hoe overtuigt u de eigenaar-bewoner?20 nr 6 2014 hoe overtuigt u de eigenaar-bewoner? Energiebesparing in de bestaande woningvoorraad staat hoog op de agenda van beleidsmakers. Momenteel heeft de Nederlandse woningvoorraad een gemid- deld energielabel D en hebben 3,2 miljoen wonin- gen een energielabel lager dan C. Het grootste deel daarvan is in bezit van parti- culiere woningeigenaren. In dit artikel volgt een stand van zaken van de bijna-ener- gieneutrale renovatiemarkt in Nederland en wordt in het bijzonder ingegaan op de rol van renovatiewinkels. tekst ad straub en erwin mlecnik, tu delft, faculteit bouwkunde otb, onder- zoek voor de gebouwde omgeving In het dorp Palfau, Oostenrijk, is een schuur met historische waarde getransformeerd tot woonhuis. Er is uitsluitend gebruikgemaakt van hout, klei en minerale wol. Zonne- collectoren en een normale houtka- chel zorgen voor warmte, die wordt opgeslagen in een tank. Voor gecontroleerde ventilatie is een wtw geplaatst. architekturb?roreinberggmbh hoe overtuigt u de eigenaar-bewoner? nr 6 2014 21 De particuliere renovatiemarkt is een moeilijke doelgroep. Het ontbreekt veel eigenaren aan interesse, voldoende kennis, financi?le armslag en positieve ervaringen bij uitvoering van werkzaamheden aan het huis. Woningeigenaren die wel grote stappen willen nemen, stuiten op onvoldoende kennis bij bedrijven, de onmogelijkheid om ??n partij verantwoordelijk te maken voor een totaalaanpak en gebrek aan kwali- teitsborging, garanties en financiering van de energiemaatregelen. Het Nationaal Plan bijna-energieneutrale gebouwen1 definieert een energieneutraal complex als een gebouw met een energieprestatieco?f- fici?nt gelijk aan 0 (EPC = 0). Momenteel is de EPC-eis voor nieuwe woningen 0,6 en in 2015 zal deze eis mogelijk worden aangescherpt tot 0,4. De beleidsdoelstelling is dat het Bouwbesluit een EPC = 0 voorschrijft voor overheidsgebouwen in 2018 en voor andere gebou- wen in 2020. In het Cohereno-onderzoek wordt een EPC = 0,4 na renovatie beschouwd als ambitieus. LANDELIJKE INITIATIEVEN De laatste jaren is verduurzaming van de particuliere woningvoorraad nadrukkelijk in beeld gekomen bij beleidsmakers. De concrete resultaten zijn echter nog bescheiden zoals blijkt uit de evaluatie van het programma Blok-voor-blok. Energiesprong richtte zich middels lokale programma's als Lokaal Alle Lichten Op Groen al op de particuliere markt en de Stroom- versnelling sloot op 29 september 2014 de deal Stroomversnelling Koop- woningen. Die is ondertekend door meer dan honderd partijen waaronder bouwers, gemeenten en banken. Zij verbinden zich aan de opgave om voor koopwoningen op grote schaal renovaties naar nul-op-de-meter mogelijk te maken. Een al langer bestaand initiatief is het platform Huis vol Energie, waar particulieren elkaar ontmoeten en informeren over de voor hun eigen huis genomen maatregelen. Evenwel is de doelgroep van zo'n platform ? zij die al overtuigd zijn van nut en noodzaak van energiebesparende en duurzame maatregelen en daarin ook ver willen gaan ? vrij beperkt. De doelgroep voert uiteenlo- pende maatregelen vaak gefaseerd uit en professionele partijen zijn slechts zijdeling betrokken. De woningeigenaar is dus zelf verantwoor- delijk voor de kwaliteitsborging en financiering. LOKALE INITIATIEVEN Op lokaal niveau zijn gemeenten en in mindere mate ook provincies actief met energiebewustwording en stimuleringsactiviteiten gericht op eigenaar-bewoners. Soms richten zij zich ook meer nadrukkelijk op Verenigingen van Eigenaren. Daarbij spelen subsidies voor het treffen van energiebesparende maatregelen en financieringsconstructies een rol. Enkele gemeenten volgen hierin een wijkbeleid en benadrukken zo de samenhang tussen het nemen van energiebesparende maatregelen en andere redenen om woningen te verbeteren. Andere gemeenten richten zich op alle woningeigenaren en zoeken het vooral in losstaande energiebesparende maatregelen. Een klein deel van de gemeenten, deels gestimuleerd door het programma Lokaal Alle Lich- ten Op Groen, gaat veel verder dan dat en koerst ook op het lokale bedrijfsleven. Deze groep ziet voor zichzelf een rol om de bedrijven bijeen te