Keuzewijzer Verdiepingsvloeren 36 Artikel Het IFD-programma heeft aangetoond dat de keuze voor een verdiepings- vloer meer omvat dan alleen de functionele eisen als de draagkracht, de overspanning en de brandwerende en de isolerende eigenschappen. De vloerkeuze bepaalt in veel gevallen namelijk ook de flexibiliteit van het ge- bouw; met name de mogelijkheid leidingen na verloop van tijd aan te pas- sen of te verplaatsen. De levensduur van het gebouw, de herbruikbaarheid van materialen en de geschiktheid voor duurzame klimatisering hangen samen met de vloerkeuze. Ook als in een project geen specifieke ambities op het gebied van duur- zaamheid bestaan, is het volgens de makers van de Keuzewijzer toch slim om de vloerkeuze vanuit een integraal perspectief te bezien. De kosten van een vloer bestaan immers uit meer dan alleen de kosten voor de kale vloer. Ook de noodzakelijke afwerking, de topvloer, de arbeidskosten, de invloed op het bouwproces, de bouwtijd en de invloed op de installatie moeten worden meegeteld. Voor de eigenaar zijn ook de kosten tijdens de ge- bruiksfase van belang. Denk hierbij aan de kosten voor onderhoud en aan- passingen. Consequenties Een uitgangspunt van Slimbouwen is dat je door al bij de voorbereiding van bouwprojecten kennis en ambities te inventariseren, een beter product, een beter beheersbaar bouwproces en lagere kosten kunt realiseren. Het is hierbij noodzakelijk dat de consequenties van bepaalde keuzes op de ei- genschappen van het uiteindelijke gebouw en de integrale kosten duidelijk zijn. De Keuzewijzer Verdiepingsvloeren is een aanzet om de keuze van verdie- pingsvloeren vanuit een integraal perspectief inzichtelijk en bepreekbaar te maken. De Keuzewijzer geeft een rangorde van vloertypen op basis van ontwerpcriteria en voorkeuren die de gebruiker in het programma invoert. Doordat de score van alle vloertypen is terug te leiden tot de gemaakte keuzes is het bovendien een transparant advieshulpmiddel. Uitgangspunt Uitgangspunt bij de ontwikkeling van de Keuzewijzer was dat deze een- voudig te gebruiken moet zijn als hulpmiddel bij de eerste verkenning van de mogelijkheden. Er is gekozen voor een pragmatische benadering waar- bij met weinig gegevens toch een zo goed mogelijk inzicht wordt geboden. De uitkomst heeft betrekking op de huidige situatie. Er is dus geen reke- ning gehouden met de gunstigere levensduurkosten van flexibele gebou- wen en ook niet met de nog onzekere voordelen van een langere levens- duurverwachting. Ook is het voordeel van een kortere bouwtijd voor de hoogte van de bouwrente en de bouwplaatskosten niet expliciet meegeno- men, omdat dit te zeer afhangt van de situatie. Bij de samenstelling van de Keuzewijzer is gebruik gemaakt van kennis van deskundigen en van gepubliceerde informatie over de verschillende vloer- Keuzewijzer Verdiepingsvloeren Maakt de vloerkeuze bespreekbaar Doorgaans staat bij de keuze voor een vloer de aanschafprijs centraal. Hiermee wordt echter voorbij gegaan aan een groot aantal aspecten die de prijs, de kwaliteit en de mogelijkheden van een gebouw be?n vloeden. De Stichting Slimbouwen heeft daarom een digitaal hulpmiddel ontwikkeld om de keuze voor een verdiepingsvloer te vergemakkelijken. Deze `Keuzewijzer Verdiepingsvloeren' ondersteunt de besluitvorming vanuit een integraal perspectief en maakt