8 Visie Hans Vos "IFD is een middel en niet een doel op zich." IFD: een terugblik Foto:SEVREaliSatiE/MikEVanBEMMElEn IFD: een terugblik 9 Visie Hans Vos In 1997 bracht het ministerie van economische zaken het rapport `marktpotentie voor IFD-bouwen' uit. Hieruit bleek dat IFD-bouwen antwoorden kan bieden op het tekort aan vakmensen en de verscherping van de milieu- en arbo-eisen. Hans Vos: "De conclusie uit het rapport was dat IFD-bouwen goed mogelijk is, maar dat er wel een aantal belemmeringen zijn voor de toepassing van het concept. E?n van de aanbevelingen was om IFD te stimuleren met een voorbeeldenprogramma." EZ en VROM zetten dit programma op met de SEV als uitvoerder. Vos: "Toen dit program- ma in beeld kwam heb ik al snel aangegeven dat ik daar wel bij zou passen en ik ben er dan ook vanaf het moment van werven bij betrokken geweest. Formeel zijn we december 1998 gestart. De eerste wervingsronde was in 1999." Wat Vos het best geslaagde IFD-project vindt durft hij niet te zeggen ? "ik vind ze zelf natuurlijk allemaal goed" ? maar desgevraagd noemt hij er een aantal. "De van Delft groep heeft in Nieuwkuijk bijvoorbeeld een heel mooi gebouw neergezet. Wat ik verder een charmant project vond was een project van Panagro aan de Eland- straat in Den Haag. Hierbij zijn twee woningen op een invullocatie gebouwd. Binnen een week stond het casco. Dit project demonstreert, net als het veel grotere La Fen?tre, de kracht van IFD voor bouwen op postzegellocaties. Hetzelfde geldt voor de Leeuw van Vlaanderen in Amsterdam. Verder vond ik De Kamers in de wijk Vat- horst in Amersfoort een heel sympathiek project. De flexibiliteit van dit gebouw werd direct al op de proef gesteld, want al tijdens het ontwikkelproces is het project naar drie verschillende locaties toe gedirigeerd en op elke locatie was het mogelijk om met dezelfde bouwstenen net een ander gebouw te maken." Criteria Het IFD-programma bestond uit vier verschillende wervingsrondes (1999, 2000, 2002 en 2004). Marktpartijen konden hun project aanmelden voor een demonstra- tiestatus en de geselecteerde projecten konden rekenen op een subsidie. In totaal zijn er in de vier rondes zo'n 400 aanmeldingen binnen gekomen, waarvan er 92 de begeerde status gekregen. De projecten werden uiteraard beoordeeld op de mate waarin ze industrieel vervaardigd werden, flexibel indeelbaar waren en demontabel waren, maar er waren meer criteria. Vos: "Andere aspecten waren duurzaamheid, efficiency en samenwerking. Het laatste slaat terug op het proces waarmee de pro- jecten tot stand komen. Verder keken we naar de innovativiteit, de volkshuisveste- lijke aspecten in het geval van woningbouwprojecten en op de navolgbaarheid. Je kunt namelijk wel een mooi project stimuleren, maar als de werkwijze maar voor ??n bedrijf werkt, heb je er als bouwsector nog steeds niet zo veel aan." En dat is precies waar het volgens Vos bij het IFD-programma om draait: de massa bereiken. Visie Hans Vos IFD: een terugblik Joost BruystersOnlangs is het boek `Leren door demonstreren, de oogst van zeven jaar industrieel, flexi- bel en demontabel bouwen' verschenen. In dit boek staan de resultaten van het IFD- demonstratieprogramma. Hans Vos begon in 1999 als projectleider van dit programma. Ondertussen zijn we 92 projecten verder en is het programma be?indigd. Samen met bouwIQ blikt Vos terug op zeven jaar IFD. Ir. Hans Vos Hans Vos werkt 10 jaar bij de SEV, waarvan de laatste 3 jaar bij SEV Realisatie. Zijn carri?re in de bouwsector begon