1 Kantoor zonder fossiele energie 28-3-2012 In Deventer wordt zeer duurzaam stadskantoor gerealiseerd, op een nu haveloze plek in de binnenstad. Het definitief ontwerp van Michiel Riedijk toont een compact gebouw, waarbij architectuur en duurzaamheid hand in hand gaan. Door zonnepanelen, warmte-koudeopslag en het gebruik van een warmtewiel voor de ventilatie, gebruikt het stadskantoor geen fossiele brandstoffen. Met de investering in nieuwbouw wil de gemeente daarnaast een impuls aan de bouwsector geven. Aan de duurzaam- heid van het stadskantoor stelde de gemeenteraad van Deventer hoge eisen. Deze eisen zijn uitgedrukt in `rapportcijfers', die te behalen zijn door een gebouw te toetsen aan GPR-gebouw of BREEAM-NL. De GPR-scores liggen bij bepaalde modules beduidend hoger dan de oorspronkelijke eisen van de raad. Op basis van BREEAM-NL wordt een kwalificatie `Excellent' behaald. Geen gas of olie Het programma GPR-gebouw laat precies zien hoe het is gesteld met de kwaliteit en milieubelasting van het ontwerp op het gebied van energie, materialen, water, gezondheid en afval. Op de GPR-score in de module energie heeft het stadskantoor een 9,0 (eis 9,0) behaald. Het kantoor wordt zonder radiatoren opgeleverd en er wordt geen gebruikgemaakt van gas of olie. Om aan de elektriciteitsbehoefte te voldoen, wordt er op het dak van het atrium 900 m2 aan PV-cellen geplaatst. De elektriciteit die de gemeente dan nog moet inkopen, is groen. "Het definitief ontwerp is beduidend compacter en daardoor energiezuiniger dan het voorontwerp. Op elektriciteit na, gebruikt het gebouw geen fossiele energie", aldus Paul van Bergen, directeur van ingenieursbureau DGMR en lid van het ontwerpteam. Artist impression van het stadskantoor. 2 Energie-uitwisseling Het stadhuiskwartier krijgt een open warmte-koudeopslagsysteem (wko). In een diepe grondwaterlaag wordt een warme en een koude bron gecre?erd, waaruit in de zomer koud grondwater wordt opgepompt. Dit water passeert een warmtewisselaar en koelt het water dat door de leidingen in de betonnen vloeren van het gebouw loopt. De betonnen vloeren vervullen zo de functie van koelelement (betonkernactivering). Het water dat de warmtewisselaar is gepasseerd, is warmer en wordt in de warme bron opgeslagen. In het najaar wordt de circulatierichting omgedraaid. Het warme grondwater verwarmt het water dat door de leidingen stroomt en de warmtepomp verwarmt het water eventueel nog wat bij. De betonnen vloeren geven een comfortabele warmte af. "We onderzoeken ook koeling met IJsselwater", zegt Van Bergen. "In de winter slaan we de koude uit de IJssel op in de bron, zodat we er in de zomer het gebouw mee kunnen koelen." Het wko-systeem wordt gekoppeld aan de al aanwezige stadsverwarming waarmee het historische stadhuis wordt verwarmd, zodat ook dit deel duurzamer verwarmd en gekoeld kan worden. Het monumentale deel en het nieuwe stadskantoor wisselen op die manier onderling energie uit. Ventilatie met warmtewiel Voor de ventilatie van het gebouw wordt verse buitenlucht naar binnen gebracht. De verse lucht wordt als een soort deken over de vloeren van de kantoren verspreid, waardoor luchtverontreiniging en warmte van beneden naar boven worden verdrongen. "De warme lucht wordt afgevoerd naar het centrale atrium, zodat deze op temperatuur blijft. Vanuit het hoogste punt in het atrium wordt de warme lucht afgevoerd naar een warmtewiel in de technische ruimte", legt Van Bergen uit. "Het mechanische wiel (warmtewisselaar, red) Publieksplein werkplekken 3 gebruikt de warmte om de verse, koude lucht van buiten mee te verwarmen, zodat er nog maar weinig extra energie nodig is." Materialen Voor het stadskantoor worden robuuste, harde materialen gebruikt zoals