in de leer bij europa28 nr 5 2014 in de leer bij europa Een internationaal project zorgt automatisch voor een brede kijk. Zo is het in Zweden heel gewoon om huur en energie in ??n keer af te reke- nen met de huurder. Huurverhoging voor energiebesparende maatrege- len komt daarmee in Nederland in een heel ander daglicht te staan. En doordat het toepassen van zonnestroom minder effici?nt is in Finland, wordt juist daar gezocht naar andere wegen richting nul-op-de-meter. In Spanje geen gebrek aan zon, maar op dit moment een problematische vastgoedmarkt. In Roemeni? speelt nieuwe regelgeving rondom constructieve veiligheid (wegens hoog seismisch risico) en thermische isolatie een rol. En Nederland? Dat lijkt aardig op weg te zijn met het verleggen van grenzen, getuige projecten als niaNesto, De Stroomver- snelling en Ons huis verdient het. RADICAAL ANDERE AANPAK Voor een vergaande energieprestatieambitie kiest Nederland een radi- caal andere aanpak dan de traditionele. Het `andere' is daarbij het geza- menlijk maken van een omslag in denken over energierenovaties: leren door te participeren. Niet het soort technische maatregel telt, maar de prestatie die de techniek levert. En niet het energielabel is van belang, maar het werkelijk verbruik aan de meter. Plus bewoners gaan zelf over hun woonwensen. Zij worden verleid met an offer they can't refuse. Hoe kan het ook anders, in het land van de polder. Op dit moment wordt volop ge?xperimenteerd met nieuwe benaderingen. De eerste geleerde lessen en evaluaties zijn al beschikbaar zoals die uit het blok- voor-blok-programma. Hieruit blijkt dat energieneutraliteit nog steeds In Nederland is de afgelopen jaren een spectaculaire en unieke ontwikkeling gaande in de woningbouw. Bijna energieneutrale gebouwen zijn niet langer toekomstmu- ziek maar over een aantal jaar al de nieuwe standaard. De eerste nul-op-de-meter- woningen zijn reeds gereali- seerd, zowel in nieuwbouw- als renovatieprojecten. De Dutch approach verlegt nu ook letterlijk haar grenzen: in samenwerking met een aantal Europese partners gaat het de impact van Near Zero Energy Renovation (NeZeR) vergroten. tekst thijs kurstjens, w/e adviseurs Appartementengebouwen uit het Miljonprogrammet in de buitenwijk Tensta nabij Stockholm holgerellgaard in de leer bij europa nr 5 2014 29 een behoorlijke uitdaging is voor de Nederlandse woningvoorraad. Heeft Europa ons wel iets te bieden? Kunnen we nog iets leren van het buitenland? Verschillen in wet- en regelgeving en cultuur zijn groot en de Nederlandse volkshuisvestelijke woningbouw is uniek in zijn soort. En eenmaal gekozen voor onze eigen radicale aanpak, willen we niets meer weten van die traditionele buitenlandse werkwijzen. Dat zou je zeggen. En er zit een kern van waarheid in. Maar belangrijker is in dit geval de kans en de mogelijkheid tot spiegelen en kennis uitwisselen met buitenlandse partners die met gelijksoortige opgaven bezig zijn. Juist de verschillen tussen de landen onderling kunnen leiden tot inspi- ratie voor de werkwijze in eigen land. MILJONPROGRAMMET Er zijn ongetwijfeld meerdere wegen naar Rome die we nog niet kennen en waarvan we kunnen leren. Dat is precies wat de Europese Commis- sie middels het NeZeR-project wil ondersteunen. Naoorlogse bestaande woningen met een lage energieprestatie en bewoners die kampen met energy poverty komen immers in elk Europees land veel- vuldig voor. De landen in Europa lijken meer op elkaar dan we soms denken. In Nederland is na de oorlog veel en snel gebouwd waardoor veel woningen niet meer voldoen aan isolatie- en energie-eisen van deze tijd. Ook Zweden kent dit fenomeen met de huizen van het `Miljonprogrammet'. Dit landelijke programma zorgde tussen 1965 en 1975 voor de bouw van meer dan een miljoen woningen door heel Zweden, veelal appartementen. Het grote aantal maar ook de lage energieprestatie en de