1 Grandeur van beginjaren hersteld 20-9-2012 Met het vertrek van het Filmmuseum uit het Vondelparkpaviljoen is gemeente Amsterdam Stadsdeel West, eigenaar van het Rijksmonument, op zoek gegaan naar een nieuwe huurder die specifiek in dit gebouw zou willen werken. Deze partner werd gevonden in de AVRO, waarna de aanbesteding voor de herbestemming is uitgeschreven. Ger Copier en Daan Wolthuis hebben daarop de inpassing van het `AVRO-huis' in het Vondelparkpaviljoen als onderwerp genomen voor hun zelf geformuleerde afstudeeropgave, voor de opleiding Bouwkunde Transformatie-Restauratie aan de Hogeschool van Amsterdam. Tekst Ger Copier en Daan Wolthuis Net als andere omroepen wil ook de AVRO dichter op de maatschappij zitten. Het mediapark in Hilversum biedt die mogelijkheid niet, een bijzondere locatie in Amsterdam echter wel. Volgens de AVRO moet het Voldelparkpaviljoen onder de titel `AVRO-huis' een plek worden waar kunst- en cultuurprogramma's worden opgenomen en debatten kunnen plaatsvinden. Ook moet het een plek zijn waar professionals en amateurs elkaar kunnen ontmoeten. 2 Gelijktijdig met de bekendmaking van de aanbesteding zijn Ger Copier en Daan Wolthuis gestart met de afstudeeropgave, waarvan zij in juni 2012 het plan hebben gepresenteerd. Dit is beoordeeld met een uitzonderlijke `uitmuntend'. Heldere structuur Het Vondelparkpaviljoen (1881) is, net als het park zelf, gebouwd voor en door de rijken van de stad Amsterdam in de tweede helft van de negentiende eeuw. De grote villa's in de directe omgeving van het park geven nog blijk van de stichters. In de loop van de tijd is het park, en hiermee het paviljoen, een nieuwe groep mensen gaan aantrekken. Niet langer is het een plek voor uitsluitend de elite, maar het is een locatie geworden waar mensen van zeer verschillende pluimage zich tot aangetrokken voelen. Na vele verbouwingen is het paviljoen geworden tot een gesloten gebouw waarin tot voor kort het Filmmuseum gevestigd was. In het souterrain is caf?-restaurant Vertigo sinds eind jaren tachtig te vinden. Hoogstwaarschijnlijk zal Vertigo het gebouw na de zomer verlaten. Het oorspronkelijke ontwerp van het Vondelparkpaviljoen kent een heldere structuur. Het souterrain dient als basis van het gebouw, de middenpartij zorgt voor de verticaliteit, en de twee vleugels verbinden het geheel met een horizontale beweging. De middentrap geeft een duidelijke hoofdentree aan. De aanbouw met daarin de keuken is in het midden van de achtergevel gepositioneerd. Architect Willem Hamer was de eerste die inbreuk pleegde op de strenge maar heldere symmetrie van het oorspronkelijke ontwerp. Met de toevoeging van de Franse Zaal in 1890 is het verstoren van die symmetrie begonnen in de achtergevel. De hoge vensters met bovenlichten, de door glas gescheiden zalen en de volledig benutte hoogte van de bel-etage, moeten het gebouw in de eerste drie decennia een enorme transparantie hebben gegeven. Meer gesloten De eerste grote verbouwing vond plaats in de jaren twintig, naar een ontwerp van architectenbureau Baanders (Amsterdams Lyceum 1917, Blauwe Theehuis 1937). Het bureau ontwierp een nieuwe entree op maaiveldniveau, voegde dakkapellen toe in het schuine dakvlak van de rechtervleugel en paste nieuwe ramen toe op de bel-etage. Verdere ingrepen zijn voornamelijk beperkt gebleven tot het interieur. Tot aan de jaren negentig is er aan het exterieur weinig veranderd. Wijlen architect Joop van Stigt kreeg de opdracht van het Filmmuseum om het gebouw ? en met name het souterrain ? te bevrijden van de hokkerige structuur. De entree uit de jaren twintig werd vervangen door een modernere variant in glas. De schuine dakvlakken boven de vleugels die oorspronkelijk een leien dakbedekking hadden, werden voorzien van glas. Deze ingrepen zijn gedaan ten behoeve van een grotere transparantie van het gebouw. De verschillende ingrepen door de jaren heen hebben het gebouw steeds meer gesloten gemaakt. Daarbij pakken de aanpassingen die gedaan zijn ter bevordering van de transparantie verkeerd uit. Zij verstoren met name de eenheid in de voorgevel. 3 Do's en don'ts Na bijna vijf maanden studie op de inpassing van het AVRO-huis-programma in het Vondelparkpaviljoen en de restauratie van het gebouw, hebben wij een sterk idee ontwikkeld van de do's en don'ts. Wat zijn belangrijke punten voor de herbestemming? Welke ingrepen zouden volgens ons gedaan moeten worden en waarom? En welke zaken zou de AVRO in acht moeten nemen? Het gebouw is in essentie zeer helder en logisch van opzet. De ruimten die oorspronkelijk als open voor publiek zijn ontworpen, zijn ruim opgezet en hoog. Het verplaatsen van de hoofdentree in 1920 van de bel-etage naar het souterrain is een slechte keuze geweest, want de hoofdentree bevindt zich vanaf dat moment in de bouwlaag met de laagste verdiepingshoogte. Dat de architecten