brengen, leren samen te werken en aanbod te ontwikkelen voor de particuliere markt. HULPMIDDEL Een mooi hulpmiddel voor gemeenten en eigenaren is de Energielabelat- las van Meer Met Minder. Hierin is voor alle woningen in Nederland een energielabel op de kaart gezet aan de hand waarvan kan worden bepaald wat de potentie voor energiebesparing is. Duidelijk is dat Meer Met Minder, veel stimuleringsprogramma's en bijvoorbeeld gemeenten in de eerste plaats inzetten op het nemen van afzonderlijke energiebesparende maatregelen. Dat is uiteraard een goede stap, maar is niet genoeg om aan de doelstellingen van de Nederlandse en Europese overheden te voldoen. Renovatie naar bijna-energieneutraal of nul-op-de-meter vereist een totaalaanpak van de woning. Vanzelfsprekend zijn ook de kosten navenant hoger en is daarom financiering en waardebepaling belangrijk. MEER INVESTERINGEN EN AANBOD Investeringen ? ook door particuliere eigenaren ? in energiebesparende maatregelen en duurzame oplossingen nemen toe. De vraag is nu hoe een totaalaanpak van bijna-energieneutraal ook kan toenemen. De beste weg lijkt om te beginnen bij degenen die al interesse hebben. Goed voorbeeld doet volgen en dat geldt zeer zeker voor zichtbare renovaties van woningen. Uit onderzoek van marktonderzoeksbureau The Choice uit 2012 blijkt dat een kwart van alle eigenaar-bewoners positief staat tegenover duurzaamheid. Dit zijn gemiddeld wat oudere eigenaren met een hoge opleiding, een hoog inkomen en woonachtig in grotere en duurdere woningen. Een vergelijkbaar beeld komt naar voren uit onderzoek van Cohereno onder eigenaar-bewoners die grote stap- pen hebben gezet richting energieneutraal wonen. Het aanbod van duurzame oplossingen neemt toe en langzaam maar zeker komt er ook integraal aanbod voor renovaties van particulier bezit op de markt. Er vormen zich lokale coalities en consortia van bedrijven. Dit zijn vaak samenwerkingen tussen verschillende, vooral uitvoerende disciplines die zich voornamelijk focussen op de professionele markt De TU Delft voert samen met partners uit Belgi?, Duitsland, Noorwe- gen en Oostenrijk het EU-onderzoeksprogramma Cohereno uit. Dat staat voor COllaboration for Housing nearly zero Energy RENOvation. Het onderzoek richt zich op de renovatie van koopwoningen naar bijna-energieneutraal en het versterken van samenwerkingsvormen tussen alle betrokken partijen aan de aanbodzijde. Deze veranderin- gen moeten leiden tot een grote toename van het aantal woningreno- vaties naar het niveau van bijna-energieneutraal met een goede kwali- teitsborging. Het project stimuleert marktpartijen tot het initi?ren en ontwikkelen van integraal aanbod, door innovatieve business modellen die direct in praktijk kunnen worden gebracht. Een deel van het onder- zoek is afgerond met studies naar wat eigenaar-bewoners willen en hoe aanbodpartijen hierop kunnen inspelen. De vervolgstap is het samenbrengen en registeren van aanbodpartijen die in de particuliere renovatiemarkt aan de slag willen. 1 Nationaal Plan voor het bevorderen van bijna-energieneutrale gebouwen in Nederland, Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, september 2012. hoe overtuigt u de eigenaar-bewoner?22 nr 6 2014 van woningcorporaties, onderwijs- en zorginstellingen. Initiatieven vanuit deze ketensamenwerking bereiken ook de particuliere markt. Soms zijn ook architecten en energieadviseurs betrokken. Daarnaast zijn er enkele landelijk opererende consortia met een volledig aanbod, bijvoor- beeld ComfortSprong. Echter daadwerkelijk integraal aanbod inclusief financiering en nazorg, is schaars. RENOVATIEWINKELS Renovatiewinkels zouden zo'n volledig aanbod kunnen bieden. In een energie = 0 renovatiewinkel kan de particuliere woningeigenaar een totale energieneutrale renovatie voor zijn huis kopen. Dat is in ieder geval de bedoeling. Deze winkels zijn daarmee fysieke verkooppunten waar de klant praat met ??n bedrijf, betaalt aan ??n adres en terecht- kan voor informatie, advies, ontwerp, uitvoering, nazorg en garanties. De klant kan zich in veel gevallen al vooraf op de winkelwebsite ori?nte- ren op de mogelijkheden, ondersteund met een woningconfigurator of een andere virtuele tool. Dergelijke initiatieven worden soms lokaal ondersteund door de gemeente en soms ook een woningcorporatie. De business modellen lopen dan ook uiteen en af en toe valt de winkel samen met het initi?