met de opleiding bouwkunde en de afstudeerrichting bouwproductietechnologie. Vos: "Dat was de groep waarvan we zelf altijd zeiden dat daar de link tussen ontwerpen en vervaardigen werd gemaakt. ik ben afgestu- deerd op een project wat ook nu nog een iFD-project zou kunnen zijn: flexibele flatrenovatie. Hierbij haalden we woningen leeg tot aan het casco en zetten we er een flexibele indeling in. Dit was overigens ook een SEV experiment en de eerste keer dat ik met de SEV in aanraking kwam." na zijn afstuderen is Vos werkzaam geweest aan de universiteit, als freelancer bij een industrieel ontwerpbureau en bij een adviesbureau voor de scholenhuisvesting. "Daarna ben ik bij de SEV aan de slag gegaan met een project waarmee we het opplussen van woningen wilden stimuleren. toen op een gegeven moment het iFD-programma in beeld kwam heb ik al snel aangegeven dat ik daar wel bij zou passen." 10 Visie Hans VosIFD: een terugblik Houtje-touwtje "We kregen af en toe wel eens het verwijt dat er projecten tussen zaten die niet achttien karaats IFD zijn. Dat klopt, we hebben heel bewust gezocht naar een goede spreiding. Als je namelijk alleen de hoogvliegers selecteert, krijg je een heel select clubje met allemaal mooie projecten, maar kom je te ver af te staan van de regu- liere bouwstroom. Ik heb er daarom liever ook projecten tussen zitten die op een `houtje-touwtje manier' invulling geven aan IFD en daarin gestimuleerd worden door zo'n subsidie. Je ziet dat de betrokken partijen nog een tandje bij zetten en zich verder verdiepen in de IFD-gedachte. Er zit dus een aantal projecten bij van mensen die in de gewone bouwpraktijk zitten en die normaal nooit iets met IFD zouden doen. Met de demonstratiestatus kregen ze een kans en voelden ze zich gestimuleerd om hun nek uit te steken." "Het Scharnier in Hoogvliet, een project uit de eerste selectieronde, is hiervan een mooi voorbeeld. Het is een verzamelgebouw dat door een woningcorporatie is ge- realiseerd. Er zaten wel wat aardige idee?n achter, maar er waren geen partijen bij betrokken die normaal ook bezig zijn met IFD. De betrokkenen voelden zich door het programma gestimuleerd om extra inspanningen te leveren. Zo hebben ze bij- voorbeeld een ??n-op-??n maquette gemaakt waar de bewoners de verschillende indelingsvarianten konden ervaren en hebben ze een flexibiliteitsdeskundige van de TU Delft bij het project betrokken. Het project is begonnen op een normaal ni- veau en ze zijn steeds verder gekomen en dat is precies wat je wil!" I, F of D? Als u terugkijkt: op welk gebied ? I, F of D ? zijn de belangrijkste stappen gemaakt? "De meeste aanvragen waren op het gebied van flexibiliteit. Dat is toch wel het hoofdthema van de drie en dat is op zich ook wel logisch vind ik. Flexibiliteit verte- genwoordigt namelijk waarde. Opdrachtgevers zijn ge?nteresseerd in wat een ge- bouw kan en minder in hoe het gemaakt is." Toch wordt de waarde van flexibiliteit lang niet altijd voldoende op waarde geschat volgens Vos. "Ik denk dat beleggers en instellingen die hun vastgoed langere tijd in beheer hebben veel meer zouden kunnen leren van hun eigen facilitaire diensten. Er valt veel te leren door gewoon te kijken wat er de afgelopen tien jaar met een gebouw is gebeurd en welke kosten hiermee gemoeid waren. Dit gebeurt in mijn ogen veel te weinig. Er wordt teveel gestuurd op investeringskosten en te weinig op exploitatiekosten." Daar waar opdrachtgevers meer aandacht besteden aan de flexibiliteit, besteden de bouwende partijen