renda special energiesprong januari 2012 project44 De bewoners van het Hamburgse (D) stadsdeel Wilhelmsburg kijken niet meer op als er een touring- car stopt in de smalle stra- ten. Hier heeft de VELUX Groep namelijk een van haar paradepaardjes uit het Model Home 2020-programma ontwik- keld. Het LichtAktiv Haus is het eerste energieneutrale renovatieproject dat volgens de Active House-principes is uitgevoerd. Nu is het zaak om het concept schaalbaar te maken. hamburg lichtaktiv haus project tekst wilbert leistra foto's velux groep renda special energiesprong januari 2012project 45 Licht, licht en nog eens licht. Dat is de eerste gewaarwording bij het betreden van het LichtAktiv Haus. De toetreding van daglicht is enorm en wordt nog eens geaccentueerd door de lichte kleuren die in het interieur zijn gebruikt. "Daglichttoetreding en natuurlijke ventilatie, dat zijn onze pijlers", legt Raymond van Hattum uit. De architect Daglicht en Binnenklimaat van VELUX Nederland is nog niet uitgesproken of de ramen in de woonkamer openen zich. "Als het CO2 -gehalte in de ruimte te hoog wordt, gaan de ramen vanzelf open", verduidelijkt hij. "Ook wordt de temperatuur in de ruimte gemeten. Als die door zonlicht te hoog wordt, gaan automatisch de zonweringen voor de ramen. En bij een te hoge luchtvochtigheid grijpt het huis ook zelf in. Allemaal elementen van het Active House-principe; het huis reageert zelf op externe en interne invloeden." PrijsVrAAG Voor het ontwerp van het LichtAktiv Haus werd een prijsvraag uitge- schreven onder de architectuurstudenten van de TU Darmstadt. Van Hattum: "De opgave bestond uit het moderniseren van een jarenvijf- tigwoning, op het gebied van zowel architectuur, energiezuinigheid als wooncomfort. Het huis in de Hamburgse buitenwijk Wilhelmsburg had oorspronkelijk een plattegrond van zo'n 90 m2 . Vrij klein dus, maar er zat wel een enorme tuin bij. Vlak na de oorlog moesten bewoners zo veel mogelijk in hun eigen behoeften voorzien. Daarom had men een groentetuin en een stal op eigen grond. Nu verzorgt het huis in haar eigen energiebehoefte." Het winnende ontwerp van Katharina Fey ging uit van een lange uitbouw op de plaats van het schuurtje dat aan de oorspronkelijke woning vast zat. "Hierin zijn de woonkamer, de keuken, het toilet en de installatie- ruimte ondergebracht. De voormalige woonkamer is onderdeel gewor- den van een open trappenhuis om zo veel mogelijk daglicht te laten toetreden in de ruimten. Het open trappenhuis is gecre?erd door een lichtstraat in het dak aan te brengen", vertelt Van Hattum. KLiMAAtcoNcEPt Voor het LichtAktiv Haus is een vernuftig klimaatconcept ontwikkeld, gebaseerd op het zelf opwekken van de benodigde energie. Dat gebeurt volgens Van Hattum op drie manieren. "Op het dak van de uitbouw zijn 9 VELUX-zonnecollectoren aangebracht, in totaal 22,5 m2 . Die zorgen voor de warmwatervoorziening en de lagetemperatuurver- warming in de vloeren en muren." De tweede manier blijkt een architec- tonisch hoogstandje. Het afdak boven het buitenterras bestaat namelijk uit zonnecellen. "Deze polycrystalline zonnecellen zijn ge?ntegreerd in glazen panelen. De cellen hebben een afmeting van 156 x 156 mm en MoNitoriNG HoME for LifE Model Home 2020 bestaat uit zes experimenten. Het Home for Life in het Deense Aarhus is het eerste jaar van het gebruik gemonitord. Vooraf was de verwachting dat het energieoverschot 1700 kWh per jaar zou bedragen en dat het totale energiever- bruik ongeveer 2000 kWh per jaar zou zijn. Het uiteindelijke resultaat week daarvan af, maar had volgens Van Hattum duidelijk aanwijsbare redenen. "Het gemiddelde energieverbruik voor het verwar- men van de woning bleek hoger, omdat de familie Simonsen twee tot drie graden hoger stookte dan gemiddelde huishoudens. Daarnaast kregen zij tijdens de testperiode, en ??n van de strengste winters van de afgelopen jaren, ook nog een baby. Gevolg hiervan was echter dat de warmtepomp verkeerd gedimensioneerd