Gebouwen voor gebouwen 16 Artikel De plannen voor project Stadsoevers lagen er al, en waren zo goed als rond. Voor de 900 woningen in het ene deel van het te transformeren be- drijventerrein, zou restwarmte van de nabijgelegen afvalenergiecentrale van SITA worden gebruikt. De te realiseren kantoren en scholen zouden voorzien worden van een warmte- koudeopslag (wko). De provincie Noord- Brabant stond op het punt om subsidie te verlenen, toen Bouwfonds Ont- wikkeling daar als het ware een stokje voor stak. "Op het punt dat de subsidie voor de standaardtechnieken in het project uitgedeeld zou wor- den, kwamen wij met twee A4'tjes waarop we ons idee hadden uitgelegd. Daar werd enthousiast op gereageerd", vertelt Bas van de Griendt, milieu- manager bij Bouwfonds Ontwikkeling. "Je moet je voorstellen; technisch was er een passend en voor de hand liggend ontwerp van BuildDesk, waar ook subsidie voor kwam. En dan komt er ineens een derde partij die zegt dat het beter kan. We hebben de gemeente en provincie tijd ge- vraagd om ons idee uit te werken, en kregen een maand. Dat was afgelo- pen oktober. Adviesbureau Merosch vroegen we om de businesscase technisch en financieel op haalbaarheid te toetsen. Royal Haskoning kreeg opdracht het draagvlak voor het idee te verkennen. Het worden gebouwen die voor gebouwen werken." De vermeden investeringskosten zorgden voor een groot voordeel. En zo geschiedde het, want binnen een maand was de testcase rond, gefinancierd door de provincie Noord-Brabant. Vol- gens Van de Griendt stonden alle neuzen van de betrokken partijen daarna dezelfde kant op. Ontstaan Voor het binnenstedelijk gebied van Roosendaal zat de gemeente met een probleem. Het bedrijventerrein ligt aan het spoor en er worden zo'n 900 woningen gerealiseerd, een nieuw kantoor voor de gemeente, sportvoor- zieningen, kantoren, commerci?le ruimten en twee scholen. Van de Griendt: "De woningen en kantoren moesten in bestaand bebouwd gebied Gebouwen voor gebouwen Een CO2-reductie van 85 in plaats van 55 procent ten opzichte van huidige systemen, door twee bestaande energiebesparende technieken te combineren. Dat is mogelijk met Smart Climate Grid, die lage temperatuur stadsverwarming combineert met warmte- koudeopslag. De combinatie van deze technieken wordt voor het eerst in Nederland toegepast bij Stadsoevers, een proeftuinproject in Roosendaal. Bouwfonds Ontwikkeling gaf de aanzet tot deze volgende stap in de richting van energiezuiniger wonen. Bovenaanzicht van de afvalenergiecentrale van SITA. Gebouwen voor gebouwen 17 Artikel Janneke Klunder AEROVIEW Gebouwen voor gebouwen 18 Artikel komen. Het is nu een bedrijventerrein, dat dus getransformeerd gaat wor- den. Herstructurering in plaats van groen gebied bebouwen. Daarbij ko- men heel wat andere zaken kijken. Denk aan geluidsoverlast, waterberging en bodemvervuiling. Voor woningbouw gelden hier andere eisen waardoor je moet saneren." Besloten werd om de oude structuur van de Molenbeek, die nu ondergronds ligt, te herstellen. Gemeente Roosendaal organiseerde een workshop, waaruit bleek dat SITA met haar afvalenergiecentrale voor restwarmte zou kunnen zorgen. Afval wordt omgezet in elektriciteit, en daarbij komt warmte vrij die verder niet gebruikt wordt. "Daar lag dus potentie" zegt Jos de Vries, adviseur duurzame energie en duurzaam bouwen bij Bouwfonds Ontwikkeling. "SITA ligt niet ver van de wijk af. Het was een open deur voor ons om daar iets mee te doen. Tegelijkertijd lag er de afspraak van het Lente-akkoord, die voorschrijft dat de EPC van woningen sinds begin dit jaar 0,6 moet zijn in plaats van 0,8. In dat scenario denkend, moeten woningen steeds