- rende bedrijf. Vaker wordt er als organisatie samengewerkt met ??n sturende co?rdinerende partij voor bouwkundig-energetisch advies. Deze partij is daarmee ook verantwoordelijk ? of zou dat in de ogen van de klant moeten zijn ? voor de kwaliteitsborging en garanties van alle andere betrokken bedrijven. LOSSE PRODUCTEN EN TOTAALAANBOD Renovatiewinkels bieden waarden als comfort, energiebesparing, gemak en ontzorging voor in het algemeen eigenaar-bewoners en VvE's, en soms meer specifiek eigenaren van karakteristiek of monu- mentaal vastgoed. Het klantsegment van Revaplan, starters, is hier bijzonder. Revaplan wil jongeren laten zien welke kansen een bestaande rijwoning uit de jaren tachtig in een ruime woningmarkt kan bieden. Dit door een kant-en-klaar verbouwplan (plus uitvoering) aan te bieden bij aankoop van de woning. Vanzelfsprekend verkopen de renovatiewin- kels niet slechts totale energieneutrale renovaties, waardoor de winkels nog niet rendabel zijn. De verkoop bestaat daarnaast uit gefaseerde plannen, losse producten en kant-en-klare pakketten voor bijvoorbeeld isolatie, verwarming en ventilatie. De opening dit jaar van verschillende renovatiewinkels is de vrucht van het innovatieprogramma Energiesprong. Het zijn er meer dan de zeven die door het programma zijn gestimuleerd, maar zij verkopen niet allemaal een volledig aanbod. Een snelle analyse van de geopende winkels wijst uit dat er heel veel vari?teit is in opzet en samenwerking tussen partijen achter de schermen, doelgroepen (klantsegmenten), het aanbod en de waardeproposities. Dat begint al met de locatie van het fysieke verkoop- punt: een woonhuis in de wijk, een shop-in-shop, een innovatiecentrum of een monumentaal pand. Het fysieke verkooppunt is bijna altijd bedoeld als showroom en moet interesse wekken. Een showroom die slechts op afspraak open is, mist mogelijk deels zijn doel. Toch is dit vaak het geval. Uiteenlopende bedrijven namen het initiatief tot een winkel, waaronder bouwbedrijven, adviseurs, architecten en retailers. Dit laatste is het geval bij De Duurzaam Winkel, geopend in Vlaardingen. Deze zaak is een shop in een shop voor zonwering. WAT IS NODIG? De renovatie van koopwoningen naar bijna-energieneutraal leidt tot comfortabele en energiezuinige woningen en draagt bij aan de doelstel- lingen van de Nederlandse en Europese overheden. Maar de eigenaar heeft daarbij wel hulp nodig in de vorm van advies, ontwerp, uitvoering, nazorg en projectbegeleiding. Een contact- en vertrouwenspersoon gedurende het gehele proces van initiatief tot nazorg en mogelijk de woonperiode, is gewenst. Er is een noodzaak voor uitgebreid advies en ontwerp. Energiebesparing is immers slechts ??n van doelen van reno- vatie en is tevens een middel om geld te genereren voor verdere stap- pen. Een aanpak omschreven door Meer Met Minder als `dicht bij de mensen, aanspreekbaar, vindbaar en beoordeelbaar', is raadzaam. Het gewenste en overeengekomen eindresultaat moet ook voor wo- ningeigenaren worden behaald. Mogelijk kan het eindresultaat, de bijna- energieneutrale woning, pas na vele jaren worden bereikt. De stip aan de horizon moet er zijn en kan, afhankelijk van onder meer de financie- ringsmogelijkheden, gefaseerd worden bereikt. Gewenst onafhankelijk advies kan gestalte krijgen in de samenwerking met gecertificeerde adviseurs en onafhankelijke kwaliteitsborging en garanties. Renovatiewinkels dichtbij en zichtbaar voor de woningeige- naar lijken een mooi kanaal om deze doelgroep bewust te maken en ervan te overtuigen maatregelen te nemen. Tot slot is verdere samen- werking in business modellen noodzakelijk voor het bieden van presta- tiegaranties en financiering. In de plaats Geraardsbergen, Belgi?, is een negentiende-eeuws stadhuis energetisch gerenoveerd tot drie appartementen. Zowel binnen- als buitenzijde zijn aangepakt naar ontwerp van architect Sara Van Rompaey, waarbij de erfgoedwaarden zijn behouden. saravanrompaey