Baanders vonden dat het souterrain gebruikt zou moeten worden is begrijpelijk, zeker gezien de bestaande oppervlakte van de verdieping van ruim 850 m2 . In de loop der tijd is er veel veranderd aan het interieur van het gebouw, maar ook aan het exterieur. Het zichtbaar houden van de bouwgeschiedenis is een van de speerpunten in de monumentenzorg. De toevoegingen aan het exterieur, uitgezonderd de Franse Zaal uit 1890, hebben beperkte historische waarde. In het interieur zijn nog flarden te vinden van verbouwingen uit de jaren twintig en vijftig. Het laten zien van al deze tekenen zou naar ons idee een versnipperd beeld geven. Het zou het gebouw dat juist zijn helderheid en eenvoud terug moet krijgen, tekort doen. Beide gevels laten het verschil zien tussen de bestaande situatie van de voorgevel (b) en de beoogde nieuwe toestand (o). 4 Schade aan ontwerp `Reconstructie; liever niet' is een ander speerpunt. Alleen als er duidelijk bewijsmateriaal voor handen is dat aantoont hoe het ooit is geweest, valt reconstructie te onderbouwen. De versieringen als de cr?tes en de vaandelmasten op de daken, de gevelopeningen, en de middentrap aan de voorgevel zijn in de loop der tijd verdwenen. Dit zien wij als schade aan het oorspronkelijke ontwerp, want het Vondelparkpaviljoen is daardoor niet meer zo compleet als het ooit was. Historisch beeldmateriaal laat zien hoe prachtig het gebouw is geweest. De spreekwoordelijke slagroom op de taart droop er vanaf. Het bewijs is er, voor ons reden genoeg om te besluiten dat deze elementen weer in ere moeten worden hersteld. Het programma van de AVRO is te vol voor het bestaande gebouw. Naar onze eigen inschatting aangaande het benodigde aantal vierkante meters, zou er een tekort ontstaan van bijna 150 m2 . En dan nog zou het passen en meten zijn geworden om alles kwijt te kunnen. Met dit gegeven hebben wij de keuze gemaakt om een deel nieuwbouw te plegen. Door dit deel aan de achterzijde te ontwerpen en zo de symmetrie in die gevel te herstellen, wordt de bestaande bouw gerespecteerd en de helderheid benadrukt. Het volume van de aanbouw is bepaald, door de aanbouw uit 1890 te spiegelen naar de rechterzijde van de achtergevel. De toevoeging in vierkante meters per verdieping is als volgt: 145 m2 extra in het souterrain, 20 m2 extra vanwege sloop van bestaande aanbouwtjes en 28 m2 op de tussenverdieping in de aanbouw. Toegankelijk De toevoeging van de aanbouw en daarmee de vierkante meters geven de mogelijkheid om de functies op een ruimtelijke manier in te passen. In het nieuw aan te bouwen deel is de artiestenruimte gepland. Vanaf de Vondelstraat ontstaat er op deze manier een meer beschutte toegang tot het Vondelparkpaviljoen. De openbare functies bevinden zich aan de voorzijde van het gebouw, de kantoren in de kappen van de vleugels, en de opslag en de keukens aan de achterzijde. Hierdoor blijven de monumentale ruimten openbaar en wordt de verbinding met het park benadrukt. Noodzaak is wel dat de gebruiker van het gebouw zich zo opstelt dat flexibel gebruik mogelijk is. De linker- en rechterzaal op de bel-etage zijn door de toevoeging van het hefplateau en de opslag in het souterrain eenvoudig te transformeren Door een deel nieuwbouw aan de achterzijde te ontwerpen en zo de symmetrie in die gevel te herstellen, wordt de bestaande bouw gerespecteerd en de helderheid benadrukt. 5 tot extra horecaruimte. Tijdens het ontwerp was dit een van de uitgangspunten; een monument is immers eigendom van de maatschappij en belangrijke onderdelen moeten voor eenieder toegankelijk zijn. Caf?-restaurant Vertigo had zijn directe verbinding met het park verloren. Dit kwam door de hokkerigheid van de indeling in het souterrain, de hoofdentree van de horeca aan de westzijde, de terrassen in een hoekje op het plein en de plaatsing van de functie in het midden van de plattegrond van het souterrain. In het nieuwe plan worden de gevelopeningen van de souterraingevel vergroot, de plattegrond wordt bevrijd van wanden en muren en de hoofdentree wordt verplaatst naar de voorgevel. Deze krijgt zo een betere verbinding met het voorplein en het park. De Hall, de middelste zaal op de bel-etage, krijgt ook een horecafunctie. Hierdoor ontstaat er een directe verbinding met het terras en wordt gehoor gegeven aan het oorspronkelijke gebruik van het gebouw. Eenvoud en symmetrie In het nieuwe plan Vondelparkpaviljoen ? AVRO-huis is de eenvoud en de symmetrie in het gebouw hersteld. Er is een heldere routing gepland en er zit logica in de plaatsing van de functies. De voorgevel en de zijgevel aan de oostzijde stralen weer de grandeur van de beginjaren uit. De mix van functies behandelen het gebouw als ??n geheel, waarbij de ene functie de andere ondersteunt. Met dit plan is het Vondeparkpaviljoen klaar voor zijn nieuwe gebruik. Een icoon van cultuur voor de AVRO.