44 ClassIQ ClassIQ Negentiende-eeuwse IFD Negentiende-eeuwse IFD De eerste wereldtentoonstelling werd georganiseerd in het Hyde Park in Londen. Het doel van de tentoonstelling was het bevorderen van de inter- nationale handelsbetrekkingen en het propageren van de eigen technische vooruitgang. Op deze eerste wereldtentoonstelling toonden zo'n 14.000 exposanten meer dan 100.000 objecten. Speciaal voor de tentoonstelling is het Crystal Palace gebouwd waar het dienst deed als expositieruimte. Bijzonder aan het gebouw zijn de gebruikte materialen. Het is geheel op- getrokken uit geprefabriceerde elementen van metaal en glas. Eind achttiende eeuw was de weg voor gietijzer als bouwmateriaal al vrij- gemaakt met de realisatie van Ironbridge (zie bouwIQ november 2006), maar op glas rustte aanvankelijk nog een belastingheffing die een echte doorbraak van dit bouwmateriaal verhinderde. Pas met de afschaffing van deze belasting in 1845 kwam hier verandering in en werd toepassing van glas interessant. Het gebruik van de prefab elementen maakte het mogelijk om zeer snel te bouwen. Het gehele gebouw (van 563 bij 146 meter) is binnen acht maanden gerealiseerd. Echter zo snel als het is gebouwd, zo moeizaam verliep de voorbereiding. Kasgebouwen De eisen die bij voorbaat aan de nieuw te bouwen expositieruimte werden gesteld waren streng. Het gebouw moest groot zijn, snel en goedkoop gebouwd kunnen worden en het moest bovendien na de tentoonstelling weer verwijderd worden. Om tot een geschikt ontwerp te komen werd in 1850 een prijsvraag uitgeschreven. Hierop kwamen in totaal 245 inzendin- gen binnen. Nadat de beoordelende commissie, bestaande uit onder an- dere architecten en ingenieurs, al deze inzendingen had afgewezen, maak- te ze zelf een ontwerp. Dit werd echter door de bevolking zeer slecht ontvangen. Het ontwerp was te groot, te lomp en te duur, zo vond men en bovendien was het gebouw niet verplaatsbaar. Omdat er inmiddels veel tijd verloren was gegaan, was het bovendien de vraag of dit ontwerp, waarin maar liefst 17 miljoen bakstenen verwerkt moesten worden, nog wel op tijd gerealiseerd kon worden. Dat was het moment waarop Joseph Paxton werd ingeschakeld. Paxton, van oorspong tuinman en landschapsarchitect, had al eerder ge- experimenteerd met ijzer en glas bij de bouw van broeikassen. Naast een aantal grotere broeikassen heeft hij een aantal kleine bruggen op zijn naam staan. Voor het ontwerp van Crystal Palace liet hij zich inspireren door de kasgebouwen zoals die in die tijd werden gerealiseerd. Binnen twee weken kwam hij met een ontwerp. Het is dan minder dan een jaar voor de ten- toonstelling geopend moet worden. Het constructieve raster van het ontwerp van Paxton is gebaseerd op een veelvoud van 24 voet (circa 7 meter). Het wordt een gigantisch gebouw met een lengte van 1848 voet (563 meter), een breedte (exclusief uitbouw) van 480 voet (146 meter) en een vloeroppervlak van bijna 95.000 m2. De hoofddraagconstructie bestaat uit gestandaardiseerde en in massa gepro- duceerde gietijzeren kolommen, moederbalken en gordingen en voorts uit roedes van smeedijzer. De kolommen van het gebouw zijn hol en worden gebruikt om regenwater van het dak mee af te voeren. De vloer bestaat uit houten platen waarin steeds een spleet van een halve inch is open gelaten. Hierdoor kunnen het stof en het schoonmaakwater eenvoudig uit het gebouw worden wegge- veegd. Paxton ontwierp hiervoor bovendien een ingenieuze schoonmaak- machine met roterende borstels en mechanische watersproeiers. Ventilatie Het gebruik van