ambitiezetting op het gebied van duurzaamheid en flexibiliteit inzichtelijk en daarmee bespreekbaar. Verdere ontwikkelingen Een nieuwe versie van de Keuzewijzer die is afgestemd op opdrachtgevers en niet- deskundigen die zich willen ori?nteren op de vloerkeuze is momenteel in voorberei- ding. Deze versie zal uitgaan van de ambities en vragen van de gebruiker en geeft bij elke keuze een toelichting en achtergrondinformatie. Volgens Jos Lichtenberg, voorzitter van de stichting Slimbouwen, zijn deze keuzewij- zers voor vloeren een goed begin. Hij wijst er wel op dat er ook dergelijke instrumen- ten ontwikkeld zullen moeten worden voor andere bouwdelen. "Slimbouwen gaat over het scheiden van de leidingen en de constructie. Hierbij zoek je de oplossing misschien in eerste instantie bij vloeren, maar natuurlijk zijn er ook andere mogelijk- heden. We zullen dus ook andere Keuzewijzers gaan ontwikkelen. Ik denk hierbij bijvoorbeeld aan een keuzewijzer voor de binnenafbouw." Infra+ vloer Keuzewijzer Verdiepingsvloeren 37 Artikel ir. S.J. Koster Sibe Jan Koster is werkzaam als senior adviseur bij Q+P Communicatie te Renkum en als projectleider nieuwe technologie?n op het gebied van ener- gie en milieu. lateerd aan de levensduur en de ambities die voor het gebouw bestaan. Bovendien kan sprake zijn van aanvullende kosten die samenhangen met de keuze van de vloer, zoals de kosten van een verlaagd plafond, of van een computervloer. Bij de ontwikkeling van de Keuzewijzer heeft de Stichting Slimbouwen een aantal deskundigen gevraagd verschillende vloertypen in te delen in pres- tatieklassen aan de hand van omschreven kenmerken. Informatie over de objectieve eisen is afkomstig van gegevens van de fabrikanten. Ook voor de prijsgegevens wordt gebruik gemaakt van een indeling in klassen. De nauwkeurigheid neemt hierdoor iets af, maar de klasseninde- ling voorkomt dat voor iedere specifieke situatie een aparte Keuzewijzer moet worden opgesteld. De conclusies worden in de praktijk nauwelijks be?nvloed door de indeling in klassen. Objectieve eisen De objectieve eisen die voortkomen uit het ontwerp zijn: De overspanning zonder tussensteunpunt [m]; De brandwerendheid [min]; De geluidswerendheid lucht en contactgeluid [dB]; De geschiktheid voor thermische activering; De installatieruimte; De (noodzaak van) plafondafwerking. Een vloer zal uiteraard minimaal moeten voldoen aan deze objectieve ei- sen. Vloeren die volgens de beschikbare informatie niet kunnen voldoen vallen direct af. De gebruiker geeft de objectieve eisen in het computerpro- gramma aan in de vorm van een cijfer. De eisen voor de overspanning, de brandwerendheid en de geluidswe- rendheid spreken uiteraard voor zich als objectieve eisen. Maar ook de geschiktheid voor thermische activering is opgenomen in deze categorie, omdat vloerverwarming en plafondkoeling vaak noodzakelijk zijn om de typen. Dit heeft informatie opgeleverd die in de praktijk betrouwbaar is en eenvoudig kan worden geactualiseerd. Vervolgens is een groot aantal leve- ranciers en deskundigen uitgenodigd om commentaar te leveren. De reac- ties geven aan dat het instrument voldoet en dat het gebruik leidt tot nieu- we inzichten in de samenhang tussen keuzemogelijkheden. Het nodigt uit om te experimenteren met wegingen en ambities. Dit was ook de conclu- sie van een discussie