steen, beton, gietijzer en eikenhout met FSC- keurmerk. Om sober en doelmatig met materialen om te gaan, wordt er gebruikgemaakt van standaardmaten voor bijvoorbeeld vloeren, plaatmaterialen en wanden. "De kostenadviseur rekent uit wat de exploitatiekosten van energieverbruik, onderhoud, reparatie en vervanging zijn van de verschillende afwerkingsmaterialen. Zo kiezen we het meest duurzame materiaal met de laagste levensduurkosten", vertelt de directeur. "Gevels, daken en vloeren zijn bovendien uitstekend ge?soleerd en er is glas gekozen dat in de winter de warmte zo veel mogelijk binnenhoudt en zomers de zon reflecteert." De aanpak levert een GPR-score op van 8,6 voor materialen (eis 8,5). De gevel bestaat voor een groot deel uit robuust prefab beton met daarin gerecycled natuursteengranulaat (haksel). Mogelijk wordt hiervoor natuursteen uit het oude stadskantoor gebruikt. "Zink is een waardevol materiaal, daarom gebruiken we het zink van het oude stadskantoor om de nieuwe kappen mee te bedekken. Ook verwerken we veel FSC-hout, omdat dit materiaal hernieuwbaar is", vertelt Van Bergen. Groene daken Voor water is de behaalde GPR-score 8,9 (eis 8,0). Tal van maatregelen, zoals toiletten met spoelonderbrekers, kranen met volumebegrenzers en waterbesparende douchekoppen, minimaliseren het watergebruik. Daarnaast krijgt het gebouw deels groene daken: sedums en mossen houden het regenwater als een spons vast, zodat het in droge perioden kan verdampen. "Op de schuine daken wordt het hemelwater afgevoerd naar een vijver in het Burgemeestershof. Dit voorkomt overbelasting van het riool en het water wordt gebruikt voor de planten. Het regenwater wordt niet gebruikt om de toiletten te spoelen, omdat dit de levensduur niet ten goede komt. Ook moet je dan agressieve schoonmaakmiddelen gaan gebruiken", legt de directeur uit. Buitengevel 4 Afval Op het gebied van gezondheid voor medewerkers en bezoekers behaalt het ontwerp voor het Deventer kantoor een GPR-score van 9,4, (eis 8,5). Zo kunnen medewerkers zelf de temperatuur, ventilatie en zonwering regelen, is er een goede akoestiek en geluidsisolatie, stinken materialen niet en geven ze geen gassen af. Van Bergen licht toe: "Door de hoge ramen en het licht vanuit het atrium is er tot diep in het gebouw helder daglicht. Daarnaast kunnen er volop ramen open en dat is goed voor de ventilatie en het gevoel van welzijn." Tijdens de sloop van het oude en de bouw van het nieuwe stadskantoor zal bouwafval zorgvuldig worden gescheiden en worden onnodige (plastic) verpakkingen voorkomen. Na de sleuteloverhandiging is er volop mogelijkheid om het afval zodanig te scheiden, dat er vooral grondstoffen overblijven. In de kelder zijn opslagruimten beschikbaar voor recyclebaar materiaal en compost. Hiermee wordt de GPR-score voor afval een 9,4 (eis 8,0). Robuust in de tijd Architect Riedijk heeft vooral een flexibel gebouw ontworpen. Compartimentering, materialen en lastenverdelingen zijn zo gekozen dat het stadskantoor in de toekomst (deels) een andere functie kan krijgen, van winkels tot verzorging. Door te kiezen voor royale vrije hoogten zijn er mogelijkheden om in de toekomst installaties in te bouwen. Jos Pierey, wethouder duurzaamheid in de stad, is erg tevreden over het ontwerp van het nieuwe stadskantoor. "We realiseren hoge eisen op het gebied van energie, gezondheid, materialen, water en afval en we verduurzamen de bestaande gebouwen van het stadskwartier. Dat is iets waar Deventer trots op kan zijn." Werkruimte op de zolder Gemeente Deventer verzorgde een impressie van de omgeving en de binnenzijde van het definitieve ontwerp van het stadhuiskwartier. Bekijk de impressie van architect Michiel Riedijk via www.deventer.nl/stadhuiskwartier .