Knelpunten bij woningventilatie 26 c Artikel 4 De toevoer en afvoer van lucht vindt afhankelijk van het gekozen systeem natuurlijk of mechanisch plaats. De meest toegepaste systemen in Neder- land zijn: x natuurlijke toevoer en mechanische afvoer; x gebalanceerde ventilatie met warmteterugwinning, waarbij mechanisch lucht wordt toe- en afgevoerd naar de ruimte Beide systemen hebben allerlei innovatieve varianten waarop in dit artikel niet nader kan worden ingegaan. Afvoer De afvoer van lucht levert over het algemeen de minste problemen op. In meer dan 90 procent van de gevallen geschiedt die via mechanische afzui- ging. De uitvoering is echter vaak zodanig dat de vooraf beoogde afvoer- stromen niet worden gerealiseerd. Voor de afvoer uit verblijfsgebieden geldt dat die via zogenaamde overstroomvoorzieningen naar andere ruimten mag plaatsvinden. Er mogen echter niet meer dan twee overstroomvoor- zieningen zijn voordat de afvoer naar buiten plaatsvindt. De afvoer uit natte ruimten moet rechtstreeks naar buiten. De capaciteitseisen van het Bouw- besluit luiden (zie ook de kadertekst Capaciteitseisen): x 21 dm3/s uit de verblijfsruimte met opstelplaats voor kooktoestel (keu- ken); x 14 dm3/s uit badruimte; x 7 dm3/s uit toiletruimte. De totale mechanische afvoer moet in sommige gevallen groter zijn omdat volgens het Bouwbesluit het grootste verblijfsgebied de grootte van de totale afvoer van de woning bepaalt. Dit in tegenstelling tot de GIW/ISSO richtlijn waar op volstrekt onduidelijke gronden de afvoer gelijk moet zijn aan de som van de toevoeren. Toevoer Bij natuurlijke toevoeren ligt de zaak iets gecompliceerder. De capaciteit wordt in de woningbouw bepaald bij een drukverschil van 1 Pa. Deze waarde is gebaseerd op een windsnelheid van 2 m/s en een temperatuur- verschil tussen binnen en buiten van 10 ?C. De ventilatietoevoer mag be- halve via roosters ook via klapramen, draai(kiep)ramen en dubbele schui- vende ramen geschieden. Voor alle componenten gelden echter ook de zogenaamde inrichtingseisen. Deze hebben betrekking op het comfort, de regelbaarheid, de richting van de stroming, de plaats van de voorziening en de luchtkwa- liteit. De inrichtingseisen worden in de praktijk vaak ver- keerd ge?nterpreteerd en toegepast. Met name aan de comforteis kunnen ventilatieopenin- gen die gelegen zijn onder de 1,8 m boven vloerniveau niet voldoen. De comforteis in het Bouwbesluit geeft aan dat de ventilatietoevoer niet tot een hogere luchtsnelheid mag leiden dan 0,2 m/s. In de bepalingsmethode die daarvoor geldt, staan voorwaarden waaronder die snel- heid niet mag worden overschreden. Het voert te ver om Verdiepingsreeks Toolkit Duurzame Woningbouw cKnelpunten bij woningventilatie Goede ventilatie is noodzakelijk voor een gezond binnenmilieu. Het Bouwbesluit stelt daarom eisen aan de capaciteit van de luchtverversing. Hoewel de overheid de laatste jaren veel doet aan voorlichting is het onjuiste gebruik van ventilatievoorzieningen ??n van de grootste oorzaken van klachten over het binnenmilieu. Niettemin worden ventilatievoor zieningen ook regelmatig verkeerd ontworpen. Over de capaciteit van de ventilatievoorzieningen bestaan heel verkeerde idee?n bij ontwerpers en toetsers, met name in de woningbouw. Over de knelpunten die hierbij in de praktijk optreden gaat dit artikel. Toolkit Duurzame Woningbouw De tweede editie van de Toolkit Duurzame Woningbouw (uitgeverij ?neas) is geschreven door Pieter Hameetman, Frans de Haas en Ad van der Aa. Deze uitgave wordt gezien als een `levend' document dat perio- diek zal worden bijgesteld op basis van nieuwe inzichten. In de Toolkit kunnen niet alle aspecten tot in detail worden behandeld. Daarom worden specifieke thema's verder uitgediept in een zogenaamde verdiepings- reeks. Dit artikel is het vierde in deze serie. Op www.toolkitonline.nl vindt u aanvullende informatie over de Toolkit en de bestelgegevens. Capaciteitseisen De capaciteitseisen in het Bouwbesluit komen grofweg neer op het volgende. De capaciteit voor