bij de SBR waar de keuzewijzer werd ge?valueerd en een aantal verbeteringsmogelijkheden is aangegeven. Dit heeft inmiddels geleid tot een extra versie die is toegespitst op de woningbouw. Beoordelingscriteria Bij de Keuzewijzer is een onderscheid gemaakt tussen de `objectieve ei- sen' die rechtstreeks voortkomen uit het ontwerp en de `overige criteria' zoals de aanschafprijs, de integrale prijs, de bouwsnelheid en de gewenste flexibiliteit. Doorgaans staat bij de keuze voor een vloer de aanschafprijs centraal. Maar hiermee wordt echter voorbij gegaan aan een groot aantal aspecten die bij de keuze van een vloer en voor de opbouw van de kosten ook belangrijk zijn. De aanschafprijs zou immers ook moeten worden gere- Maatlat Slimbouwen De Stichting Slimbouwen is actief met de ontwikkeling van een Maatlat Slimbouwen. Hiermee kunnen de doelmatigheid en verbeteringsmogelijkheden van bouwconcepten en -processen worden beoordeeld. Ze worden hierbij beoordeeld op aspecten als milieudruk, levenscycluskosten, materiaalgebruik, flexibiliteit en de organisatie van het bouwproces. De Maatlat drukt ook uit of een gebouw of bouwproces in aanmerking komt om `slim' genoemd te worden en wordt voor en deel gebaseerd op bestaande evaluatiemethoden als GPR-Gebouw en GreenCalc. De Maatlat zal naar verwachting rond de zomer 2008 worden ge?ntroduceerd en zal gratis worden verspreid. links: Wing+ vloer rechts: Breedplaatvloer Keuzewijzer Verdiepingsvloeren 38 Artikel gewenste energieprestatie en het gewenste comfortniveau te realiseren. De installatieruimte en de bereikbaarheid hiervan zijn belangrijke factoren bij het realiseren van een goede flexibiliteit en worden daarom gezien als objectieve eisen. De plafondafwerking is ook een aspect van flexibel bouwen en is daar- naast een esthetische eis. Hieronder valt ook de noodzaak van het toepas- sen van een verlaagd plafond of een apart koelplafond. Dit heeft een ge- volg voor de integrale prijs: wanneer een verlaagd plafond moet worden toegepast, gaat een deel van de verdiepingshoogte verloren. Wanneer de computervloer en de koeling in de vloer kunnen worden ge?ntegreerd, kan op de verdiepingshoogte worden bespaard. Dit biedt mogelijkheden voor zowel woon- als utiliteitsfuncties. Overige beoordelingscriteria Alle vloeren zijn aan de hand van de informatie van deskundigen ingedeeld in prijsklassen en beoordeeld op een aantal andere aspecten die van invloed zijn op de bouwsnelheid, de flexibiliteit en een aantal milieuaspecten. De gebruiker kan door middel van een wegingsfactor aangeven welke aspecten hij hiervan belangrijk vindt. De `overige beoordelingscriteria' omvatten: De prijs; De integrale prijs; Het eigengewicht; De bouwsnelheid; De flexibiliteit tijdens het ontwerp; De flexibiliteit tijdens het gebruik; De Milieuaspecten. `De prijs' omvat de vierkante-meterprijs van de vloer zelf, inclusief afwerk- vloer en montage. De indeling is gebaseerd op een projectgrootte van 5.000 m2 en gebruikelijke projectvoorbeelden. `De integrale prijs' omvat de aanvullende kosten voor plafondafwerking, een verlaagd plafond of een computervloer. Wanneer de leidingen en de datavoorzieningen in de vloer kunnen worden aangebracht, kan op de verdiepingshoogte worden be- spaard, waardoor meer vierkante meters binnen het geplande volume wor- den gerealiseerd en in sommige