Energiezuinig ventileren 40 Artikel 5 Door de intrede van de EPN in 1995 ontstond er behoefte aan ventileren met gebruikmaking van zo min mogelijk energie. Het aandeel van ventilatie op het totale energieverbruik was namelijk aanzienlijk. Deze energie wordt enerzijds gebruikt voor het transporteren van de lucht (ventilatoren) en an- derzijds om de koude lucht te verwarmen die tijdens het stookseizoen de lucht die wordt afgevoerd moet `vervangen'. Het totaal resulteerde in een aandeel ventilatie-energie van ongeveer 40 procent van het totale energie- verbruik. Door verschillende leveranciers werden diverse oplossingen be- dacht om hier iets aan te doen. Hierbij was het zaak om de goede luchtkwa- liteit te handhaven maar het energieverbruik zoveel mogelijk te beperken. Twee manieren In hoofdzaak zijn er twee manieren om energieverbruik bij ventilatie te mini- maliseren: warmteterugwinning en vraaggestuurde ventilatie. De principes zijn eenvoudig. Bij warmteterugwinsystemen wordt de binnenkomende lucht opgewarmd met de warmte van de uitgaande lucht. Op deze manier hoeft er nog slechts minimaal energie te worden toegevoegd. Bij vraagge- stuurde ventilatie schuilt de energiebesparing in het minimaliseren van de ventilatiestroom. Door op het juiste moment, op de juiste plaats en met de juiste capaciteit te ventileren is er gemiddeld genomen beduidend minder lucht nodig voor een goede luchtkwaliteit. Dat betekent ook minder lucht die opgewarmd hoeft te worden en dus minder energieverlies. Voor beide principes zijn systemen leverbaar met naar keuze centrale of decentrale luchttoevoer. Verder zijn er combinaties van de twee principes mogelijk. De ontwikkelingen op het gebied van ventilatieregelingen hebben zich in hoofdzaak afgespeeld op het terrein van de vraagsturing. Er zijn verschil- lende methodes om de ventilatie af te stemmen op de vraag. In zijn alge- meenheid geldt hierbij hoe nauwkeuriger dit gebeurt hoe meer energie er bespaard kan worden. De meest eenvoudige vorm van regelen is een handmatige bediening waarmee het ventilatiesysteem in verschillende regelstanden gezet kan worden. Dit type regeling vraagt echter om een actief ventilatiegedrag van de bewoners. In de praktijk is de energiebesparing van deze manier van ventileren zeer beperkt. Om de bewoner enigszins te helpen zijn er pro- grammeerbare schakelaars ontwikkeld. Deze zijn voor te programmeren met het normale gewenste gebruik van het ventilatiesysteem. Veel van deze schakelaars hebben de eigenschap dat een handmatige interventie na afloop van een timer automatisch wordt overruled. Dit voorkomt dat een systeem nodeloos in de hoogstand blijft staan. Toevoer De hierboven benoemde regelingen hebben over het algemeen alleen be- trekking op de afvoer. Het is natuurlijk beter als ook de toevoer wordt ge- regeld, zodat er evenveel lucht binnenkomt als er uit gaat. Bij een centraal geregeld systeem (bijvoorbeeld een mechanische wtw unit) gebeurt dit au- tomatisch. Bij decentrale toevoersystemen zal er een koppeling tussen toe- en afvoer gemaakt moeten worden of moet er op lokaal niveau balans worden onderhouden door de ventilatie-units. Maar, met deze balans zijn we er echter nog niet. Bij een vraaggestuurd systeem moet immers niet alleen een balans worden onderhouden, maar moet de hoeveelheid venti- latie ook afgestemd worden op de vraag. Er zijn bij diverse systemen tijdgestuurde varianten be- schikbaar waarbij middels een (centrale) regelunit de toe- en afvoer worden aangestuurd. De bewoner kan de programmering veelal zelf be?nvloeden. Bij decentrale systemen kan de toevoer per ruimte worden geregeld; bij centrale systemen bestaat deze mogelijkheid meestal niet, maar wordt wel steeds vaker een meerzonesy- steem ontworpen met bijvoorbeeld een apart regelbare zone op de begane grond en op de eerste verdieping. De nauwkeurigheid van tijdsturing blijft echter beperkt. Bewoners kunnen natuurlijk proberen het dagelijks ge- Verdiepingsreeks Toolkit Duurzame Woningbouw Energiezuinig ventileren Sinds het vorige decennium heeft een grote vari?teit aan ventilatiesystemen en -regelingen hun intrede gedaan in de Nederlandse bouw. Tot midden jaren 90 bestond een ventilatiesysteem voor een nieuwbouw- woning vrijwel standaard uit toevoerroosters in de gevel en een mechanisch