfase. Zowel de woningen als de woonomgeving zijn onder handen genomen en een klein aantal wonin- gen is gesloopt. De opengevallen plekken zullen worden ingericht als een groene zone die inmiddels te boek staat als `de vlindertuin'. De overge- bleven 17 huurwoningen zijn grondig verbeterd en ge?soleerd. De eigena- ren van het particuliere deel van de woningen konden tegen kostprijs en met hulp van een voordelige lening meeliften met de renovatie. Een voor- ziening waarvan overigens maar enkelen gebruik hebben gemaakt. AAnzien Het aanzien van Ganzedijk is in een jaar onherkenbaar veranderd, vertellen Lich en Leo de Raad in de tot `steunstee' (ontmoetings- en informatiepunt) omgetoverde woning aan de Remmersweg. De Raad, voorzitter van de dorpsbelangenvereniging, had een belangrijk aandeel in de totstandkoming van het herstelplan. "Vooral voor de huurders is het een wereld van verschil, die zijn enorm in hun nopjes met hun gere- noveerde woning." Lich: "Sinds begin jaren 80 was niets aan de woningen gedaan, alles was oud." Huurders gaan er flink op vooruit in hun opgeknapte woning. Een door de bewoners bedacht plan zette de goede toon voor overleg tussen de woning- corporatie en het dorp en mondde uit in het besluit om af te zien van grootschalige sloop en het dorp op te knappen. online oldambt ganzedijk projectwww.renda.nl De Raad valt de bewoonster bij: "De bouwkundige staat was bedroe- vend, in de wc zaten nog van die gietijzeren stortbakken." "Ook de woonomgeving is enorm opgeknapt. Als je hier nu loopt ziet alles er veel mooier uit, dat verhoogt het woongenot", voegt Licht toe. De Raad antwoordt op zijn beurt: "We hebben straks de vlindertuin en de belangenvereniging heeft er voor gezorgd dat er een speeltuin is gerealiseerd." Lich en De Raad zijn er van overtuigd dat de betekenis van de periode die achter hun ligt verder reikt dan de grenzen van hun dorp. "Er wordt nu anders gedacht over krimp dan in 2007. Ik denk dat we daar met Ganzedijk als icoon in het krimpdebat aan hebben bijgedragen. Gemeenten en corporaties zullen nooit meer zo maar roepen: dit dorp gaat plat. Zij hebben eieren voor hun geld gekozen. Ik merk het ook aan de busladingen medewerkers van gemeenten en corporaties die vanuit Zeeland en Friesland hier naar toe komen. Ze zien in Ganzedijk een voorbeeld." BuideL tAsten Beleidsmakers die zich bekeren tot `het model Ganzedijk' zullen wel bereid moeten zijn om in de buidel te tasten. Provincie, gemeente en corporatie droegen gezamenlijk de kosten van de operatie. De provin- cie stelde 0,5 miljoen euro beschikbaar uit haar krimpfonds, onder andere voor de aankoop van woningen en de gemeente verzorgt de landschappelijke inrichting van de braak komende terreinen. Acantus investeerde in de 17 corporatiewoningen een totaalbedrag van 700.000 euro (42.5000 euro per woning). Gelet op de lage boekwaarde van de woningen en de begrootte levensduurverlenging van 15 jaar een verant- woorde investering, vindt directeur Kremer. Over de verhuurbaarheid van de woningen maakt hij zich geen zorgen: "We hebben hier te maken met zeer trouwe huurders die niet zo maar vertrekken. Boven- dien zijn er altijd mensen die bewust kiezen voor zo?n locatie. En dankzij de ingrepen, ook in de woonomgeving, hebben we hier aantrekkelijke woningen te bieden." Breed OppAkken Het geval Ganzedijk lijkt de Oost-Groninger bestuurders in ieder geval wakker te hebben geschud. Kremer. "We zeggen met elkaar: laten we niet wachten tot het weer zo ver komt als met Ganzedijk. Laten we met elkaar en met de bewoners in gesprek gaan over wat we op voorhand kunnen doen om de dorpen leefbaar te houden. En we hebben afge- sproken dat de corporaties dat niet alleen doen. Dit wordt breed opge- pakt." In Oost-Groningen is daarvoor een nieuwe strategie in ontwikkeling die binnenkort in een niet nader te noemen dorp voor het eerst uitgepro- beerd wordt, vertelt Kremer. Bijzonder is de deelname van partijen die niet eerder in beeld waren bij dit soort initiatieven. Behalve de corpora- tie, gemeente, provincie en bewoners, zullen ook de werkgeversorgani- satie VNO-NCW en de Rabobank aanschuiven. Kremer: "Gaandeweg gaan we ook de scholen en erbij betrekken. We kijken niet alleen naar woningen, ook naar de leefomgeving, voorzieningen en de sociale structuur. En daar hoort dan ook de vraag bij aan de winkelier, blijf