gevallen een extra verdieping mogelijk is. Dit is ook meegenomen in de integrale kosten. `Het eigengewicht' is belangrijk voor de benodigde draagconstructie en de fundering en voor de te realiseren bouwhoogte, met name bij hogere ge- bouwen. `De bouwsnelheid' is het hoogst wanneer het bouwproces niet hoeft te stoppen na het aanbrengen van een vloer en er geen onderstem- peling van de vloer noodzakelijk is. De bouwsnelheid bepaalt het moment dat het gebouw opgeleverd kan worden en be?nvloedt de hoogte van de bouwrente en de bouwplaatskosten. `De flexibiliteit tijdens het ontwerp' geeft aan of en tot welk moment tijdens ontwerpfase de indeling nog kan worden aangepast. Bij de meeste vloeren is sprake van een klantontkoppelpunt waarna geen aanpassingen meer mogelijk zijn. Bij vrij indeelbare zones of stramienen waar wanden kunnen worden geplaatst ligt het klantontkoppelpunt later en is de flexibiliteit van het gebouw dus groter. Bij een holle vloer blijft aanpassing mogelijk en is, afhankelijk van de gekozen oplossing, de flexibiliteit optimaal. `De flexibiliteit tijdens het gebruik' wordt vooral bepaald door de mogelijk- heid leidingen en installatiedelen te verplaatsen en door de mogelijkheid tussenwanden te (ver)plaatsen. Wanneer leidingen niet meer bereikbaar Slimbouwen Slimbouwen is een reactie op het traditionele materiaalgebruik en de procesorgani- satie in de bouw. Het traditionele bouwproces sluit niet meer aan bij maatschappe- lijke waarden en normen en de vraag van de markt. Slimbouwen bouwt voort op IFD (Industrieel, Flexibel en Demontabel) bouwen. Het hanteert daarnaast doelstellingen op het gebied van comfort, energiebesparing, CO2-reductie, gewichtsbesparing, procesefficiency en effici?nt ruimtegebruik. Dit leidt verder tot een reductie van het transportvolume en overlast tijdens de bouw. Slimbouwen is een materiaal- en pro- ductonafhankelijke strategie die nog op verschillende manieren in techniek of pro- ducten kan worden omgezet. Een belangrijk aandachtspunt van Slimbouwen is de organisatie van het voorbereidings- en bouwproces. Een organisatorisch aspect is dat de realisatie bestaat uit een beperkt aantal achtereenvolgens in te schakelen disciplines op bouwdeelniveau. Door de afstemming bij de voorbereiding wordt optimaal gebruik gemaakt van de kennis van bouwpartijen en leveranciers en wordt de verdere ontwikkeling van ge?ntegreerde en hoogwaardige oplossingen gestimu- leerd. Kijk voor meer informatie over Slimbouwen op www.slimbouwen.nl. Gebruikerservaring Aan het woord is ing. Van Vliet van constructie- en adviesbureau Peters en Van Leeuwen te Gouda. Hij heeft de Keuzewijzer toegepast op een aantal praktijksitua- ties en komt tot de volgende conclusies: "De Keuzewijzer geeft snel een goede indruk van de vloertypen die in een bepaalde situatie in aanmerking komen. De uit- komsten zullen misschien niet altijd overeenkomen met de verwachtingen van de gebruiker, maar dat kan ook aan de gebruiker liggen. Ik heb de Keuzewijzer toege- past op een kantoorgebouw van 14 meter overspanning en 50 meter breed, met bescheiden eisen aan de geluidswerendheid, plafondkoeling en een akoestisch plafond. In dit geval voldoet alleen de Wingvloer. De Flexfloor en Infra+ halen een hogere score, maar vallen af vanwege de overspanning. Je zou dan aan de op- drachtgever kunnen voorleggen