40 c Paradox Het blijft me keer op keer verbazen hoe hardnekkig de beeldvorming is als het gaat om de arbeidsomstandigheden in de bouwnijverheid en de mate waarin deze bedrijfstak als invaliderend, ziekmakend en weinig innoverend wordt neergezet. Bouwen is om verschillende redenen een complex pro- ces. Zo zijn bouwplaatsen tijdelijk en mobiel. In wisselende samenstellin- gen wordt onder verschillende condities steeds weer gewerkt aan een uniek product en een bouwwerk van enige omvang doorloopt minimaal de vier jaargetijden. Het tijdelijke en mobiele karakter van bouwplaatsen maakt dat het treffen van stationaire voorzieningen, zoals gebruikelijk op industri?le werkplek- ken, veelal niet mogelijk of kostentechnisch niet haalbaar is. Het overkap- pen van de bouwplaats is in het algemeen geen optie al was het alleen maar omdat het inzet van kranen onmogelijk maakt. Het conditioneren en beheersen van klimaat- en werkomstandigheden op de bouwplaats is dus geen eenvoudige zaak, waardoor het werkklimaat van het bouwplaatsper- soneel dus meestal gelijk is aan het buitenklimaat. Verder wordt een bouwproject gekenmerkt door een zeer grote mate van onderaanneming. Hierdoor vindt er een risico-afwentelingsproces plaats naar de onderaanneming met als gevolg dat men vaak in tarief werkt, op stukloon staat of goedkopere, veelal buitenlandse, krachten aantrekt. Tijdsdruk, overbelasting, stress en communicatieproblemen zijn hiervan de logische gevolgen. Deze situatie is echter van alle tijden en zal ook de ko- mende jaren niet veel veranderen. De vraag is wat er de afgelopen 20 jaar in de bouwnijverheid wel is veranderd. Prepensioenregeling In de tachtiger jaren tot de beginjaren negentig was het verzuimpercentage van het bouwplaatspersoneel ruim twaalf procent en trad jaarlijks drie pro- cent in de WAO. Met andere woorden ruim 5000 bouwvakkers verlieten jaarlijks de bedrijfstak via de WAO. In die periode was WAO-intrede vooral afhankelijk van de hoogte van het inkomen, de beschikbaarheid van werk en het volledig geschikt zijn voor het eigen werk. De ernst van de handicap speelde daarbij geen rol. In de bouwnijverheid werd de WAO destijds dan ook gebruikt als een soort `prepensioenregeling'. De bouwnijverheid werd daardoor de grootste leverancier van WAO'ers. Bouwvakkers vertegen- woordigen vijf procent van de beroepsbevolking, maar het percentage bouwvakkers dat in de WAO zat was aanzienlijk hoger. Midden jaren ne- gentig kwamen de discussies los dat ??n miljoen `arbeidsgehandicapten' toch wel wat veel was voor een land dat al 50 jaar niet meer in oorlog was geweest en dat de WAO `onbetaalbaar' dreigde te worden. De publiciteit en de jarenlange politieke aandacht voor het WAO-vraagstuk leidde er toe dat met name op de oververtegenwoordiging van de bouw in de WAO werd gefocust. Deze negatieve beeldvorming lijkt nog steeds rotsvast in onze samenleving verankerd. Realiteit De realiteit is echter dat de bouwnijverheid een bedrijfstak is die het op arbogebied op vele aspecten veel beter doet dan andere vergelijkbare sec- toren en de overheid. Al jarenlang is het gemiddelde verzuimcijfer lager dan dat van de industrie, de niet-commerci?le dienstverlening en zelfs het to- tale bedrijfsleven (Jaarverslag Arbouw 2004). Dat geldt ook voor de WAO- intrede: in 2004 was het gemiddelde verzuimcijfer zelfs gedaald naar 0,8 procent. Ook de ongevallen laten over de jaren heen een geringe daling zien en een afname in ernst. Deze trend komt ook overeen met de afname van de klachten over onveiligheid bij het bouwplaatspersoneel. In 1990 had 22 procent hierover klachten. In 2003 was dit nog maar elf procent (Arbouwmonitor 2005). Ook in Europees perspectief komt de Nederlandse bouwnijverheid goed uit de bus. Al vanaf 1995 ligt de gemiddelde inciden- tie van ongevallen met meer dan drie dagen ziekteverzuim op eenderde van het gemiddelde in de EU-15 (Worklife in the Netherlands-TNO). Paradox cHet imago van de bouwnijverheid De bouw draagt `slechts' voor vijf procent