renda special energiesprong januari 2012 h?t nationaal project4 h?t nationaal project Aan de vooravond van de Roadshow discussi?ren een aantal deskundigen over de noodzaak van de grote ener- giesprong. In het Koetshuis van Business Universiteit Nyenrode ontstaat onder leiding van Eva-Marije Smit een levendig gesprek over tikkende tijdbommen, win- winsituaties, het nieuwe goud, de invloed van Brus- sel en h?t nationaal project. www.renda.nl renda special energiesprong januari 2012h?t nationaal project 5 tekst wilbert leistra foto's boudewijn bollmann "Misschien is het wel 1 over 12", sombert Jan Rotmans. De hoogle- raar Transitiemanagement aan de Erasmus Universiteit Rotterdam schetst: "Vorige week bleek uit onderzoek dat Nederland tot de vieste landen van Europa behoort, misschien wel het allervieste land is. Dat we ook heel veel CO2 verbruiken. Als je daar iets aan wilt doen, moet je focussen op de gebouwde omgeving. En vooral op de woningvoor- raad. De grondstoffen worden schaars, gas wordt heel duur. Elk huis met een gasaansluiting is een tikkende tijdbom." Rotmans krijgt bijval van Anke van Hal, hoogleraar Sustainable Building and Development Business Universiteit Nyenrode en hoogleraar Sustainable Housing Transformation TU Delft. "Er is een grote urgentie. Als je niet alleen op energie focust, maar je kijkt naar de problematiek die vaak speelt in wijken waar mensen wonen die hun energie niet kunnen betalen, dan kun je zeker naar win-winsituaties toe", voorspelt Van Hal. "Je zorgt namelijk niet alleen voor een lager energieverbruik, maar ook voor een betere woonomgeving en een gezonder binnenklimaat. Daar kunnen mensen alleen maar v??r zijn en ik zie ook echt kansen." Volgens Lex de Boer moet er haast gemaakt worden als een totale omslag moet worden bewerkstelligd. "Vastgoed is als een tanker. Als je nu iets verzint, ben je al snel twintig jaar verder voordat iets is gerealiseerd. In die zin zie ik dus heel goed de urgentie." De directeur EnergieSprong SEV voegt er nog aan toe: "We moeten anders gaan denken, ook in hoe we naar de voorraad kijken." De urgentie wordt van harte onder- schreven door Frans Versteeg, projectleider EnergieSprong SEV. "Je moet echt nu, vandaag, beginnen en op verschillende borden gaan schaken. Zo groot is de urgentie. En als je het goed doet, dan zie je pas over tien tot vijftien jaar de effecten." NIEUwE goUd Een groot gevaar is volgens Rotmans dat de bouw doorgaat met alleen maar projecten uitvoeren. "Dit is het tijdperk van opschaling, massa, volume", stelt hij. "We moeten de woningvoorraad gaan zien als het `nieuwe goud' als het gaat om klimaat en energie. Daar ligt een geweldige kans!" De Boer vindt dat corporaties duidelijk gemaakt moet worden dat ze goede investeringen moeten doen. "We moeten ervoor zorgen dat geen goed geld naar kwaad geld gaat. Voor de korte termijn ligt daar de grootste opgave: dit de corporaties duidelijk maken. Er zit daar kapitaal dat moet worden ge?nvesteerd. Doe het dan goed, geef liever het driedubbele uit en zorg ervoor dat de grote energiesprong er komt", luidt zijn advies. Om die beslissingen beter te kunnen nemen heeft Versteeg zich als projectleider EnergieSprong beziggehouden met nieuwe economische beslismodellen. "We hebben nu modellen nodig die veel meer variabelen laten zien. Bijvoor- beeld de totale woonlasten, de waardeontwikkeling en de levensduur- verlenging", somt hij op. "Dan worden beslissingen veel eenvoudiger te nemen." Rotmans ergert zich aan het gebruik van de term `terug- verdientijd', die