1 Het roer moet om bij VvE's 24-4-2014 De meeste Verenigingen van Eigenaren (VvE's) willen graag werken aan verduurzaming van hun gebouw. Maar omdat zij hindernissen tegenkomen als sceptische medebewoners, technische beperkingen en gebrek aan kennis, kan het moeite kosten een VvE van koers te laten veranderen. Als het roer eenmaal om is, kunnen zij een flinke bijdrage leveren aan de verduurzaming van de gebouwde omgeving. Tekst Mimi Slauerhoff en Carolien Hoogland, VvE's met Energie Isolatie van woningen en lokale opwekking van energie vragen om investeringen van huiseigenaren en woningcorporaties. Een aparte groep daarbinnen zijn de VvE's, waarbij alle Foto CASA architecten 2 woningen samen een energetisch geheel vormen. Muren, daken en vloeren zijn vaak gemeenschappelijk bezit. Voor onderhoud ervan wordt gezamenlijk gespaard en in een meerjarig onderhoudsplan is al beschreven welk onderhoud wanneer moet worden uitgevoerd. Het toepassen van isolatie of het zelf opwekken van energie binnen een VvE lijkt dus niet zo ingewikkeld; het is alleen een kwestie van aanpassing van het meerjarig onderhoudsplan. De eigenaren kunnen samen voor isolatie sparen. Omdat ze met meerdere personen zijn, kunnen ze vaak een goede korting bedingen bij leveranciers. Toch hebben VvE's de naam dat ze niet in beweging zijn te krijgen, dat er weinig interesse bestaat voor duurzaamheid en dat de gezamenlijke besluitvorming alle goede initiatieven in de kiem smoort. Interesseonderzoek Op dit moment lopen er twee belangrijke, landelijke onderzoeken naar verduurzaming van VvE-woningen. Het transitieonderzoek `VvE's met Energie' is gestart door Energiesprong van Platform31 en gaat in op de mogelijkheden om VvE's in beweging te krijgen voor duurzaamheid. Het andere onderzoek is gestart door Stichting VvE Belang, de landelijke belangenbehartiger voor VvE's, en onderzoekt de belangstelling voor zonnepanelen onder deze verenigingen. Uit beide analyses blijkt dat er onder een aantal VvE's juist wel grote interesse bestaat voor duurzaamheid en energiebesparing. Maar ze zijn als grote schepen waar lang voordat de koers van het schip verandert, het roer al is omgegooid. Met andere woorden: er is veel energie nodig om het beleid van een VvE duurzamer en energiezuiniger te maken. Echter, als de besluiten eenmaal zijn genomen, kunnen grote slagen worden gemaakt. Gemeentelijke hulp Voor VvE's met Energie hebben onderzoekers meegelopen bij VvE's, waarbinnen ??n of meer bewoners energie wilden steken in het uitzoeken van de mogelijkheden voor zonnepanelen of isolatie. Onderzocht werd waar ze tegenaan liepen en wat hun plannen zou kunnen versnellen. In 2012 bood Den Haag aan vaak goed georganiseerde en in duurzaamheid ge?nteresseerde VvE's aan, om samen met de gemeentelijke VvE-balie een programma te ontwikkelen. Na een jaar samenwerken en experimenteren heeft de VvE-balie een aanpak ontwikkeld waarmee zij VvE's kan ondersteunen. Als een loodsman helpt de balie de VvE's op weg totdat de koers is uitgezet en de vereniging alleen verder kan. Slecht georganiseerd Er zijn veel VvE's in Nederland die niet goed zijn georganiseerd. Er is vergeten geld opzij te leggen en het onderhoud is niet of niet goed uitgevoerd. Vaak hebben de eigenaren geen budget om het achterstallig onderhoud alsnog te doen. Hoewel duurzaamheid hier op den duur zeker ook zal worden meegenomen in het onderhoud, heeft het geen prioriteit. Om VvE's in beweging te