renda special energiesprong januari 2012inspiratie uit het buitenland 27 inspiratie uit het buitenland Wie slim en snel een project wil verduurzamen in bewoonde staat, loopt in de praktijk tegen allerlei vragen aan. Hoe regel ik de finan- ciering? Hoe ga ik om met de bewoners? Welke tech- nieken pas ik toe? Om het antwoord te kunnen vinden op dergelijke vragen, kan een blik werpen op het buitenland heel verhelde- rend werken. De daar gevonden oplossingen een- op-een overnemen werkt meestal niet, maar het biedt inspiratie en kan leiden tot nieuwe antwoorden op Nederlandse vragen. tekst anke van hal, hoogleraar sustainable housing transformation tu delft, hoogleraar sustainable building & development nyenrode business universiteit, mede-initiatiefnemer van het programma slim&snel De gestandaar diseerde dakopbouw van SOLTAG uit Denemarken. adamm?rkvoordeveluxgroep renda special energiesprong januari 2012 inspiratie uit het buitenland28 Wat de financiering betreft lijkt het tijdperk van subsidies achter ons te liggen. In het buitenland inspiratie zoeken op financieel vlak leidt echter ook tot nietsubsidiegebonden oplossingen. Zo klinkt bijvoorbeeld de Green Deal in GrootBrittanni? heel veelbelovend. Uitgangspunt daar van is het vergroenen (energiezuiniger maken) van bestaande wonin gen en het cre?ren van meer werkgelegenheid, zonder overheidsin vesteringen. De opzet is dat eigenaarbewoners ?n huurders tal van energiebesparende maatregelen kunnen laten uitvoeren ? na een ener gieaudit door gecertificeerde uitvoerders ? zonder hierin direct te investeren. De investeringskosten worden verrekend door deze gedu rende een bepaalde afschrijftermijn te compenseren in de energielas ten. Bij verhuizing neemt de volgende bewoner dit contract over. Deze regeling geldt overigens alleen voor investeringen die meer opleveren dan ze kosten. GezameNlijk iNkOpeN Een ander aansprekend project is Investment in Main Street, Energy Efficiency for Economic Growth van de staat Maryland in de VS. Een van de onderdelen van dit programma behelst namelijk een bulk purchasing cooperative; een inkooporganisatie waar zowel woningei genaren als aannemers tegen aantrekkelijke prijzen kunnen inkopen. De organisatie levert een scala aan artikelen en materialen, vari?rend van energiezuinige lampen tot isolatiemateriaal en zonneenergiesyste men. Nu is het natuurlijk niet zo dat dergelijke oplossingen in Neder land niet te vinden zijn. Diverse partijen buigen zich over oplossingen zoals die van de Britse Green Deal, en de Nederlandse succesvolle actie Wij Willen Zon baseert zich ook op gezamenlijke inkoop. Het volgen van de ervaringen elders kan echter geen kwaad. We kunnen er hoe dan ook van leren. BeNziNeverBruik Wat regelgeving betreft is Nederland heel voorzichtig. Onze oosterbu ren hebben echter al aardig wat knopen doorgehakt op dat gebied. Kenmerkend voor de Duitse aanpak is dat ze in het energiebespa ringsbeleid een onderscheid maken in de ? op basis van berekeningen ? te verwachten energievraag en het daadwerkelijke gemeten verbruik. De auto wordt hiervoor als voorbeeld gebruikt. Iedereen weet hoeveel liter benzine zijn auto per kilometer verbruikt. Het daadwerkelijke verbruik kan wel afwijken van de informatie van de fabrikant. Het rijge drag heeft daar veel invloed op, waar iedereen zich van bewust is. Bij de keuze voor een nieuwe auto speelt het benzineverbruik vaak mede een rol. Het doel is om bewoners net zo bewust te maken van het energieverbruik van hun woning en de invloed die ze zelf kunnen uitoe fenen door energiebesparend gedrag. Diverse wetten zijn van deze benadering het gevolg. De wet EEG (Erneuerbare Energien Gesetz) heeft in ons land al voor veel stof tot discussie geleid. In de EEG is vastgelegd dat lokaal gepro duceerde duurzame energie voor een periode van 20 jaar voor vastge stelde feedin tarieven aan het net geleverd kan worden. De energiele veranciers moeten deze energie afnemen en de vastgestelde prijzen betalen, ook al zijn deze prijzen hoger dan de kosten van overige elektri citeit. De meerkosten die hierdoor ontstaan worden doorgegeven aan de verbruikers: hoe meer duurzame energie aan het net teruggeleverd wordt, des te duurder wordt de elektriciteit voor de verbruikers. Het lijkt er niet op dat de Nederlandse overheid deze wet snel zal overnemen. BaNDtacHO Maar er is ook nog een ander inspirerend voorbeeld waar nog weinig over gesproken is in ons land. In Duitsland geldt namelijk sinds 2007 ook de Energie Einsparverordnung (EnEv). De EnEv is gericht op het hele energieconcept van de woning, en omvat dus verwarmen, koelen, ventilatie en verlichting. In de EnEv 2007 is vastgelegd dat nieuwe gebouwen ?n gebouwen waarvan een transactie (verkoop of verhuur) plaatsvindt, over twee certificaten moeten beschikken: (1) een Energie ausweis, waarin het energieverbruik, de soort brandstof en de hoeveel heid CO2 uitstoot weergegeven moeten worden en waarin adviezen staan over hoe het energieverbruik gereduceerd kan worden, en (2) een Energiezertifikat, waarbij geen indeling in klassen wordt gemaakt zoals in Nederland, maar waar wordt gewerkt met een zogenoemde Bandtacho. Inmiddels geldt in Duitsland de EnEv 2009, een aangescherpte variant. Voor 2012 is de volgende aanscherping van de EnEv gepland. Gezien de vele discussies over het functioneren van de Nederlandse labels is ook op dit vlak een kijkje over de grens geen overbodige luxe. verscHilleN Duitsland is hoe dan ook een inspirerend land als het om de Slim&Snel opgave gaat. Want is in Nederland het feit dat het programma zich op een vergaande aanpak richt in bewoonde staat vrij vernieuwend, in Duitsland vindt men het tegengestelde, namelijk bewoners uit hun woningen halen, heel uitzonderlijk. Betreffende de vraag `hoe om te gaan met bewoners', zijn daar dus vele antwoorden te vinden. Om er maar een paar te noemen: slechts zelden wordt alleen ingezet op ener giebesparende maatregelen. Omdat men weet dat de acceptatie van dergelijke maatregelen groter is wanneer deze worden gekoppeld aan De aangebouwde prefab multifunctionele `serre' van de Britse HeatPod. devon&cornwallhousinggroup renda special energiesprong januari 2012inspiratie uit het buitenland 29 al lang bestaande wensen, wordt altijd naar een dergelijke koppeling gezocht. De combinatie van energiebesparende maatregelen met het plaatsen van een nieuwe keuken of badkamer is het meest gebruikelijk. Maar soms gaat het ook om het wegnemen van kleine ergernissen en worden de energiebesparende maatregelen gecombineerd met nieuwe voordeuren of nieuwe brievenbussen. Dat overlast beperkt moet blijven klinkt natuurlijk uitermate voor de hand liggend. In Duitsland gaat men daarin voor Nederlandse begrip pen heel ver. Zoals het elke dag schoon en geveegd opleveren bijvoor beeld, waarvoor in veel gevallen een aparte schoonmaakploeg beschikbaar is. Wanneer mensen wel hun woning verlaten, levert dat in Duitsland een grote financi?le besparing op vanwege verminderde schoonmaakkosten. Andere gouden regels zijn afronding van projec ten nooit over het weekend tillen, heel streng vasthouden aan de plan ning en alles vergoeden wat bewoners zelf hebben aangeschaft maar na renovatie niet meer bruikbaar is (bijvoorbeeld zonneschermen). Het klinkt allemaal heel