vaak als argument wordt gebruikt om investeringen wel of niet te doen. "Mensen wordt nog steeds aangepraat dat de terugverdientijd belangrijk is. Terugverdientijd is echter een statisch begrip. Je voegt waarde toe aan je huis en die waarde is permanent. Je kunt die waarde uitdrukken in geld, maar niet noodzakelijkerwijs. Oude verdienmodellen werken echter alleen met waarde-uitdrukking in geld, die passen dus niet bij deze realiteit." Toch is het volgens Van Hal moeilijk voor mensen om anders te redeneren. Zij baseert haar opvattingen op haar onderzoek om kennis van gedragswetenschappen te combineren met technische en economische kennis. In dat kader noemt zij de term `verliesaversie'. "Dat wat je uitgeeft weegt veel zwaarder dan dat je blij bent met hetgeen je krijgt", legt zij uit. "Het rationele rekensommetje van het bedrag dat je uitgeeft en het bedrag wat je elke maand terugverdient, dat werkt emotioneel heel anders." De Boer verwacht dat corporaties wel mee moeten met het investeren in energieprestaties. "Op het moment dat je kunt kiezen tussen wonin- gen met goede en slechte energieprestaties, dan zal waardeontwikke- ling een grotere rol gaan spelen. Nu corporaties zich onder druk van Brussel moeten herbezinnen op hun voorraad en hun portefeuille gaan analyseren, is het voor ons zaak om het gedachtegoed van de ener- giesprong duidelijk te promoten." Jan Rotmans hoogleraar Transitiema- nagement Erasmus Universiteit Rotterdam Anke van Hal hoogleraar Sustainable Building and Develop- ment Business Univer- siteit Nyenrode en hoogleraar Sustainable Housing Transformation TU Delft Lex de Boer directeur EnergieSprong SEV Frans Versteeg projectleider Energie- Sprong SEV dEdEELNEMERS renda special energiesprong januari 2012 h?t nationaal project6 NIEUwE SAMENwERKINgSVoRMEN Rotmans vindt dat je deze opgave niet alleen bij de corporaties neer kunt leggen. "Je vraagt in dit geval namelijk om nieuwe samenwer- kingsvormen. Zo praten wij met banken en investeerders om energie- besparing als dienst te gaan leveren. Het zogenoemde ESCo-model dat voor gebouwen is ontwikkeld, is al vertaald naar woningen. De enige vraag van die partijen luidt: geef ons voldoende volume. Dus als je zoveel duizend woningen levert, kunnen wij energiebesparing als dienst gaan leveren. Een corporatie kan dat dus niet alleen, maar heeft daar hulp bij nodig van een investeerder, bank of energiebedrijf. Er ontstaan dus hele nieuwe ketensamenwerkingsvormen." Van Hal benadrukt dat ook samenwerking met het bedrijfsleven moet worden gezocht. "Er zijn de prachtigste producten ontwikkeld. Maar zo lang die niet worden opgeschaald, blijven ze duur en onbekend. Je moet voorbeelden ter inspiratie uit het buitenland halen. Je moet zeker niet iedere keer weer het wiel proberen uit te vinden. Dan kun je grote slagen slaan. Het bedrijfsleven is dit al aan het doen. Er zijn al bedrij- ven die garantie geven op het energieverbruik. Een paar jaar geleden dachten we nog dat niemand dat zou durven. Het initiatief komt dus van het bedrijfsleven. Dat zouden de corporaties moeten omarmen." Versteeg brengt direct een kanttekening aan bij het betoog van Van Hal. "Ik heb heilig ontzag voor implementatie. Het idee is prachtig, maar het gedaan krijgen is een andere zaak. Je zegt eigenlijk: vanaf nu moeten alle projecten anders gepresenteerd worden aan de directie van een corporatie. De directie moet op basis van andere criteria gaan beslissen. De financi?le administratie moet als gevolg hiervan anders worden geregeld