krijgen voor duurzame investeringen, is het daarom logischer te beginnen met de groep die de zaken wel op orde heeft. Want zelfs al is er gespaard en is er een onderhoudsplan; een verandering van koers is niet zo makkelijk. Dat vraagt vooral tijd 3 en doorzettingsvermogen van de VvE-leden. Er zijn nog maar weinig voorbeelden en die zijn niet makkelijk te vinden. Binnen een VvE is lang niet iedereen bereid om mee te doen aan experimenten. Het uitgeven van gemeenschappelijk geld is veel complexer dan geld uitgeven voor je eigen huis. De VvE's uit het VvE's met Energie-onderzoek zijn op zoek naar bruikbare informatie en andere VvE's die hetzelfde willen. Het animo hiervoor neemt toe. In eerste instantie waren de VvE's moeilijk te vinden, maar inmiddels melden ze zichzelf aan. Bijvoorbeeld bij de Haagse VvE-balie of via VvE Belang. Voorlichtingsavond Daken van VvE's zijn heel geschikt voor zonnestroom. Vaak liggen ze in de zon en zijn ze plat en hoog genoeg om geen schaduw te vangen. Een VvE- voorlichtingsavond over zonnepanelen kan dan ook vaak rekenen op veel belangstelling. Maar naarmate de VvE-leden meer leren over verschillende soorten panelen, garanties, betrouwbare bedrijven, veiligheid van het dak, verschillende energietarieven, terugverdientijden en salderen, raken ze eerder ontmoedigd dan gesterkt in hun plannen. En als de vrijwilligers zelf al lastig kunnen uitvinden hoe het precies werkt, hoe kunnen zij dit dan goed uitleggen aan sceptische medebewoners? Een paar foute berekeningen, nieuwe overheidsplannen of slecht gemonteerde zonnepanelen, kunnen er immers voor zorgen dat het spaargeld van de VvE geen winst maar verlies oplevert. Wie wil deze verantwoordelijkheid dragen tegenover zijn medebewoners? Een ander groot probleem is dat veel voorlichtingen worden georganiseerd door de zonnepanelenverkopers zelf. Het is voor toehoorders moeilijk te beoordelen of zij een eerlijk verhaal te horen krijgen. Onafhankelijke informatie Het gebrek aan onafhankelijke informatie over zonnepanelen, is een probleem dat veel VvE's noemen. Ze willen weten hoe ze een behoorlijke offerte-uitvraag kunnen voorbereiden met bijvoorbeeld drie leveranciers van zonnepanelen, zodat ze goed kunnen beoordelen op kwaliteit, betrouwbaarheid, onderhoud en prijs. Voor geschikte dakisolatie geldt hetzelfde. VvE's willen weten of daar subsidie voor bestaat en hoe je die aan moet vragen. Ze willen weten welke aanbieder de minste rommel maakt en wat isolatie oplevert. Achter veel van de Foto CASA architecten 4 vragen waarmee VvE's zitten, schuilen andere vragen. In veel gevallen is bijvoorbeeld een vraag over zonnepanelen eigenlijk een vraag over energiebesparing en iets willen bijdragen aan het milieu. Maar als de VvE nog niets heeft gedaan aan energiebesparing, zijn er veel investeringen en maatregelen die de VvE meer besparing opleveren dan zonnepanelen. Het maken van een goed plan vraagt dus om veel kennis. Naast technische kennis is er ook juridische kennis nodig. Afhankelijk van de splitsingsakte van de VvE, kan de aanschaf van dubbelglas voor rekening zijn van de VvE of voor de bewoners zelf. Verder is juridisch vastgelegd dat voor onderhoud de helft van de stemmen plus ??n nodig is voor een besluit. Voor innovatie, waar duurzame investeringen onder vallen, is een meerderheid van ten minste 75% van de stemmen vereist. En als de VvE het benodigde geld niet heeft gespaard en wel wil investeren, is een lening