Innovatie vraagt om ander marktmodel 30 c Industrie en ontwerper Projecten verwierven de IFD-demonstratiestatus als ze vernieuwende toe- passingen van IFD-technologie lieten zien. In de loop van de jaren conclu- deerde de SEV dat IFD-bouwen om een andere manier van samenwerken vraagt. Het ontwerpen en uitvoeren van IFD-gebouwen bleek niet te schei- den. In de SEV-visie vereist de ontwikkeling van IFD-concepten een geza- menlijke, integrale, activiteit van de bouwpartners; van ontwerpers, bouw- ondernemingen en toeleveranciers in overleg met opdrachtgevers. Maar past het werken met concepten, voortkomend uit zo'n duurzame samen- werking, wel binnen het huidige marktmodel? In het klassieke marktmodel ligt het initiatief voor een bouwproject bij de opdrachtgever. Hij zorgt ervoor dat er een keten ontstaat van partijen die hem helpen bij het vinden van een oplossing voor zijn huisvestingspro- bleem. Deze werkwijze leidt tot een uniek project met een unieke bouw- techniek geleverd door een unieke combinatie van bedrijven. 100 procent maatwerk dus. Niet alleen in de oplossing, maar ook in de weg ernaar toe. Dit marktmodel vraagt niet om bedrijven met oplossingen (concepten), maar om bedrijven die de capaciteit hebben de klant te helpen om (een onderdeel van) zijn probleem op te lossen. Dit model veroordeelt bedrijven tot een afwachtende, reactieve houding. De kern van hun marketing be- staat niet uit het laten zien hoe goed hun oplossing is, maar hoe goed ze zelf zijn. Het denken in individuele klanten met unieke projecten belemmert bedrijven zelf met conceptuele, projectonafhankelijke oplossingen te ko- men. Het verlangen naar maatwerk is in hun ogen moeilijk te verenigen met de standaardisatie waar werken met concepten om vraagt. Helemaal tegenover het klassieke marktmodel (waarin alles uniek is) staat het industri?le marktmodel waarin alles standaard is: de oplossing, de techniek en de samenstelling van de keten. Dat model is aantrekkelijk om- dat het hoogwaardige oplossingen goedkoop, snel en zonder risico's (bij- voorbeeld meerwerk) kan leveren. Desondanks is het ongeschikt omdat gebouwen maatwerk nodig hebben. Is er een marktmodel mogelijk dat het beste van beide werelden combineert? Ja, zo'n modern marktmodel be- staat zelfs al in de praktijk: Conceptueel Bouwen (CB), maar het komt nog beperkt voor. In de woningbouw kennen we bijvoorbeeld Waarde en Riant van BAM of Welkom Thuis van Plegt-Vos Wonen, in andere marktsegmen- ten bijvoorbeeld Cepezed met CepezedSystems. Ook de toeleverende in- dustrie en gespecialiseerde aannemers komen met (deel)concepten, bij- voorbeeld Croon Elektrotechniek met het Gebouwconcept of Lafarge met zijn Avius daksysteem. Het aantal bedrijven dat concepten aanbiedt wordt geschat op ongeveer 100. Het moderne marktmodel werkt voor klanten anders dan ze gewend zijn. Zij kiezen uit concepten die voor hun doelgroep zijn ontwikkeld. Een globale beschrijving (soms met verbeelding of simulatie) van een product en/of de diensten maakt de waarde van de geboden oplossing duidelijk en maakt op- lossingen onderling vergelijkbaar. Dit maakt de markt transparanter en meer competitief. Hoogwaardige kwaliteit wordt mogelijk door focus op de speci- fieke behoeften van de doelgroep en door de duurzame samenwerking. De klanten doen bij CB slechts met ??n partij zaken en hoeven het pro- gramma van eisen niet meer volledig uit te werken. Ze kunnen het aanbod van concepten vooraf beoordelen en zien welke oplossing hen het beste past. Is een aanbod gekozen dan wordt dit binnen de conceptgrenzen verder met de klant "op zijn maat" afgestemd. CB is dus geschikt voor klanten die wel maatwerk verlangen maar niet uit zijn op exclusiviteit. Zekerheid, snelheid, weinig rompslomp en een gun- stige prijs zijn belangrijker. Het maatwerk kan de huisvestingsoplossing betreffen (de functionaliteit, voorzieningen, vorm en uitstraling), maar ook de organisatiestructuur (eigen inzet en betrokkenheid, de snelheid van het proces en de samenstelling van de organisatie). Industrie en ontwerper cInnovatie vraagt om ander marktmodel Sinds de bouwenqu?te is innovatie h?t item in de bouw- en vastgoedsector. Voorloper hiervan was het programma IFD-bouwen dat in 1999 startte met