of het niet verstandiger is om toch een paar kolom- men in de ruimte te plaatsen. De dikte van de vloer neemt dan af en ook de kosten zijn dan lager. Voor de flexibiliteit van de indeling maakt dit in de praktijk niets uit." Keuzewijzer Verdiepingsvloeren 39 Artikel 0 250gewogen score 50 100 150 200 milieuaspecten 5= gunstig, 1=ongunstig 2 2 2 4 5 3 5 3 3 flexibiliteit tijdens gebruik 5=hoog, 1=laag 10 5 10 20 25 10 15 10 15 flexibiliteit tijdens ontwerp 5=hoog, 1=laag 10 10 10 20 25 15 20 15 15 bouwsnelheid 5=gunstig, 1=ongunstig 5 2 4 3 5 4 3 4 4 eigengewicht 5=laag, 1=hoog 1 1 3 5 4 2 5 3 2 prijs integraal 5=laag, 1=hoog 20 20 20 10 20 20 10 15 20 prijs 5=laag, 1=hoog 20 20 15 20 15 20 10 15 20 dimmer 0 0 64 82 0 74 68 65 79 betonvloer massief (prefab) Breedplaat Bubbledeck Flexfloor Infra+ vloer Kanaalplaat Staalframe vloer Staalplaat- betonvloer Wingvloer zijn, kan een beperkte flexibiliteit worden gerealiseerd door van tevoren extra leidingen aan te brengen. Flexibeler oplossingen zijn een installatie- zone via het (verlaagde) plafond en toegankelijkheid per zone. De meest flexibele oplossing is een overal toegankelijke holle vloer. De `Milieuaspecten' omvatten de aanpasbaarheid voor nieuwe functies en daarmee de verwachte levensduur van een gebouw. Een lange levensduur en een laag eigengewicht bieden ook voordelen op het gebied van bouw- afval. Evaluatie Uit reacties van gebruikers van de Keuzewijzer en een discussie met archi- tecten en adviseurs die heeft plaatsgevonden op initiatief van de SBR blijkt dat de Keuzewijzer geschikt wordt geacht voor het doel waarvoor deze is ontwikkeld. Sterke punten zijn de eenvoud van het gebruik, het feit dat met weinig gegevens toch een goed overzicht wordt verkregen en de mogelijk- heid de weging aan te passen aan de eigen ambities. Punten waarop commentaar werd gegeven zijn: de weinig gedocumen- teerde manier waarop deskundigen de vloertypen beoordelen, het nog beperkte aantal vloeren dat is opgenomen (momenteel tien stuks) en de te weinig inzichtelijke situatie waarvoor de prijzen en aanvullende kosten zijn bepaald. Om de toepassing van de Keuzewijzer te bevorderen zullen deze onduidelijkheden moeten worden opgelost. Stap 1. Objectieve eisen voortkomend uit het ontwerp (functionele eisen) criteria 1 2 3 4 5 Kies overspanning [m] < 5 5 tot 7 7 tot 10 10 tot 13 13 - 15 2 brandwerendheid [min] < 30 30 - 60 60 - 90 90 - 120 > 120 5 geluidswerendheid Lu [dB]; Co [dB] > 0; >0 > 0; < +5 > 0; > 5 5 - 10; 5 - 10 >10; >10 4 geschiktheid voor thermische niet, zeer beperkt traag alleen vloerzijde alleen plafond-zijde snel, vloer + plafond 2 activering installatieruimte niet mogelijk achter plafond / neutraal beperkte ruimte maximale ruimte 2 verhoogde vloer plafondafwerking verlaagd plafond verlaagd plafond stucwerk spuitwerk zichtwerk 2 noodzakelijk noodzakelijk (esthetica) (geluids-isolatie) Keuzewijzer verdiepingsvloeren Keuzewijzer Verdiepingsvloeren De Keuzewijzer verdiepingsvloeren is een digitaal hulpmiddel dat de keuze voor een verdiepingsvloer vereenvoudigt. De Keuzewijzer geeft een rangorde van vloertypen op basis van ontwerpcriteria en voorkeuren die de gebruiker in het programma in- voert. De Keuzewijzer Verdiepingsvloeren is gratis te bestellen bij de Stichting Slim- bouwen. Stuur hiervoor een email naar info@slimbouwen.nl.