volgens Vos meer aandacht aan het industri?le aspect. "Bou- wers zijn er in ge?nteresseerd hoe je iets op de meest effici?nte manier maakt en dan bij voorkeur met zo min mogelijk vakmensen. Van het demontabele aspect kun je zeggen dat dit een beetje het ondergeschoven kindje is geweest. Hier is niet zo veel specifiek voor ontwikkeld. Natuurlijk werd hier bij de projecten die zeer tijde- lijk waren wel aandacht aan besteed, maar bij een hoop andere projecten was het demontabel omdat het montabel was. Als je industrieel en flexibel aan het bouwen bent zullen dingen nou eenmaal uit elkaar gehaald kunnen worden." Streven naar een tien Dat er niet meer ontwikkeld is op het gebied van demonteerbaarheid beschouwt Vos niet direct als een gemis. "Het is vooral belangrijk om van tevoren goed te be- denken wat je met een bepaald gebouw wil. Je moet weten op welke onderdelen je wil inzetten en op welke onderdelen minder. Als je van tevoren weet dat een ge- bouw ergens 200 jaar kan blijven staat, hoef je natuurlijk minder te investeren in demonteerbaarheid dan als een gebouw ergens maar 20 jaar blijft staan." "We hebben bijvoorbeeld ook voorstellen gehad waarbij opdrachtgevers ernaar le- ken te streven een 100 procent flexibel gebouw te maken. Als je met zo iemand aan tafel gaat zitten en vraagt of ze al die flexibiliteit ook echt nodig hebben, dan blijken er genoeg onderdelen waar dit helemaal niet noodzakelijk is. Je moet niet altijd streven naar een tien. Het mag natuurlijk wel, maar je moet je wel realiseren dat je streeft naar een tien die je niet echt nodig hebt en die je wel geld gaat kosten." Samenwerking Ondertussen is de subsidiekraan van het project dichtgedraaid. Dit houdt echter niet in dat er niet meer IFD gebouwd wordt. Een aantal bouwers is zich volgens Vos bewust geworden van de waarde van flexibiliteit en het nut van een andere aanpak en is omgeschakeld. Als voorbeeld van zo'n IFD-bouwer noemt hij Nijhuis met het Trento systeem. "Ze zijn daar nu een jaar of zeven op een totaal andere manier bezig met hun proces. Dat zie je misschien niet direct aan alle gebouwen en of ze allemaal even flexibel zijn weet ik ook niet, maar ze hebben het industrieel bouwen omarmd. Ze hebben andere samenwerkingsvormen gezocht en organiseren heel veel in de voorfase. Hierdoor kun je snel bouwen en houd je de faalkosten in de hand. Dit is een voorbeeld van een goede procesaanpak. Maar, deze omslag kost wel veel tijd." Het ontstaan van vaste samenwerkingsvormen noemt Vos ??n van de belangrijke resultaten van het IFD-programma. "Vaste samenwerking haalt een hoop spanning uit projecten, want het gaat ineens niet meer om enkel en alleen de prijs, maar meer om het resultaat zelf en dat is een goede zaak. In de industrie zie je het wer- ken met co-makers en preferred suppliers natuurlijk al veel langer, maar nu komt het ook op in de bouw. Te vaak wordt er in de bouw gezegd dat we met unieke projecten bezig zijn, maar dat is niet het geval. Veel gebouwen zien er van buiten wel anders uit, maar het systeem erachter is dat niet." Bekendheid De twee hoofddoelstellingen van het IFD-programma waren `het stimuleren van toepassingen' en `meer bekendheid verlenen aan het begrip IFD-bouwen'. Het eer- ste is gelukt met 92 demonstratieprojecten, maar hoe zit het met de bekendheid? "Het thema flexibiliteit staat, net zoals het thema industrieel bouwen, veel meer in de belangstelling. Goed, er was al een autonome verschuiving aan de gang richting industrialisatie, maar ik heb wel