nieuwbouw moet 0,9 dm3/s zijn per m2 vloeroppervlakte van het verblijfsgebied en voor bestaande bouw 0,7 dm3/s per m2 verblijfsoppervlakte. De ventilatie van elke verblijfsruimte in een woning is altijd tenminste 7 dm3/s. Daarnaast zijn er een aantal artikelen die in vrij juridische taal zijn omschreven. Bo- vendien is er een zeer sterke samenhang met de normen waarin de bepalingsmetho- den staan (NEN 1087 en NEN 8087). In de NPR 1088 staan voorbeelden van ventila- tievoorzieningen in woningen. De toepassing van de Nederlandse normen met vooral bepalingsmethoden kan niet los worden gezien van de eisen in het Bouwbesluit. Knelpunten bij woningventilatie 27 c Artikel slaapkamers gang woonkamer/keuken afvoer afvoer toevoer toevoer max 50% toevoer cW.F. de Gids Wil de Gids is werkzaam als senior onderzoeker bij TNO Bouw en Onder- grond. Info: www.tno.nl. een ander verblijfsgebied. In bovenstaande figuur wordt een voorbeeld ge- geven van een mogelijke overstroom vanuit de woonruimte naar de slaap- kamer. De minimale capaciteit van de toe- en afvoer van beide verblijfs- ruimtes wordt bepaald door de vloeroppervlaktes. De slaapkamer, die 50 procent van de lucht uit de woonruimte keuken krijgt, moet dus ook een afvoer hebben die gelijk is aan de vereiste capaciteit voor die ruimte. Er zijn echter weinig woningen die slaapkamers hebben met een afvoer die recht- streeks naar buiten leidt. De 50-procentregel kan dus praktisch alleen wor- den toegepast voor de verblijfruimte met de opstelplaats voor het kooktoe- stel. Daar moet immers altijd tenminste 21 dm3/s rechtstreeks naar buiten worden afgevoerd. Overigens kan dat wel betekenen dat de afvoer sterker moet zijn. De afvoer moet immers gelijk zijn aan de vloeroppervlakte van het verblijfsgebied maal 0,9 dm3/s. Bij woonkamer/keuken combinaties die groter zijn dan 21/0,9 dus ongeveer 23 m2, moet de afvoer al groter zijn dan 21 dm3/s. b hier op deze details in te gaan, maar de eis kan getoetst worden met een meting in een klimaatkamer en die meting is vrij kostbaar. Draairamen en draaikiepramen vallen vrijwel altijd af als luchttoevoer. Zij hebben immers meestal openingen die onder de 1,8 m zijn gelegen. Ook de regelbaarheid van deze voorzieningen voldoet vaak niet aan de eisen. Dubbelschuivende ramen zijn tot nu toe de enige bekende uitzondering op de 1,8-meter-regel. Bij dubbelschuivende ramen kan de lucht bij stroming tussen de twee ramen namelijk zodanig opwarmen dat wel aan de comfort eisen wordt voldaan terwijl de ventilatieopening toch onder de 1,8 m is gelegen. Als het over de richting van de stroming gaat, moet een natuurlijke toevoer inderdaad lucht kunnen toevoeren. Dat is geregeld via de eis dat de com- ponent zich moet bevinden in een uitwendige scheidingsconstructie (gevel of dak) die minder dan 45? van de verticaal afwijkt. De meeste gevels vol- doen hieraan, maar een probleempunt blijven de ventilatieopeningen in draairamen van hellende daken. Als het hellende dak niet meer dan 45? helt, dan kan een rooster of raam in dit dakvlak volgens de regelgeving niet als toevoer dienen voor een verblijfsgebied. 50-procentregel Verreweg de meeste problemen ontstaan echter bij de toepassing van de zogenaamde 50-procentregel. Deze luidt dat de toevoer naar een verblijfs- gebied tenminste voor 50 procent van buiten afkomstig moet zijn en dus altijd maximaal 50 procent van binnen mag komen. Een toelichting: In een slaapkamer is men doorgaans alleen `s nacht aan- wezig terwijl men overdag meer in de woonkamer zal verblijven. Omdat een persoon niet tegelijkertijd in de slaapkamer en woonkamer aanwezig kan zijn mag men dus, indien dat fysisch mogelijk is, lucht vanuit het ene verblijfsgebied laten overstromen (eventueel via een verkeersruimte) naar Voorbeeld: Een verblijfsgebied met opstelplaats voor een kooktoestel heeft een oppervlakte van van 40 m2. Er is overstroom vanuit de slaapkamers naar dit verblijfsgebied. De afvoer voor dit verblijfsgebied, rechtstreeks naar buiten, moet dan bedragen: 40 x 0,9 = 36 dm3/s.