en de onderhoud- en verhuurafdeling moeten anders worden ingericht. Kortom; alles moet anders werken. Ga daar maar aan staan." Van Hal beaamt de moeilijke situatie waar de corporaties zich in bevinden. Volgens haar is er ook niet ??n blauwdruk die ervoor uitgerold kan worden. "Het is altijd maatwerk, dat verschilt per corpo- ratie. En daarbij is ook de relatie met de bewoners erg cruciaal." Rotmans stelt dat druk van buitenaf ?n van binnenuit nodig zijn om een dergelijke transitie te laten slagen. "Er zijn al technologische doorbra- ken die de druk van buitenaf uitvoeren. Denk aan zonnepanelen, die liggen binnen 3 jaar bij de Ikea en de Gamma. Als je nu 10 zonnepane- len koopt, kost je dat ongeveer 5000 euro. Dan heb je een rendement van circa 6 procent. Zet je het op de bank, dan is je rendement 4 tot 4,5 procent. Je bent dus eigenlijk oliedom als je geen zonnepanelen neemt. De corporaties krijgen de komende jaren te maken met mensen die deze zonnepanelen willen hebben", is de stellige overtui- ging van de hoogleraar Transitiemanagement. doMStE ScENARIo Gespreksleider Smit vraagt de deelnemers wat corporaties moeten doen. Rotmans draait de vraag liever om. "Stel dat je de komende tien jaar niets doet, dan lig je eruit. Maakt niet uit welk scenario je kiest ? ontwikkeling van de energieprijzen, de gasprijzen en de huizenprijzen ? je gaat als corporatie onherroepelijk failliet. Dat is het domste scena- rio dat je kunt kiezen", gooit hij in de groep. Van Hal begrijpt wel waarom corporaties zich terughoudend opstellen. "Corporaties moeten dingen anders gaan doen dan ze gewend zijn. Dat is lastig, dat is eng. Er zijn altijd praktische redenen te bedenken om het niet te doen." Toch onderschrijft zij de noodzaak, de urgentie. "Het is de enige manier, je moet n? actie ondernemen. Je moet aan de slag gaan, leren van wat er al ligt." Versteeg benadrukt dat corporaties een langetermijnvisie moeten hebben. "De stip aan de horizon is noodza- kelijk. En het besef is essentieel dat alles sneller gaat dan je je kunt voorstellen. Ik kreeg in 1996 mijn eerste mobiele telefoon. Als je toen had beweerd dat tien jaar later ieder kind van twaalf zo'n ding heeft om zijn moeder te bellen dat `ie naar de judo wil, dan was je volslagen gek verklaard. Stel dat je als corporatie nu ernaar streeft om je hele bezit op label B te krijgen; tegen de tijd dat het je gelukt is heeft iedereen het over label A driedubbel plus in het kwadraat. Zo snel gaat het. Je hebt dus veel meer haast dan je ooit hebt gedacht", spreekt hij als waarschuwing aan de corporaties uit. "De corporatiedirecteuren zijn niet dom", stelt oud-corporatiebestuurder De Boer. "Die weten dondersgoed hoe het werkt. Wat ik belangrijk vind is dat die directeu- ren liever in een lager tempo de grote stappen maken dan in een hoog tempo naar label B willen. Dat is cruciaal, als je investeert, doe het dan goed", geeft hij als advies. Versteeg heeft een anekdote te delen over dit advies. "Mijn vader zei altijd: de arme man betaalt altijd te veel. Die renda special energiesprong januari 2012h?t nationaal project 7 koopt ieder jaar een winterjas die een seizoen meegaat, omdat een andere jas te duur is. Die duurdere gaat echter vijf seizoenen mee. Dat is precies waarom je anders moet gaan rekenen." PoLItIEK Versteeg brengt de politieke situatie in Nederland ter sprake. "We doen in Nederland alsof we vanuit Den Haag de hele wereld regeren en af en toe met Brussel bellen of daar ook nog iets gebeurt. De werkelijkheid is anders. Maar