ener- giezuiniger worden: 25 procent nu, en de helft minder in 2015." Van de Griendt: "Het plan dat er lag was grofweg in twee?n te delen; aan de ene kant de insteek voor woningen die de restwarmte aangeleverd krijgen vanuit de afvalverwerking, en aan de andere kant kantoren en schoolgebouwen die kiezen voor wko. Twee aparte sporen, met elk een eigen logica. Wij zijn gaan kijken hoe we die met elkaar konden verbinden omwille van people, planet en profit. Met Smart Climate Grid wordt ook geredeneerd voor people; comfort en betaalbaarheid op de lange termijn liggen al vast." "Deze eerste restwarmteplannen zorgen voor 55 procent reductie van de CO2-uitstoot", gaat De Vries verder. "Maar in de toekomst zal er ook een afnemende vraag naar warmte zijn, en net als kantoren wil- len woningen meer comfort door koeling. Toen zagen we een kans: het combineren van de systemen leek logisch." Door het snelle handelen van Bouwfonds Ontwikkeling, wordt vanaf dit jaar in Roosendaal voor het eerst de gecombineerde techniek toegepast. "Om het zo te doen, was heel voor de hand liggend", zegt milieumanager Van de Griendt. "In het Nijmeegse nieuwbouwgebied de Waalsprong zijn lage temperatuur warmtenetten in onderzoek. Dat onderzoek maakt de combinaties met de bewezen techniek van wko in Stadsoevers ook aan- nemelijk. In verband met de veranderende vraag zijn we met alle betrokken partijen op zoek gegaan naar kenmerken van het gebied. Bij Bouwfonds dachten we: dat kan slimmer, en toen is de naam Smart Climate Grid ont- staan. Het idee was geboren." Vogelvlucht Stadsoevers in Roosendaal, met slingerend er doorheen de herstelde Molenbeek.. Gebouwen voor gebouwen 19 Artikel SITA Subsidie Voor het huidige plan voor Stadsoevers is een subsidie van 7,5 miljoen euro toegekend; een veel hoger bedrag dan de toegewezen 4,5 miljoen voor het oude plan. Deze subsidie wordt gebruikt voor het voorfinancieren van het warmte- koudenetwerk in de wijk. De Vries: "4,5 Miljoen euro van de subsidie is bestemd voor het aanleggen van de hoofdinfrastructuur van deze energietoepassingen. De rest is voor andere doelen bestemd zoals watervoorzieningen en een groen daklandschap voor het stadskantoor en de scholen. Het is een gedurfd project, iedereen is huiverig voor de risico's. Maar met de subsidie durven de gezamenlijk ontwikkelende partijen aan dit plan te beginnen." "Voor een exploitant is het een risico", vervolgt Van de Griendt. "Hij kan wel restwarmte leveren en daarin investeren, maar wanneer worden gebouwen aangesloten? Het is investeren versus tijd, dat is de hobbel die met de subsidie weggenomen wordt." De warmte voor de 900 woningen is afkomstig van de nabijgelegen afval- energiecentrale ReEnergy van SITA, die momenteel getest wordt. Het water wordt niet op de gebruikelijke temperatuur van 90?C naar de woningen aan- gevoerd, maar op een temperatuur van slechts 40?C. Dit zorgt voor minder warmteverlies van leidingen die het water over de ongeveer 1,5 kilometer afstand transporteren naar de woningen. De piekketels worden verplaatst van de woonwijk naar de schoolgebouwen en kantoren, waar zij een back- up functie vervullen. Een aardgasnet in de wijk wordt hiermee overbodig. Voor warm tapwater wordt een kleine warmtepomp in de woning geplaatst. "Er zijn geen warmtepompen meer nodig voor de kantoren. Voor warmte wordt restwarmte gebruikt, voor koude de koudeopslag", zegt De Vries. "Het is de kunst van het weglaten zou je kunnen zeggen. Er is geen instal- latie per gebouw meer nodig. Die 40 graden is op veel meer locaties be- schikbaar, maar men dacht altijd: wat kun je met 40 graden? Nu wordt het gebruikt. En SITA kan in Roosendaal meer leveren, er