nr 2 2011 samenwerking28 naar een duurzaam- heidsdraaiboek In het convenant energiebesparing corporatiesector is afgesproken 20 procent te besparen op het totale gasverbruik in de bestaande sociale huurvoorraad van 2008 tot 2018. De bedoeling is dat corporaties en huurders dit gezamenlijk oppakken, met steun van de overheden. Dit lijkt geen makkelijke opgave in tijden van economische crisis, politieke druk op corporaties en een sterk gereguleerde huursector. En toch zitten ze op de goede weg, volgens de door het Ministerie van Infra- structuur en Milieu opgemaakte tussenbalans halverwege vorig jaar. Zelfs een CO2 -neutrale woningvoorraad blijkt op de langere termijn een realistisch toekomstscenario. Zover is het nog niet, maar welke stap- pen worden er concreet gezet? samen- werking Ongeveer 45 procent van het Nederlandse warmtever- bruik komt voor rekening van gebouwen. Daar ligt veel potentie voor energiebespa- ring. Van de woningvoorraad is ongeveer 30 procent in het bezit van woningcorpora- ties. Zij beheren zo'n 2,4 miljoen woningen, voorna- melijk bedoeld voor mensen met een laag inkomen. Voor deze doelgroep snijdt het mes van energiebesparing aan meerdere kanten. Ze betalen minder voor de almaar stijgende energiere- kening, genieten meer comfort in de woning en leveren ook nog eens een bijdrage aan het milieu. tekst geurt donze, thijs kurstjens en diana paarlberg foto william moore Portiekflats van Portaal in de Nijmeegse wijk Heseveld. nr 2 2011samenwerking 29 0% strategie 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% A++ A+ A B C D E F G aandeelenergielabels[%] huidig ? sloop ? verkoop + nieuw basiskwaliteit upgrade consolidatie 2,8% 2,1% 4,3% 3,4% 15,7% portefeuille projectmatig planmatig zonneboiler verdurzamen SV 2,8% 2,1% 4,3% 3,4% 15,7% portefeuille projectmatig planmatig zonneboiler verdurzamen SV ENErgiElastENVOOrDEEl Portaal is met 53.000 huurwoningen ??n van de grotere corporaties in Nederland en heeft vijf regiobedrijven in Arnhem, Nijmegen, Amers- foort, Utrecht en Leiden. De corporatie is vergevorderd met het veran- keren van energiebesparing in haar beleid. Al voor het landelijke conve- nant er lag, investeerde Portaal 14 miljoen euro in energiebesparende maatregelen. Het bestuur van de corporatie wil alle bestaande wonin- gen standaard veilig, gezond en energiezuinig maken door planmatig onderhoud uit te voeren. Deze basiskwaliteit omvat onder meer het toepassen van isolerend glas en een hoogrendement cv-ketel in elke woning. In overleg met huurders is afgesproken dat de huurprijs pas wordt verhoogd als de woning van bewoner wisselt. Het energielasten- voordeel komt direct na toepassing van de maatregelen wel ten gunste van de huidige bewoner. Maar wordt met deze aanpak ook voldaan aan de landelijke doelstelling van 20 procent gasreductie in tien jaar? Om het energiebeleid verder uit te werken en aanwezige kennis, erva- ringen en initiatieven uit de organisatie van woningcorporatie Portaal te bundelen, werd de projectgroep Energie en Duurzaamheid opgericht en aangevuld met externe expertise. Het voorgenomen beleid leverde nieuwe vraagstukken op. Wat levert het doorvoeren van de basiskwali- teit onze huurders op? Hoe effectief zetten we hiermee onze middelen in? Wat betekent het voorschieten van de investering voor de kasstro- men en het toekomstig huurniveau? Welke bijdrage levert het verversen van de woningvoorraad aan energiebesparing? ENErgiEbEspariNgsDOElstElliNg De eerste stap was het in kaart brengen van de huidige energiekwaliteit