vanzelfsprekend, maar wie de Nederlandse situatie kent zal moeten toegeven dat de lat op dit gebied wel hoger kan. Mogelijk dat de Duitse grote voorkeur voor renovatie in bewoonde staat mede het gevolg is van uitermate zorgvuldig te werk gaan. DiffereNtiatie Wat ook opvalt in Duitsland; wij hechten in Nederland erg aan differen tiatie in onze woningblokken. In Duitsland wordt bij renovaties echter geregeld ingezet op een bepaald type plattegrond. De marktvraag is daarbij leidend. Zo kan het goed voorkomen dat hele blokken geschikt worden gemaakt voor gezinnen, wanneer daar vraag naar is, of juist voor studenten. Voor sommige Nederlandse volkshuisvesters is dit vloeken in de kerk. In onze differentiatie ligt juist onze kracht, menen zij. De vraag is echter of dat ook bij een Slim&Snelbenadering geldt. En helemaal zaligmakend is het Nederlandse systeem ook niet. Wat te denken van overlast die soms ontstaat voor alleenwonende ouderen door gezinnen met kinderen? Misschien moeten wij op dit vlak onze uitgangspunten eens herzien. Maar er zijn meer landen die als voorbeeld kunnen dienen. In Zweden is het energiebesparingsbeleid in de woningbouw bijvoorbeeld niet los te zien van het werkgelegenheidsbeleid. Datzelfde geldt voor de VS. In GrootBrittanni? is het nemen van warmtefoto's heel vanzelfspre kend. Sowieso wordt in veel landen veel beter gecontroleerd of de maatregelen vakkundig zijn aangebracht en de toegezegde besparing ook daadwerkelijk wordt gehaald. iNspiratie Technische inspiratie is in het buitenland tenslotte te over beschikbaar. In Denemarken is bijvoorbeeld een gestandaardiseerde dakopbouw ontwikkeld. De prefab unit, SOLTAG genaamd, produceert energie (onder andere met zonthermische voorzieningen en PV) en heeft een gezond binnenklimaat. De woning kan onder meer worden geplaatst op bestaande meerverdiepingscomplexen uit de jaren 60 en 70, zonder aangesloten te hoeven worden op de bestaande energievoorzieningen in het gebouw. De unit is CO2 neutraal en heeft een energiegebruik dat de helft bedraagt van de Deense standaard. In GrootBrittanni? vormt de zogenoemde HeatPod een mooi voorbeeld. De HeatPod is een innovatief concept voor toepassing in de bestaande bouw, op basis van een prefab multifunctionele `serre' die om de voordeur wordt gebouwd. De HeatPod verschaft extra leefruimte (voor bijvoorbeeld het overdekt plaatsen van fietsen en drogen van de was), en bevat bovendien veel voorzieningen die de CO2 uitstoot van de woning helpen reduceren. Erin is onder meer een nieuw type warmtepompinstallatie opgenomen. Het ondertussen overbekende project van de Franse architecten Laca ton & Vassal in Parijs vormt natuurlijk helemaal een bron van inspiratie. Daar werd een grote jarenzestigflat in een buitenwijk slim en snel aangepakt door het stapelen van kleine units voor de oude gevel. Door de oude gevel te verwijderen ontstonden grotere woningen met een esthetisch zeer aantrekkelijke en zwaar ge?soleerde gevel. Ondanks de extra ruimte, maar dankzij de lagere energierekening, bleven de woonlasten ongeveer gelijk. De bewoners verlieten wel hun woningen omdat er meerdere maatregelen werden getroffen, maar in principe was de aanpak van de schil in bewoonde staat goed mogelijk. Reskinning, noemen ze een dergelijke aanpak in Canada. Er is kortom veel te leren van hetgeen er in het buitenland gebeurt. Goed over de grens kijken om te voorkomen dat steeds opnieuw het wiel wordt uitgevonden, is dan ook de boodschap die is blijven hangen na deze eerste internationale blik. solarsiedlung Voorbeeld van de Duitse aanpak, de energiezuinige wijk Freiburg volgens het concept van PlusEnergy?.