het idee dat deze verschuiving onder invloed van het IFD-programma is versneld. Verder merk je gewoon dat de term IFD is ingebur- Leren door demonstreren `iFD-bouwen werkt!' Met die zin opent `leren door demonstreren, de oogst van zeven jaar industrieel, Flexibel en Demontabel bouwen' van SEV Realisatie. En als je de publicatie leest lijkt die conclusie volledig terecht. Het boek bevat een bloemlezing van zeven jaar iFD-bouwen. De publicatie bestaat naast een toelichting op het begrip iFD-bouwen en een evaluatie van het programma, uit een uitgebreid overzicht van de verschillende demonstratieprojecten en haalbaarheidsstudies die binnen het pro- gramma zijn uitgevoerd. De projecten zijn per thema gegroepeerd en deze thema's worden ingeluid met een beschrijving van de specifieke kenmerken en uitdagingen, gevolgd door een analyse van de gevonden oplossingen en een beschrijving van de verschillende projecten. tot slot wordt het iFD-gehalte van de verschillende projecten beoordeeld. `leren door demonstreren' wordt uitgegeven door SEV Realisatie en is voor 20,- te bestellen via www.sev-realisatie.nl. Eerder gaf SEV Realisatie `De kunst van rekbaar vastgoed' uit, waarin een aantal opdrachtgevers aangeeft wat zij belangrijk vinden aan gebouwen die de toekomst kunnen trotseren. Deze publicatie is verkrijgbaar voor 15,00. 11 Visie Hans Vos gerd; ik zie de term steeds vaker. Laatst zag ik hem zelfs in een personeelsadver- tentie waar ze zochten naar een IFD-projectleider." "Al heel snel in het programma zag je dat ook fabrikanten de term gingen gebrui- ken:`ons product past binnen de IFD-criteria'. Dan vraag ik me af welke criteria dat zijn ? want wij hebben nooit harde criteria opgesteld ? maar het geeft wel aan dat mensen er mee willen werken. Stel dat we de definitie heel precies hadden uitge- werkt en we hadden gesteld dat de term alleen gebruikt mocht worden met onze toestemming, dan had niemand het nu nog over IFD gehad..." "Wat ons in de beeldvorming wel parten heeft gespeeld is dat IFD-bouwen al heel snel werd geassocieerd met tijdelijk bouwen. Slechts een klein gedeelte van de voorbeeldprojecten bestaat uit tijdelijke bouw, maar qua beeldvorming zit dit an- ders." Of de term IFD over tien jaar nog gebruikt wordt durft Vos niet te zeggen. "Dat weet ik niet en dat maakt me ook niet zo veel uit om eerlijk te zijn. Zaken worden teveel in hokjes gestopt als je het mij vraagt. Je hoort opdrachtgevers wel eens zeggen: `we doen nu een duurzaam project, daarna een flexibel project en daarna weer iets anders...'. In mijn ogen kan dat niet; duurzaamheid en flexibiliteit zijn dingen die altijd tussen je oren moeten zitten. Ik vind het dus niet zo erg als het label IFD ver- dwijnt, zo lang de gedachte erachter maar niet verloren gaat. IFD is een middel en niet een doel op zich." Toekomst Nu het IFD-programma is afgerond houdt Vos zich met verschillende onderwerpen bezig: "We hebben een transformatieplatform opgericht om wonen in kantoren te stimuleren. Verder ben ik bezig met een programma op het gebied van collectief opdrachtgeverschap. Daarnaast ben ik nog steeds aan het kijken hoe je IFD verder kunt verankeren in de maatschappij. Ik kom hierbij vanzelf uit op de duurzaam- heidsgedachte die achter IFD zit, zeker gezien de sterke belangstelling voor duur- zaamheid die de laatste jaren is ontstaan. Hierbij wil ik, net als bij het IFD-pro- gramma, focussen op de materialen en de integrale gebouwconcepten." Foto:SEVREaliSatiE/MikEVanBEMMElEn IFD: een terugblik