afvoersysteem met afzuig- punten in de natte ruimten. Uit onderzoek blijkt dat er met de luchtkwaliteit in deze woningen niets mis is. Dat roept de vraag op wat dan toch het nut is van de nieuwe systemen. Het antwoord hierop is energiebesparing. Met het nauwkeuriger worden van de systemen zijn ze ook zuiniger geworden. Toolkit Duurzame Woningbouw De tweede editie van de Toolkit Duurzame Woningbouw (uitgeverij ?neas) is geschreven door Pieter Hameetman, Frans de Haas en Ad van der Aa. Deze uitgave wordt gezien als een `levend' document dat perio- diek zal worden bijgesteld op basis van nieuwe inzichten. In de Toolkit kunnen niet alle aspecten tot in detail worden behandeld. Daarom worden specifieke thema's verder uitgediept in een zogenaamde verdiepings- reeks. Dit artikel is het vijfde in deze serie. Op www.toolkitonline.nl vindt u aanvullende informatie over de Toolkit en de bestelgegevens. Energiezuinig ventileren 41 Artikel Andr? Meester. Andr? Meester is werk- zaam als directeur van Alusta Natuurlijke Venti- latietechniek BV. Info: www.alusta.com. biedt echter minder nauwkeurigheid dan meting in alle ruimtes. Als dan eenmaal is bepaald waar geventileerd moet worden is het nog wel de vraag met welke capaciteit dit moet gebeuren. Sommige systemen re- gelen afhankelijk van de CO2-concentratie gewoon wel of niet hun nomi- nale capaciteit, maar er zijn ook systemen waarbij de capaciteit variabel is en dynamisch wordt afgestemd op de mate van vervuiling. Zeker in ruimtes waar de bezetting nogal eens wijzigt biedt dit grote voordelen. De `jacht' naar energiebesparing heeft dus geleid tot een uitgebreid aan- bod van energiebesparende vraaggestuurde ventilatiesystemen. De on- derlinge vergelijking is veelal moeilijk. Als vergelijkende middel wordt vaak het effect op de EPC ingezet. Omdat fabrikanten vaak uitsluitend hun hoogst mogelijke verlaging van de EPC presenteren, moet hier enige voor- zichtigheid worden betracht. Om een goede vergelijking tussen systemen te maken moet het energiebesparende effect (verlaging EPC) voor een specifieke woning altijd worden doorgerekend. Als de verschillende opties op een woning zijn doorgerekend geldt dat de beste regeling ook tot het grootste energiebesparende effect zal leiden. bruik van de woning correct vast te leggen, maar het gebruik van de wo- ning zal in de praktijk niet iedere dag gelijk zijn. De ventilatie-capaciteit zal daardoor meestal iets afwijken van de werkelijk benodigde capaciteit. Daarnaast zijn er ook klimatologische omstandigheden van invloed. Veel wind zal bijvoorbeeld gepaard gaan met grotere drukverschillen die door de lekken in de woning weer leiden tot grotere volumestromen. Bij dit type systeem wordt hiervoor niet gecompenseerd. Tijdgestuurde regelingen le- veren zondermeer een ruime verbetering op ten aanzien van handmatig bediende systemen maar hebben wel hun beperkingen. Een betere methode om automatisch te bepalen waar en wanneer er ge- ventileerd moet worden is aanwezigheidsdetectie. Deze vorm van detectie is relatief goedkoop en biedt een beter resultaat dan voorprogrammering. Nadeel is wel dat het detecteren van personen wel iets zegt over de be- hoefte aan ventilatie, maar niet over de mate waarin geventileerd moet worden. Deze vorm van ventilatie is prima bruikbaar voor ruimtes met een redelijk vaste bezetting, maar minder voor ruimtes met wisselende bezet- tingen. Luchtkwaliteit De beste wijze voor het bepalen van de ventilatievraag is het meten van de luchtkwaliteit. Een goede methode voor het bepalen hiervan is het meten van de CO2-concentratie. Een CO2-gestuurd ventilatiesysteem heeft daar- naast als voordeel dat deze automatisch compenseert voor lekken in de woning. Als de luchtkwaliteit als gevolg van lekken of geopende ramen al goed is, hoeft het systeem niet geactiveerd te worden. Er zijn diverse CO2-gestuurde regelingen op de markt beschikbaar. In de meest nauwkeurige uitvoering wordt de luchtkwaliteit in iedere verblijfs- ruimte gemeten en wordt lokaal de capaciteit afgestemd. Daarnaast zijn er ook regelingen waarbij slechts op ??n punt wordt gemeten. Meestal ge- beurt dit op een centrale plaats aan de afvoerkant. Deze laatste regeling Naarmate de nauwkeurigheid van de ventilatieregeling toeneemt kan er meer energie bespaard worden.