nodig. Echter hebben VvE's een slechte naam bij banken, omdat er geen onderpand is voor de lening. Dat lijkt trouwens ten onrechte, want het Stimuleringsfonds Volkshuisvesting Nederlandse gemeenten roemt uit ervaring juist de betrouwbaarheid van VvE's. Een gedegen plan Zowel de juridische als de technische aspecten moeten goed zijn uitgezocht en moeten kloppen, voordat er een plan ligt waar alle VvE-leden tijdens de algemene ledenvergadering (ALV) over kunnen stemmen. Het is dan ook niet verwonderlijk dat alle aandacht en energie van zowel de VvE-leden als van de buitenwereld, hierop is gericht. Dat betekent dat voor elk plan veel en zorgvuldig moet worden uitgezocht en gewogen. Helaas zijn er nog weinig goede voorbeeldplannen. En een goed plan alleen is nog geen formule voor succes. Een VvE neemt besluiten ??n, soms twee keer per jaar tijdens de ALV. Alle bewoners hebben hierin een stem. Als een aantal bewoners niet is overtuigd of het geld niet wil uitgeven, stemmen zij tegen en gaat het plan ? hoe goed ook ? niet door. Veel geschikte plannen sneuvelen op het moment van besluitvorming. Uit angst hiervoor wordt nog meer energie gestoken in een degelijk plan. Maar dat is niet de oplossing. Voor het betrekken, enthousiasmeren en informeren van medebewoners kan geen plan worden bedacht. Want ze zijn wispelturig en hebben idee?n in hun hoofd die niet kloppen. Veel actieve bestuurders van VvE's ervaren tegenstand in plaats van steun voor de inspanningen die zij vrijwillig hebben verricht. Bewoners betrekken Toch is communicatie en overtuiging van de VvE-leden heel belangrijk voor de verduurzaming van VvE-bezit. De relatie is namelijk vaak belangrijker dan de inhoud in dit soort processen. Daarom kan het slim zijn om iemand van buiten het proces te laten starten. Hij maakt geen onderdeel uit van de bestaande dynamiek en heeft geen belang in de VvE. Veelal loopt de besluitvorming stroef doordat bewoners het gevoel hebben dat er buiten hen om is beslist. Het belangrijkste doel van het betrekken van bewoners bij het proces, is dan ook dat zij zich niet buitengesloten voelen. Meestal vinden ze het best dat iemand anders uitzoekt hoe het werkt, als ze maar op de hoogte zijn. In de praktijk betekent dit dat er een gezamenlijk startmoment moet zijn. Afhankelijk van de maatregel kan dat moment groot of klein zijn. Het oplaten van een proefballonnetje tijdens de ALV kan al voldoende zijn. 5 Dwarsliggers kunnen zo ook makkelijk hun bezwaren uiten en die kunnen leiden tot een goede bijdrage aan de discussie. Als het om grote maatregelen gaat, kan een inspiratiebijeenkomst zinvol zijn. Deze wordt veelvuldig geleid door een deskundige van buitenaf. Op de bijeenkomst krijgen alle bewoners de kans om hun mening te uiten, die ook wordt meegenomen in het proces. Het is daarnaast van belang om alle bewoners op de hoogte te houden van nieuwe ontwikkelingen, zodat ieder op tijd bezwaren kan uiten of vragen kan stellen. Tot slot moet het plan v??r de ALV helder worden uitgelegd aan de overige bewoners; dan is er tijd en ruimte voor vragen en twijfels. Daar zit geen druk achter, omdat nog niet hoeft worden gestemd. Op deze manier zijn bewoners tijdens de ALV al goed op de hoogte, hebben ze het idee dat het plan van iedereen is en weten ze waar ze voor of tegen gaan stemmen. Als op dat moment nog iemand bezwaren heeft, worden deze gecorrigeerd door andere bewoners die aangeven genoeg ruimte te hebben gehad om hun