1 Duurzame school in acht weken 16-2-2012 Openbare basisschool De Wilgenstam in Rotterdam is dankzij de Lean Bouwen-filosofie in nog geen acht weken tijd compleet gerenoveerd. Het resultaat is een duurzame school met een goed binnenklimaat. "In het begin twijfelde ik nog of het op tijd af zou komen, maar uiteindelijk stapten de leerlingen gewoon na de zomervakantie binnen een compleet nieuw ?n duurzaam schoolgebouw. Erg indrukwekkend," volgens schooldirecteur Peter Bergen. Tekst Femke Vervaart Foto's Agentschap NL In opdracht van Stichting BOOR (Bestuur Openbaar Onderwijs Rotterdam) voerde aannemer Heembouw een duurzame renovatie uit voor de basisschool in de Rotterdamse wijk Schiebroek. De school kreeg in acht weken gevel- , vloer- en dakisolatie, nieuwe gevelkozijnen, plafonds en vloer- afwerking. Binnen is alles geschilderd, er zijn zonnepanelen op het dak ge?nstalleerd, een windmolen en in elk lokaal een klimaat- beheersingssysteem. Peter Bergen wilde zijn school van energielabel G naar label A+ brengen, wat neerkwam op een energiereductie van 80 procent. Bovendien wilde hij het binnenklimaat laten aanpakken. En dat alles in een kort tijdsbestek. "Vanwege het krappe budget moest alles binnen acht weken gebeuren", zegt hij. "Bovendien was er geen geld voor noodlokalen, dus moest de complete renovatie tijdens de zomervakantie plaatsvinden. Op vrijdagmiddag 24 juni om half vier zaten alle kinderen nog in de klas. Ik kon me op dat moment niet voorstellen dat een uur later 1300 verhuisdozen het pand uit zouden gaan. De volgende dag kwam ik een kijkje nemen en was de school in feite al gesloopt. Bij het zien van de puinhoop was ik even bang dat het niet goed zou komen, maar ik kende de planning en wist dus dat het moest lukken. En inderdaad: op 22 augustus was de klus geklaard en zijn we gewoon volgens plan opengegaan." Technische hoogstandjes Tijdens de renovatie is het schoolgebouw voorzien van een isolerende laag van duurzaam materiaal en een vloersysteem dat het gebouw verwarmt en koelt via bronnen voor warmte- 2 koudeopslag (wko) en een warmtepomp. De luchtkwaliteit en de temperatuur in het schoolgebouw worden per ruimte automatisch geregeld. Het licht gaat alleen aan als het nodig is en schakelt zichzelf automatisch weer uit. Ondanks deze technische hoogstandjes kunnen docenten ook nog zelf invloed uitoefenen op hun omgeving. Zo kan er bijvoorbeeld nog steeds gewoon een raam worden opengezet als er behoefte is aan frisse lucht. Zonnepanelen op het dak en een eigen windmolen zorgen ten slotte voor de nodige energie. Energiespiegel De Wilgenstam vindt het belangrijk dat leerlingen zich al op jonge leeftijd bewust zijn van duurzaamheid. Daarom is dit ecologische systeem, waarin water, temperatuur, lucht en diverse vormen van energie een rol spelen, inzichtelijk gemaakt. Aan de hand van een zogenoemde energiespiegel kunnen de kinderen met eigen ogen zien hoe de wko-installatie, zonnepanelen, windmolen en ventilatiesystemen werken. "Ik ben zeer tevreden. De Wilgenstam is binnen acht weken een duurzame school geworden met een gezond binnenklimaat, voor de helft van de kosten van nieuwbouw", stelt Bergen. Pull planning-sessie Aan het begin van het renovatieproject heeft Heembouw in een zogenoemde pull planning- sessie alle betrokken leveranciers, onderaannemers, architect, opdrachtgever, schooldirecteur en nevenaannemer samen in ??n ruimte gebracht. Elke partij plakte met een eigen kleur post-its zijn planning op een enorm planbord. Projectleider Pieter Hulst: "Het is een groepsproces dat misschien tijdrovend lijkt, maar uiteindelijk was de planning in een halve dag rond en voor iedereen helder. Dankzij dit overleg konden we voorkomen dat nevenpartijen elkaar tijdens de bouw in de weg zouden lopen, en bedachten we meteen oplossingen voor knelpunten die door deze samenwerking aan het licht kwamen." Door middel van wekelijkse werkbesprekingen hield Hulst de strakke bouwplanning in de gaten. "Met als gevolg dat we het proces goed op orde hadden en het project op tijd konden opleveren", vertelt hij. "Waar nodig speelden we direct in op onverwachte zaken die ten koste zouden gaan van de afgesproken Unieke Kansen Programma Het Unieke Kansen Programma (UKP) van Agentschap NL ondersteunt innovatieve technieken die een bijdrage leveren aan een duurzame energiehuishouding. In 2010 is een tenderregeling uitgeschreven voor scholen en kantoren: het Unieke Kansen Programma `Naar energieneutrale scholen en kantoren' (UKP-NESK). Dit is een subsidieregeling waaraan vijftien projecten (acht scholen en zeven kantoren) deelnemen. Deze projecten onderscheiden zich door energiezuinigheid, duurzaamheid en organisatorische innovaties in de bouwkolom. Een van deze projecten was de renovatie van openbare basisschool De Wilgenstam. 3 kwaliteit, planning en logistiek. Bovendien bepaalden partijen in dit korte overleg of eventuele extra werkzaamheden nog in de planning pasten. Het uiteindelijke doel was om het project zo veilig en betrokken mogelijk uit te voeren, op tijd, met de gevraagde kwaliteit en tegen de laagst mogelijke kosten. En dat hebben we gehaald." Goede resultaten Amerikaanse onderzoekers gaven eind jaren 80 de term `lean' aan een nieuwe kwaliteitsfilosofie van autofabrikant Toyota. Bij deze manier van bedrijfsvoering staan alleen de activiteiten centraal die rechtstreeks bijdragen aan de wens van de klant. Alle randprocessen daaromheen, zoals communicatie en overdracht van de organisatie naar de mensen op de werkvloer en andersom, worden gezien als verspilling. Heembouw werkt sinds 2004 volgens de Lean Bouwen-filosofie. De resultaten zijn merkbaar, volgens directeur Stefan van der Zwet. "We leveren een project inmiddels 20 tot 40 procent sneller op, de problemen na aflevering zijn met 40 procent afgenomen en de manco's tijdens oplevering zijn gehalveerd. Dit komt doordat we tijdens het proces zo nauw samenwerken dat we alle problemen die zich voordoen, meteen kunnen oplossen. Wel is de planning vooraf cruciaal: het is belangrijk dat we voldoende tijd krijgen om alles aan de voorkant goed te organiseren." "We hebben een heldere en strakke planning nodig," gaat hij verder, "materialen moeten kloppen en we moeten de juiste mensen op de juiste plek zetten. En de architect moet ook zo flexibel zijn dat hij tijdens de voorbereiding nog wijzigingen in de tekening kan doorvoeren. Inmiddels zijn onze leveranciers en onderaannemers goed op ons en elkaar ingespeeld en hebben we de bouwtijd flink kunnen terugdringen. Hierdoor is de verspilling nihil."