de Nota Milieu en Economie en met het Tweede plan van Aanpak Duurzaam Bouwen. Tot en met 2005 stimuleerde het programma het op vernieuwende wijze toe- passen van industrieel ontwikkelde en geproduceerde bouwcomponenten in nieuwe en te verbeteren woningen en utiliteitsgebouwen. Tijdens de looptijd van het programma waren er bijna 100 demonstratieprojecten. De kennis en ervaring die in de demonstratieprojecten werd opgedaan, is door de SEV voor een brede doelgroep beschikbaar gesteld. Toch is er nog weinig navolging gekomen. Hoe komt dat? Is eenzelfde lot ook andere innovatie-initiatieven beschoren? Innovatie vraagt om ander marktmodel 31 c Industrie en ontwerper cPieter Huijbregts Pieter Huijbregts is directeur van Coficient BV, adviseur voor innovatie en samenwerking in de bouw. Info: www.coficient.nl. vooral oog voor de eigen winst, naar samen werken aan de beste oplos- sing tegen een marktprijs die iedereen de kans biedt op een mooi rende- ment. CB stelt ook eisen aan opdrachtgevers. Zij moeten de aanbieder durven vertrouwen. Hun eigen huisvestingsorganisatie hoeft geen co?rdi- nerende rol meer te vervullen. Met de keuze van het concept is ook het productiesysteem en productieorganisatie gekozen met de ruimte voor maatwerk die het concept biedt. De keuzemogelijkheden dienen geres- pecteerd te worden. In de huidige situatie, waarin het klassieke marktmo- del nog dominant is, blijkt die verandering van de rollen niet altijd eenvou- dig, vooral niet voor de werkapparaten van professionele opdrachtgevers. Tot slot: Het nieuwe marktmodel met Conceptueel Bouwen staat aan het begin van zijn levenscyclus. Als de geschetste knelpunten van lieverlee verdwijnen, zal een echte doorbraak volgen. De markt die dan ontstaat zal een enorme drive voor innovatie opleveren. b CB biedt aanbieders de kans met een onderscheidend aanbod te komen. Op die manier ontsnapt men aan de eenzijdige concurrentie op prijs en ontstaat een sterkere marktpositie. Betere procesbeheersing en een voort- durend leerproces leiden tot meer kwaliteit ?n tot reductie van kosten. Ondanks de meerwaarde die CB kan hebben, is het aanbod nog beperkt en komt het langzaam van de grond. De verbetering van de prijs-kwaliteits- verhouding beperkt zich nog tot enkele procenten en blijft daarmee achter bij de verwachting. Betrokken partijen noemen meerdere oorzaken. Het ontbreekt in de sector aan sturende krachten die partijen op zo'n manier bij elkaar brengen dat schaalvoordeel kan ontstaan. Aanbieders moeten kun- nen werken met meerdere concepten en deelnemen in meerdere of flexi- bele netwerken. Voorbeelden hiervan zijn de co?peratieve vereniging Q en de stichting Slimbouwen. Het ontwikkelen van CB is zeer complex, het vraagt investeringen en een lange adem. Een generieke aanpak is nog niet voor handen dus iedere aanbieder moet zelf nog op ontdekkingstocht. En daarin blijkt dat op meer- dere gebieden, die elkaar onderling be?nvloeden (marketing, organisatie- kunde en flexibele bouwsystemen) het aan kennis en ervaring ontbreekt. Samen met andere CB-faciliterende organisaties, ontwikkelt de auteur op dit moment een dergelijke aanpak. Deze wordt de kern van een opleiding voor het managen van CB die in 2007 van start gaat. De CB-manager is niet de enige nieuwe functie die groeit. Andere nieuwe rollen die beginnen te ontstaan zijn conceptontwerper, conceptuitwerker en conceptverko- pers. Ook daarvoor zullen opleidingen ontwikkeld moeten worden. Een omslag in denken is nodig om van CB een succes te maken: Van denken in unieke projecten, naar denken in oplossingen voor een doel- groep. Van denken in mogelijkheden van de techniek, naar denken in be- hoeften van groepen klanten. Van inkopen tegen de laagste prijs, met Kenmerken Conceptueel Bouwen Oplossingen zijn conceptueel. Binnen grenzen is maatwerk per klant mogelijk. Dit is mogelijk door flexibele standaardelementen ?n toevoeging van enkele unieke elementen Oplossingen zijn integraal. Bij ??n loket worden zaken gedaan. Er is resultaatplicht op kernkwaliteiten. Ge?ntegreerde oplossingen zijn mogelijk door standaardisatie van het proces (in verkoop en levering) binnen ketens die duurzaam samenwerken. Verschillende marktmodellen Bouwproces bij Conceptueel Bouwen