onderhoudsbehoefte, maakt dat het land intus- sen vormgeeft aan een verbeterplan van deze gebouwen. KENNIS BRENGEN ?N HALEN Elk land dat deelneemt aan NeZeR kent een stuurgroep. Deze geeft richting en advies aan de uitvoering van taken door partners in het project. De Nederlandse stuurgroep is samengesteld op voordracht van de partners en bestaat uit experts van Aedes, OTB (TU Delft), Bank Nederlandse Gemeenten, KiesZon, VolkerWessels Vastgoed en het Utrechtse bewonersplatform De Bundeling. Uit een eerste inventarisa- tie rolde een Nederlandse benadering van NeZeR, gericht op kennis brengen ?n halen: 1.Brengen: uitdragen van de aanpak De Stroomversnelling. 2.Halen: uitvragen naar de aanpak bij bestaande appartementsgebou- wen met een gemengde VvE. Het vermoeden bestaat dat de aanpak van De Stroomversnelling iets te bieden heeft aan de EU-partners. Andersom geldt dat waarschijnlijk voor de Nederlandse VvE's, die juist van het buitenland kunnen leren. Complexe besluitvorming en regelgeving, sociale spanningen en beperkte financi?le onderhoudsreserves zijn inmiddels beruchte drempels voor verbetering van VvE-complexen in Nederland. Vanwege verkoop van huurappartementen door corporaties stijgt bovendien het aantal gemengde VvE's waarin zowel kopers als huurders onder ??n dak wonen. Dit is een groeiende categorie gebouwen die tussen de wal en het schip van grootschalige woningverbetering dreigt te geraken. Veel gemeenten zien dit als aandachtspunt, mede vanwege de kwaliteit van de leefomgeving. Daar komt nog eens bij dat gestapelde bouw ?berhaupt een uitdaging vormt als het gaat om energieneutrale prestaties. KANSRIJKE AANKNOPINGSPUNTEN Kortom, appartementengebouwen verdienen aandacht waarvoor we inspiratie en kennis uit het buitenland goed kunnen gebruiken. De focus op gemengde VvE-complexen past bovendien in een bredere trend naar meer lokale, decentrale en sociale vormen van samenwerking rondom energiezuinig wonen. Zorgvuldige bewonersparticipatie en inventarisatie van bewonerswensen lijken daarbij kansrijke aanknopingspunten voor het cre?ren van een collectief bewustzijn en vraag naar vergaande woning- verbetering. Ook het Energieakkoord, dat specifiek melding maakt van aanvullend beleid voor VvE's, benoemt het belang van het wegnemen van belemmeringen bij energiebesparingstrajecten. Met name in de Scandina- vische, maar ook in de Oost-Europese landen, zijn voorbeelden te vinden van succesvolle woningverbetering en gezamenlijk eigendom. NeZeR biedt de infrastructuur en de mogelijkheid om kennis en ervarin- gen op dat gebied te ontsluiten. Het project gaat niet alleen over kennis uitwisselen, maar ook en vooral over impact genereren. Daarom starten de belanghouders in elk land in het najaar met de vorming van clusters om een actieplan op te tuigen. Met dit plan kan met inbreng uit zowel binnen- als buitenland een impuls worden gegeven aan renovatie van woningen tot bijna energieneutrale gebouwen. IMPACT EN OPSCHALING Het NeZeR-project is in het leven geroepen om bestaande kennis over energie-effici?nte renovaties om te zetten in concrete handreikingen voor renova- ties tot bijna energieneutrale woningen. Vervolgens is het de bedoeling om daarmee daadwerkelijke impact en opschaling te gaan genereren. NeZeR richt zich op de gehele bouwketen en heeft een groot potentieel van dertien internationale partijen bij elkaar gebracht. Zij gaan gezamenlijk een impuls geven aan de Euro- pese renovatiemarkt. Naast de Nederlandse partners (Portaal, gemeenten Rotterdam en Amersfoort, Plat- form31 en W/E adviseurs), zijn partijen uit Zweden, Finland, Spanje en Roemeni? betrokken. Het project is gestart in maart 2014 en wordt afgerond in februari 2017. Het projectbudget ligt op 1,6 miljoen en wordt gezamenlijk gefinancierd door de Europese Unie en de betrokken partners. De partners tijdens de kick-off van NeZeR in Helsinki w/eadviseurs