was. Daarnaast bleek het bedieningspaneel een veel hoger energiever- bruik te hebben, vooral ook doordat de gezinsleden het een erg interessante gadget vonden, waardoor het paneel veelal onnodig werd gebruikt. Ook gebruikten zij vaker de zonwering, terwijl dat volgens het klimaatconcept niet had gehoeven. Positief resultaat gaven de zonnepanelen en -collec- toren, waarvan de energieproductie prima was." Home for Life heeft per 1 november 2011 nieuwe bewoners gekregen, de familie Kristensen, die het komende jaar gemonitord zullen worden. Van Hattum: "In het huis zijn een paar onderdelen aangepast als gevolg van de eerdere resultaten. Zo zijn de warmtepomp en het bedieningspaneel vervangen. De ambitie is om het komende jaar wel de berekende performance te behalen." renda special energiesprong januari 2012 project46 zorgen tevens voor zonwering. De afmeting van de cellen kan vari?ren, afhankelijk van het gewenste zonlichtniveau dat tussen de cellen door kan schijnen. Deze panelen zorgen voor de elektriciteit die voor huis- houdelijk gebruik nodig is", vertelt de architect. De derde manier is een typische VELUX-ontwikkeling, vervolgt hij. "Onze dakramen werken op zonne-energie die door de ramen zelf wordt opgewekt." Het klimaatconcept bestaat er verder nog uit dat de zonnewarmte in warme periodes wordt opgeslagen. Thermische isolatie zorgt voor een bescherming tegen de hitte in de zomer en ten slotte wordt het regen- water opgevangen en gebruikt voor de irrigatie van de tuin. MoDULAir Het huis in Hamburg had voor de renovatie een oliegestookte verwar- ming, een zolder die niet in gebruik was, en had een klein woonopper- vlak. Nu is het LichtAktiv Haus onderdeel van een modulair systeem voor energetische renovaties. "Het concept bestaat uit drie moderni- satieniveaus", legt Van Hattum uit. "Het in Hamburg gerealiseerde project is van het topniveau. Dat betekent de ruimste uitbreiding die mogelijk was, met bijna 190 m2 woonoppervlak, CO2 -neutraal, veel daglicht en frisse lucht, en een top of the bill installatie, automatisch bediend door een systeem van WindowMaster. Maar we kunnen ook een basis- of uitgebreide uitvoering leveren." Modernisatie op basisniveau voor de woning in Hamburg houdt in dat de basisstructuur hetzelfde blijft. "Wel wordt de schil optimaal ge?so- leerd, wordt een nieuwe boiler geplaatst en worden zonnecollectoren aangebracht. Door een paar plattegrondwijzigingen ontstaat een woonoppervlak van 121,5 m2 . Bij een aanpak volgens het uitgebreide pakket wordt de structuur gewijzigd vergelijkbaar met het LichtAktiv Haus, maar dan met een kortere uitbouw en ander materiaalgebruik. Wel wordt er een warmtepomp op zonne-energie geplaatst en wordt het woonoppervlak vergroot tot 147,5 m2 ." scHAALbAAr Bij het project in Hamburg heeft VELUX alles uit de kast gehaald om te laten zien wat technisch mogelijk is. De betaalbaarheid is een andere kwestie. Het LichtAktiv Haus project heeft ruim 450.000 euro gekost. Van Hattum beseft zich terdege dat deze prijs niet aantrekkelijk is voor een woningcorporatie. "Natuurlijk is het nu zaak om het concept schaal- baar te maken. Hiervoor hebben we samen met Danfoss Solar Prism concepten ontwikkeld. Dit modulaire renovatieconcept voor toepassin- gen bij bestaande woningen heeft drie hoofdkenmerken: de schil die energie bespaart en zonne-energie opwekt, technologie voor energie- en klimaatbeheersing, en de unit als interface. Het concept bestaat uit dakramen als bron van passieve zonne-energie, zonweringen als bespa- ring op de kosten van koeling, en zonnecollectoren met warmwaterboi- lers. De energie-installaties zijn in prefab elementen ge?ntegreerd, waar- door extra installatiewerk in de te renoveren woning wordt voorkomen." De belangstelling voor het concept groeit onder Nederlandse woning- corporaties, aldus Van Hattum. "We hebben inmiddels een overeen- komst gesloten met twee corporaties en gaan binnenkort van start met de eerste projecten."