van de woningvoorraad en de effecten van de voorgenomen maatrege- len. W/E adviseurs inventariseerde per regiobedrijf de geplande aantal- len en specificaties van sloop, verkoop, nieuwbouw, renovatie en onderhoud van woningen in de komende tien jaar. Door niet alleen het gasverbruik, maar ook de gebouwgebonden CO2 -emissie per vierkante meter gebruiksoppervlakte als eenheid te hanteren, is een inzichtelijke graadmeter voor de energiekwaliteit van de woningvoorraad ge?ntrodu- ceerd. De verwachte effecten op de CO2 -emissie op voorraadniveau zijn uitgesplitst naar: Portefeuille-effecten: de verwachte veranderingen in de woningvoor- raad door verkoop, sloop en nieuwbouw. Projectmatige effecten: renovatie. Planmatige effecten: onderhoud. Effecten van duurzame energiesystemen, zoals zonneboilers. Effecten van de optie verduurzaming van de lokale stadsverwarming met biomassa. Met deze maatregelen blijkt dat de landelijke energiebesparingsdoel- stelling van 20 procent reductie in tien jaar door Portaal ruimschoots wordt gehaald. WErkElijkE OpgaVE Ondanks de behaalde doelstelling was van opluchting geen sprake. Diana Paarlberg, adviseur vastgoedbeheer van Portaal: "We wisten al snel dat met portfoliowisselingen de CO2 -reductie gehaald kon worden, maar dat de werkelijke opgave in de bestaande voorraad ligt. Voor ons is het dus zaak om directie en bestuur daarvan te overtuigen." De belangrijkste bijdrage aan de CO2 -reductie bleek te worden geleverd door de inge- plande verkoop, sloop en nieuwbouw. Dat is op zichzelf een aardige onderbouwing van het nut van de huidige hoge energieprestatie-eisen voor nieuwbouwwoningen in de bouwregelgeving. Hierdoor ontstaat wel Figuur 1 Totale CO2 -reductie per m2 gebruiks- oppervlak is 27,3 procent. Figuur 2 Procentuele energie- labeltransformatie Portaal per deel- verzameling van strategielabel. nr 2 2011 samenwerking30 het gevaar dat de bestaande voorraad onderbelicht blijft. En juist daar ontmoeten de stijgende energielasten en de mensen met een laag inko- men elkaar in de niet-energiezuinige woningen. Dit was de aanleiding om het bestaande woningbezit eens nader onder de loep te nemen. ENErgiE- EN stratEgiElabEls Het verder inzoomen op de bestaande woningvoorraad bleek goed mogelijk met datawarehousing. Dit is een methode om informatie over energie- en voorraadbeleid met elkaar te verbinden. De beschikbare energielabels werden hiervoor gekoppeld aan de reeds ingeplande ingrepen voor woningen uit het strategisch voorraadbeleid, de strate- gielabels. De woningvoorraad is daarbij gesplitst in een aantal deelver- zamelingen met de bijbehorende energiemaatregelen. Per deelverzame- ling en op woningvoorraadniveau is vervolgens inzichtelijk gemaakt wat de CO2 - en gasreductie is, wat de benodigde investeringen zijn en is ook het effect op de huur- en energielasten en de verbetering van de energielabels bepaald. Figuur 2 laat zien hoe de verschillende strategie?n bijdragen aan de gestage vergroening van de woningvoorraad in de komende 10 jaar. Ook wordt duidelijk dat er een hardnekkige rest rood gelabelde wonin- gen overblijft. Dit zijn bijvoorbeeld de monumentale panden, maar ook woningen die blijkbaar alsnog tussen wal en schip vallen. De resultaten van de analyse geven een concrete onderbouwing voor het energiebeleid van Portaal. De kosten, maar ook de baten van energiebe- leid zijn door de analyse een stuk gedetailleerder en concreter. Dat geldt ook voor de 15 kiloton aan CO2 -reductie in de komende 10 jaar. Verder viel op dat door de