bezwaren eerder kenbaar te maken. Netwerken Het komt voor dat actieve leden zijn teleurgesteld over de opkomst tijdens vergaderingen. Een vuistregel is, dat aanwezigheid van een derde van het aantal bewoners op een andere bijeenkomst dan een ALV, een goede opkomst is. Bovendien zijn bewoners die actief meedoen bijna altijd op ??n hand te tellen. Zowel het maken van een goed plan als het zorgen voor voldoende draagvlak, zijn belangrijk. Het doel wordt meestal niet bereikt als ??n van deze twee niet goed is uitgewerkt. Het is dus best lastig om de koers van een VvE te veranderen. Dat is de reden dat er weinig voorbeelden zijn. Maar in de afgelopen jaren zijn er wel veel bijgekomen. In gemeente Den Haag is een toename van VvE's die steeds ingrijpender maatregelen nemen. Die gevallen werken besmettelijk. Naast het gebrek aan onafhankelijke informatie is een klacht van VvE's dat ze het gevoel hebben zelf het wiel te moeten uitvinden. Netwerk- of platformbijeenkomsten voor VvE's werken daarom goed. Niets werkt aanstekelijker dan met mensen praten die al doen wat jij wilt. Het pad banen Het einddoel van VvE's met Energie is, dat voor alle VvE's verduurzaming en energiebesparing op korte termijn mogelijk worden. Het is daarom misschien niet zo slecht om te beginnen met VvE's die deze experimenten kunnen dragen en zelf tijd en energie willen investeren. De andere verenigingen kunnen daarna hun voordeel doen met de gebaande paden. 6 Bij de VvE-balie in Den Haag krijgen VvE-bewoners een intake om te kijken wat nodig is om het verduurzamingsproces te versnellen. Daarbij gaat het vaak over het verschaffen van onafhankelijke kennis. Voor het maken van een degelijk plan heeft de gemeente een aantal gratis cursussen voor VvE's georganiseerd. Daarnaast initieert de VvE-balie vier keer per jaar netwerkbijeenkomsten, waar de VvE's vertellen over hun ervaringen met verduurzaming. Soms is het nodig dat een deskundige spreekt op een bijeenkomst of begeleidt de VvE-balie een startbijeenkomst. Maar vooral wordt per geval bekeken wat is vereist om verder te kunnen. Taak van gemeenten De VvE-balie laat zien dat er een belangrijke taak ligt bij gemeenten om verduurzaming van VvE-bezit te versnellen. Er is behoefte aan onafhankelijke informatie, tijdelijke ondersteuning en ontmoeting van andere leden. Ook voor de markt is het van belang dat gemeenten deze onafhankelijke rol op zich neemt. VvE's voelen zich door scholing en steun bekwaam en slagvaardig genoeg om op zoek te gaan naar de installateur die het meest aan hun eisen voldoet. Daarnaast putten ze veel vertrouwen uit VvE's die al met hetzelfde bijltje hebben gehakt. Als de gemeente onafhankelijk blijft door zich niet te mengen in de markt, wisselen de verenigingen onderling gretig kennis en ervaring uit. Een gemeente die samen opereert met een selectie van marktpartijen, wordt gewantrouwd. Verenigingen hebben dan geen partij die hen door het traject kan loodsen. VvE's met Energie is bezig een cursus te ontwikkelen voor VvE's. Hierin leren zij wat een goed plan omvat en hoe zij betrokkenheid van andere bewoners kunnen cre?ren en vasthouden. Daarbij wordt uitgegaan van het beoogde doel van de deelnemende VvE's. Hoewel uitgangspunt en proces verschillen, zijn het zeker niet alleen bestuurders of technische commissies die een proces tot verduurzaming in gang zetten. Vaak zijn het gewone bewoners die uit eigen interesse en motivatie een VvE in beweging zetten.