het nieuwe bouwmateriaal glas had verschillende voorde- len. Zo was het mogelijk om snel en licht te bouwen en was de daglicht- toetreding gegarandeerd, maar het had (en dat inzicht was er dus al) ook een nadeel: namelijk kans op oververhitting. Daarnaast konden bij drukte de luchtkwaliteit, de luchtvochtigheid en condensatie problemen veroorza- Industrieel Flexibel en Demontabel (IFD) bouwen is iets van nu. We beschouwen het als innovatie op hoog niveau, maar ruim anderhalve eeuw geleden was er in Londen ook al een heel bijzonder IFD project: Crystal Palace, opgetrokken uit glas en geprefabriceerde gietijzeren elementen. Dit grote en grootse project is industrieel, effici?nt en snel gebouwd. Het bood huisvesting aan de eerste wereldtentoonstelling ooit, die in 1851 in Londen werd georganiseerd. Een jaar later werd het hele gebouw gedemonteerd en elders in Londen in een andere opstelling weer opgebouwd. Luchtfoto van Crystal Palace in Sydenham (1930) BrOmLEyLIBrarIES 45 ClassIQNegentiende-eeuwse IFD De eerste wereldtentoonstelling werd een groot succes. Binnen een half jaar bezochten maar liefst zes miljoen mensen het Crystal Palace, waarvan maximaal 93.000 mensen tegelijkertijd. Paxton's manier van bouwen maakt niet alleen in Engeland indruk, maar ook daarbuiten. al snel werden el- ders in Europa en de Verenigde Staten gebouwen ontworpen van glas en staal. Zo vond de tweede wereldtentoonstelling ? die in 1853 in New york werd georganiseerd ? ook plaats in een Crystal Palace. Dit gebouw was, op z'n minst, sterk ge?nspireerd op het Crystal Palace uit Londen. Gedemonteerd De bouw en de industri?le bouwtechniek waren indrukwekkend, maar heel bijzonder was ook dat het gebouw in 1852 al weer volledig werd gede- monteerd om het elders, in de Londense wijk Sydenham, weer op te bou- wen. Weliswaar in een andere configuratie, maar nog steeds in een indruk- wekkende omvang en vorm. Het volume van het nieuwe Crystal Palace was zelfs twee keer zo groot en ook het oppervlak aan glas werd verdub- beld. De bouw duurde ditmaal 23 maanden. In Sydenham deed het ge- bouw dienst als permanente expositieruimte voor het volk. Hierdoor kwam het aan zijn bijnaam: Palace of the people, het volkspaleis. Het gebouw heeft er tot 1936 gestaan. Op 30 november van dat jaar is het door onbe- kende oorzaak tot de grond toe afgebrand. ken. Paxton werd overtuigd om speci- aal voor dit gebouw een ventilatiesy- steem te ontwerpen waarbij de afvoer bestond uit een geveldeel met gegalva- niseerde lamellen. Deze zorgden sa- men met de spleten in de vloer voor een luchtstroom waarbij de koele lucht onder het gebouw naar binnen werd geleid en voor verkoeling zorgde. De lamellen werden bediend met een wiel en een schakelsysteem waardoor ze eenvoudig door ??n persoon opengezet konden worden. als aanvul- lende maatregel om het gebouw te koelen, gebruikte Paxton canvasdoe- ken die over het dak gehangen konden worden. Deze doeken werden gekoeld met water, een techniek die Paxton eerder ook bij zijn kassen toepaste. Condensvocht in de kap werd door een speciale profilering in het afvoersysteem geleid. Het meeste indruk maakte echter het beglazingssysteem. Het glas werd tijdens de bouw over het dak gedistribueerd met wagentjes van acht bij acht voet. Deze wagentjes reden op vier kleine wielen door de goten. 80 mensen plaatsten hiermee 18.000 glasplaten in een week. In het hele ge- bouw is in totaal 400 ton glas, 700 ton smeedijzer en 3800 ton gietijzer verwerkt. Het gebouw was ondanks de krappe planning ruim voor de ope- ning voltooid.