verwachte aanpassing van het landelijke woningwaar- deringstelsel, de investeringen in energiemaatregelen zichzelf via de huur- prijs kunnen terugverdienen. In het najaar van 2010 werd het energiebe- leid dan ook door het bestuur van Portaal goedgekeurd en vastgelegd. DuurZaamhEiDsDraaibOEk Door de uitgangspunten en resultaten van de analyses te vertalen naar het niveau van complexbeheerplannen per regiobedrijf, is de eerste aanzet voor een in de praktijk toepasbaar duurzaamheidsdraaiboek gemaakt. Naast energiebesparing zullen hierin ook andere duurzaamheidthema's, zoals gezondheid en materiaalgebruik, een steeds prominentere rol gaan krijgen. De vorm van het draaiboek is per regiobedrijf verschillend. Dat kan een spreadsheet met duurzame maatregelen per complex zijn of een complete energiebesparingsverkenner voor de eigen voorraad. Daarnaast is de inzet en ontwikkeling van GPR Onderhoud mogelijk. Dit is een met marktpartijen en onderzoeksinstellingen ontwikkeld instrument voor duur- zaam onderhoud. Portaal heeft inzicht gekregen in de cijfers en hoe daarop kan worden gestuurd. Tevens zijn bruikbare aanknopingspunten geleverd voor de verdergaande uitvoering in de praktijk. KENNIS- PLATFORM BESTAANDE BOUW JE INTERVIEW ERIC ZUIDWIJK PROJECT HOOGVLIET RENOVATIECONCEPTEN SCHOONHEID #2 mei 2011 colofon COlOfON Dit vakblad is onderdeel van renda, kennis- platform bestaande bouw. Het vakblad verschijnt 4x per jaar en 2x per jaar verschijnt een themanummer. rEDaCtiE Martin Liebregts (hoofdredacteur) Wilbert Leistra (eindredacteur) Janneke Klunder (bureauredacteur) Jan-Willem van de Groep, Sjoerd KlijnVelder- man, Haico van Nunen, Bas Sievers en Paul Terwisscha van Scheltinga rEagErEN? Heeft u een vraag/opmerking over het blad? Of wilt u reageren op een bepaald artikel? Neem dan gerust contact met ons op. Wij horen graag van u. renda@aeneas.nl aaN Dit NummEr WErktEN mEE: Yuri van Bergen, Ingrid de Boer, Geurt Donze, Jeroen Koonings, Thijs Kurstjens, Diana Paarlberg en Eva-Marije Smits. Bezorgklacht of onjuiste adressering? Laat het ons weten en wij lossen het voor u op. lezersservice@aeneas.nl T 0411 65 00 83 uitgaVE ?neas, uitgeverij van vakinformatie bv Postbus 101, 5280 AC, Boxtel T 0411 65 00 85 www.aeneas.nl, mail@aeneas.nl mEDia-aDViEs Fannie Groenen; F.Groenen@aeneas.nl; T 0411 65 00 87. Roy Faas; R.Faas@aeneas.nl; T 0411 65 00 88. rENDa WOrDt mEDE mOgElijk gEmaakt DOOr: BAM woningbouw Faay Vianen Itho Daalderop Wienerberger traffiC Hanneke Schaap; H.Schaap@aeneas.nl; T 0411 65 00 86. VOrmgEViNg Twin Media bv, Rimke Bartels, Culemborg liDmaatsChap Basis lidmaatschap (4x vakblad): gratis Standaard lidmaatschap (platform): 250,- ISSN 2211-5358 Deel uitmaken van een trans- parant netwerk? toegang tot renda voor al uw medewerkers? uw projecten en die van ande- ren zorgvuldig gedocumen- teerd en inzichtelijk gemaakt? Neem een Corporate lidmaat- schap op renda. U kunt hier- voor contact opnemen met Tomas van Wanrooij; T.vanWanrooij@aeneas.nl; T 0411 65 35 81. Deel uitmaken van een netwerk dat representatief is voor de gehele bouwkolom? Een communicatieadvies op maat en meepraten over de inhoud? Word Partner of Premium Partner van renda. Hiervoor kunt u contact opnemen met Fannie Groenen: F.Groenen@aeneas.nl; T 0411 65 00 87. altijd op de hoogte blijven van het laatste renovatienieuws en van alles omtrent renda? Meld u aan voor de gratis nieuws- brief op www.renda.nl. Word ook lid van renda op LinkedIn! WWW.rENDa.Nl foto voor- pagina: Frisolaan Leidschendam (zie pagina 21)