hoeveel corporatiebestuurders krijgen van de betrokken ministeries te horen wat daar is geagendeerd? De ambities van Brussel liggen vele malen hoger dan in Nederland op het gebied van bijvoorbeeld energie. En die ambities komen ook op ons af, reken daar maar op. Veel te weinig mensen weten dat", stelt de projectleider EnergieSprong bezorgd vast. "Dan hebben we het dus over de druk van buitenaf", aldus De Boer. "De druk uit de samenle- ving vertaalt zich naar de politiek. Als de mensen het willen, komt het op de politieke agenda." Rotmans: "Maar de politieke werkelijkheid waar we het hier over hebben, dat is dus Brussel en niet Den Haag. Dat wij met dit kabinet zitten is minder relevant dan de strenge eisen vanuit Brussel. Ik heb al gehoord dat de eisen die binnen twee tot drie jaar aan gebouwen worden gesteld, gigantisch streng zijn in vergelij- king met nu." "Daar moeten we dus over praten", vindt Versteeg. "We kunnen wel zeggen dat we gelukkig een kabinet hebben dat beweert dat we ons geen zorgen hoeven te maken, maar dat is gewoon niet waar. We hebben het hier over de realiteit waarmee de corporatiebestuurders de komende jaren te maken krijgen." RoAdSHow Aan het slot van de bijeenkomst geven de deelnemers vanuit hun achtergrond een advies aan de corporaties. Versteeg bijt het spits af: "Ik hoop dat ik vanuit de SEV ? met veel respect voor de complexe situatie waarin corporaties zich bevinden ? iets kan bieden op het gebied van een nieuw economisch beslismodel. Een andere manier van denken om de investeringen die nodig zijn voor de grote renova- tie-ingrepen aantrekkelijk te presenteren en mogelijk te maken. Dit is onderdeel van de Roadshow waarin we als EnergieSprong duidelijk maken wat we voor de corporaties kunnen betekenen." De Boer eindigt met een oproep aan de corporaties: "Corporaties kunnen nu nog de motor zijn van de verduurzaming van de gebouwde omgeving. Als je nu niet slim handelt, word je straks door de markt en de over- heid gedwongen, en dan mis je de politieke en economische benefits. Dus: kom in beweging!" Van Hal wil dat meer corporaties te weten komen over het Slim&Snel-programma. "Er zijn al corporaties bij aangesloten door projecten aan te bieden of door deel te nemen aan het netwerk dat erbij hoort en kennis te delen, maar dat moeten er meer worden. En ik wil dat de corporaties iets met die kennis gaan doen. Daarnaast probeer ik samen met Jan Willem Croon en Jan Rotmans met behulp van de Roadshow de corporaties te laten zien hoe we concreet kunnen helpen een stap verder te komen." Het slot- woord is voor Rotmans. "Wij willen ten eerste van de verduurzaming van de woningvoorraad h?t nationaal project maken. Hiervoor probe- ren we samen met alle grote bouwpartijen, zoals Bouwend Nederland, Vernieuwing Bouw, Aedes, Uneto-VNI en de SEV te organiseren dat het op het hoogste niveau wordt geagendeerd. Ten tweede willen we een bewustzijn overbrengen; nu meedoen en inzetten op verduurza- ming van de bestaande voorraad biedt veel voordelen. Doe je het niet en wacht je af, dan overkomt het je, met alle gevolgen van dien. Je wordt dan door de markt en de samenleving gedwongen en dan heeft het meer na- dan voordelen. Ten slotte willen we helpen bij het in de praktijk brengen, onder andere door financieringsmodellen en -constructies. Wij kunnen aangeven wat het oplevert en ook wat het kost als je het niet doet. En we kunnen helpen bij het vormen van ketensamenwerking", besluit hij. Scan deze code met je smartphone om de discussie te bekijken. www.renda.nl