jij wel of blijf jij niet?" De nieuwe aanpak stoelt op de gedachte dat de aanpassing die vereist is om de afname van de bevolking van de dorpen in de komende decen- nia op te vangen, niet op het bordje van de gemeente en corporaties kunnen worden gelegd. De hele dorpsgemeenschap zal zich op de implicaties van de bevolkingskrimp moeten beraden. BescHeiden rOL Anders dan in voorgaande jaren het geval was, ziet Kremer voor zijn corporatie een bescheiden rol weggelegd bij deze transformatieopgave. "De grote aantallen bij de sloop van huurwoningen liggen achter ons. Volgens de cijfers waarover wij beschikken zal de vraag naar huurwo- ningen pas na 2020 verder inzakken, wanneer de bevolkingsafname in Oost-Groningen echt gaat doorzetten. Het beleid van Acantus voor de komende jaren is daarom gericht op kwaliteitsverbetering van de bestaande woningvoorraad, energiemaatregelen en vervangende nieuwbouw. "Dat zijn onze normale taken, die kunnen we nog goed aan. Meer kunnen wij ons financieel ook niet veroorloven", legt hij uit. De pijn van de krimp zal het eerst voelbaar worden bij de particuliere woningen, verwacht Kremer. De kleine verspreid staande woningen in het veld, de oude arbeidershuisjes, de seniorenwoningen in dorpen met amper nog voorzieningen. Wie meent dat de corporaties zich over deze woningen zullen ontfermen, helpt hij snel uit de droom: "Ooit leek dat een simpele oplossing: de corporatie koopt die woningen op en heeft zo een breder aanbod. Maar die woningen staan op de verkeerde plek, niemand wil er nog in wonen. Investeren in oud particulier bezit is zinloos." De slooplannen betroffen twee stra- ten met in de jaren 50 gebouwde huur- woningen, waarvan intussen het meren- deel door de woning- corporatie was verkocht. online oldambt ganzedijkproject www.renda.nl De directeur van Acantus ziet wel iets in een regeling waarbij particu- liere woningen worden gesloopt en de eigenaar een woning van de corporatie overneemt. Zodra de krimp toeslaat in de corporatieve sector zullen er meer huurwoningen beschikbaar komen die goed onderhouden zijn en op betere plekken staan. Daarover zullen de gesprekken in de dorpen moeten gaan. kOsten Rest de vraag, wie dat allemaal gaat betalen. In haar actieplan becijfert de provincie de kosten van de transformatie van de woningvoorraad in Noord- en Oost-Groningen op 750 miljoen euro. Een bedrag dat de gemeenten en corporaties niet voor hun rekening kunnen nemen, concludeert de provincie. Het Rijk heeft voorlopig ruim 14 miljoen euro toegekend aan het provinciaal krimpfonds en de provincie en gemeen- ten hebben daaraan eenzelfde bedrag toegevoegd. Het lijkt een druppel op een gloeiende plaat en nauwelijks voldoende om onderzoek en plan- ontwikkeling te faciliteren. Acantus is best bereid om mee te denken, hoe de krimp in de dorpen op een verantwoorde manier opgevangen kan worden, verklaart Kremer, maar het leeuwendeel van de kosten zal uiteindelijk moeten worden opgebracht door de eigenaren van de onverkoopbare wonin- gen. "Mensen zijn zelf verantwoordelijk voor de woning die ze hebben gekocht, die verantwoordelijkheid kun je niet in de schoenen schuiven van de gemeenschap." Om eigenaren desnoods te dwingen iets met hun verpauperende woning te doen, zullen de gemeenten een actiever aanschrijfbeleid moeten doorvoeren, verwacht hij, en de banken zullen bereid moeten zijn hun verlies te nemen op onrendabele hypotheken. Er kunnen dus nog harde woorden vallen aan de keukentafels in de dorpen. Geen aantrekkelijk vooruitzicht maar onontkoombaar, meent Kremer. "We stappen naar de dorpen met de vraag aan de bewoners: wat vinden jullie dat er moet gebeuren? Dan kom je vanzelf op wat wel en niet mogelijk is. De urgentie wordt nu misschien nog niet gevoeld maar je kunt op je klompen aanvoelen dat je in de kleine kernen straks leegstand krijgt. Als je de discussie daarover nu niet aangaat, heb je kans dat het je weer overkomt, net als in Ganzedijk." Zodra de krimp toeslaat in de corporatieve sector zullen er meer huurwoningen beschikbaar komen die goed onderhouden zijn en op betere plekken staan. Ontwerp van de vernieuwde woonomge- ving met de `vlindertuin' en de speeltuin. Het project Ganzedijk wordt vooralsnog niet opgenomen in de projectendatabase, omdat woningcorporatie Acantus de technische gegevens van het project niet beschikbaar wil stellen.