wordt nu slechts tien procent van de restwarmte gebruikt." Nadeel De toepassing van Smart Climate Grid lijkt alleen voordelen te kennen. Maar er is wel een nadeel, geeft De Vries toe. "Organisatorisch ligt Smart Climate Grid ingewikkelder. Alle betrokken partijen moeten samenwerken, bijvoorbeeld die voor de restwarmte en back-up warmte. Zij raken allemaal een stukje verantwoordelijkheid kwijt. Ze moeten als het ware allemaal een stukje van hun `macht' inleveren, omdat technieken niet alleen naast el- kaar kunnen bestaan, maar omdat ze op deze manier ook van elkaar af- hankelijk zijn. Daar moet dan wel draagvlak voor zijn. Dat heeft Royal Has- koning getoetst bij alle stakeholders, nadat Merosch de businesscase had doorgerekend." De Vries geeft aan dat wat hij te vaak ziet in projecten, is dat adviseurs als het ware stokpaardjes berijden. "Bij ieder project komt steeds weer de- zelfde oplossing terug. Dat werkt vaak niet. Het ene project leent zich nou eenmaal beter voor een bepaald concept dan het andere. En soms kunnen dat twee concepten zijn naast elkaar. Of zoals hier, waar twee verschillende technieken elkaar versterken. Het geheel is daardoor meer dan de som der delen." "Daarbij is voor iedereen winst te behalen, een win-winsituatie", vult Van de Griendt aan. "Daar kun je dus geen nee tegen zeggen." Twee stukjes Een dergelijk plan voor het combineren van duurzame energietechnieken, is niet iets wat normaliter uit de koker van gebiedsontwikkelaar Bouwfonds Ontwikkeling komt. Maar het bedrijf is sinds enkele jaren van strategie veranderd, en zet steeds meer in op duurzame gebiedsontwikkeling. Zo bestaat er nu een expertiseteam met `vier groene mannetjes' zoals Van de Griendt het noemt, waar hijzelf en De Vries er twee van zijn. "Als we dat expertiseteam niet hadden gehad, dan was dit plan er niet gekomen", stelt De Vries. "Ik zie bijvoorbeeld hybride warmte, bodemenergie of zeer zui- nige gasgestookte woningen langskomen. Een adviseur is veel meer ge- richt op wat hij zelf goed kan. Wij zien het project en kunnen daarbij de adviseur kiezen." "Daarbij is er niet ??n oplossing die je overal kunt toepas- sen. Dat vergt maatwerk. Dat vraagt om kennis van vastgoed ?n milieu. Samen zorgen we voor inspiratie. Dat is ons bestaansrecht binnen Bouw- fonds", verklaart Van de Griendt. "We functioneren als intermediair tussen onze eigen ontwikkelingscollega's en de schare adviseurs waarmee we te maken hebben. Bouwfonds is zo breed vertegenwoordigd dat het geen toeval is dat we betrokken zijn bij veel bijzondere projecten." Smart Grids zijn tegenwoordig een veelbesproken onderwerp, volgens de milieumanager. "Maar over alle andere Smart Grids wordt vooral gepraat. Smart Climate Grid in Stadsoevers komt er daadwerkelijk en binnen af- zienbare tijd. De warmteafkoppeling is gerealiseerd, het geld is georgani- seerd, het draagvalk is er en de ontwerpen worden nu gemaakt." Het be- drijf heeft een nuchtere benadering, volgens de beide heren. Van de Griendt: "We zijn begonnen twee stukjes op elkaar aan te sluiten. Dit is al heel ingewikkeld. Als we dit doen, en morgen nog een stukje, dan zijn we al heel ver. Ik vergelijk het altijd met de film Alles is liefde. De sc?ne dat Carice van Houten uit de Bijenkorf komt, en Jeroen Spitzenberger naar haar toe komt en vraagt of hij haar naar huis moet brengen. Om hem af te poeieren antwoordt zij: `Ik sta eigenlijk op de ware te wachten'. Waarop hij zegt: `Wie niet h?? Kijk de vraag is, wat doen we in de tussentijd?' Met duurzame gebiedsontwikkeling is het eigenlijk net zo. Dus wij dachten: la- ten we maar gewoon ergens beginnen." Schematische weergave van Smart Climate Grid.