bij aan onze economie, maar toch is zij hofleverancier als het gaat om ongevallen en WAO'ers, tenminste dat is het beeld dat leeft. De vraag is waar deze beeldvorming op is gebaseerd. Klopt het beeld eigenlijk nog wel met de actuele situatie? BouwIQ vroeg het Cor Van Duivenbooden van Arbouw. cCor van Duivenbooden Cor van Duivenbooden is bedrijfsarts en Hoofd Onderzoek en Ontwikkeling van Arbouw, het landelijke instituut ter verbetering van de arbeidsomstandig- heden in de bouwnijverheid. Info: www.arbouw.nl. Het imago van de bouwnijverheid 41 c Paradox werkgerelateerde aandoeningen. De jaarlijkse bouwrapporten van de Ar- beidsinspectie laten zien dat er nog ruimte is voor verbetering. Verbetering die moet beginnen bij de werknemers en de werkgevers. In twaalf procent van de ongevallen zijn de vereiste technische- en organi- satorische maatregelen niet getroffen en in vijf procent zijn persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM) niet door de werkgever ter beschikking ge- steld. In zeven procent worden door de werknemer geen PBM gedragen. In 25 tot 30 procent van de ongevallen is geen voorlichting of instructie gegeven. Veertien procent van de werknemers denkt dat een ongeval voorkomen had kunnen worden als de werkgever meer maatregelen had genomen en 27 procent als ze zelf meer maatregelen getroffen hadden (Monitor arbeidsongevallen in de bouw 2005). Maar niet alleen werkgevers en werknemers kunnen een bijdrage leveren: een inventarisatie van de be- langrijkste knelpunten op arbo-gebied in de bouwnijverheid laat zien dat 70 procent van de knelpunten niet door de bouw zelf, maar door `derden' te be?nvloeden is. Een belangrijke rol is hierbij weggelegd voor producenten en leveranciers van bouwmaterieel en bouwmaterialen/-producten. De grootste uitdaging zijn het ontwikkelen van gereedschappen of materieel waardoor het werk lichter of interessanter wordt en de productiviteit stijgt en het minder schadelijk maken van bouwmaterialen voor de gezondheid. Met de sterk toenemende vergrijzing in de bedrijfstak is het doel voor de komende jaren dan ook veiliger, gezonder, slimmer en productiever te bou- wen. De belangrijke conclusie is echter dat beeldvorming heel hardnekkig is en dat het misschien nog wel decennia kan duren voordat de bouwnij- verheid zijn slechte imago kwijt is. b Dat de bouwnijverheid het goed doet komt vooral door het feit dat sociale partners altijd veel belang hebben gehecht aan goede arbeidsomstandig- heden en goede bedrijfsgezondheidszorg. Al sinds 1980 hebben alle bouwvakkers recht op gratis bedrijfsgezondheidszorg via gecontracteerde arbodiensten en sinds 1986 heeft de bedrijfstak `Arbouw', het nationale instituut voor arbeid en gezondheid in de bouwnijverheid. Dit instituut orga- niseert de bedrijfsgezondheidszorg, geeft voorlichting en doet onderzoek op het terrein van arbeid en gezondheid. Verder heeft de bedrijfstak nog een netwerk van psychologen voor de geestelijke ondersteuning van het uitvoerend, technisch en administratief personeel. De laatste jaren heeft de bedrijfstak ook veel inspanning gestopt in een viertal convenanten met de overheid. Belangrijke thema's daarin waren fysieke belasting/tillen, kwarts- stof, lawaai, OPS (Organisch Psycho Syndroom), werkdruk en voorlichting. Sinds 2006 wordt ook veel ge?nvesteerd in het behouden van bouwvak- kers voor de bedrijfstak door de landelijke invoering van diverse loopbaan- trajecten. Naast al deze zaken doet de bouw ook heel veel moeite om van zijn slech- te imago af te komen. Landelijke campagnes met radio en tv-spotjes vin- den geregeld plaats en moeten jongeren motiveren om voor een bouwop- leiding te kiezen. Campagnes als `De bouw maakt het' en `1 op 6 ? als je valt, dan valt het tegen' zijn hiervan goede voorbeelden. Achteroverleunen? Kan de bouw nu genoegzaam achteroverleunen? Nee! We moeten continu blijven streven naar een verdere terugdringing van het aantal ongevallen en Het imago van de bouwnijverheid ILLUSTrATIE:D.FUENgSHUNUT