GPR Gebouw analyse van twee Slimbouwen-gebouwen 30 c Artikel De woontoren La Fen?tre in Den Haag en het kantoor van de Van Delft groep in Nieuwkuijk zijn de afgelopen maanden door W/E adviseurs onder de loep genomen. De vraag was hoe slimme gebouwen scoren in het breed gehanteerde instrument GPR Gebouw en hoe de GPR-Gebouw- criteria zich verhouden tot de Slimbouwen-criteria. Projecten De Van Delft Groep heeft in 2005 een nieuw hoofdkantoor in Nieuwkuijk gerealiseerd. Het bedrijf omschrijft zichzelf als `een innovatief totaalinstal- latiebedrijf' en wil dat beeld met haar nieuwe kantoor dan ook uitstralen. De gevel en installaties van het kantoor zijn ge?ntegreerd en daarmee ge- optimaliseerd. Bij het ontwerp is volledig ingezet op comfort en behaaglijk- heid voor de gebruiker. Het gebouw bestaat uit twee delen: een kantoor- gedeelte (dat bestaat uit drie bouwlagen en een kelder) en een bedrijfshal met entresols. De draagstructuur van het gebouw is van staal. De gevel van het kantoor maakt geen deel uit van de constructie en kan daardoor, met behoud van het casco, worden vervangen. GPR Gebouw analyse twee Slimbouwen-gebouwen cDuurzaamheid in kaart gebracht De GPR Gebouw methodiek maakt het mogelijk een gebouw te beoordelen op duurzaamheid kenmerken en is ontwikkeld om duurzaam bouwen meetbaar en daarmee beter bespreek baar te maken. W/E adviseurs heeft hiermee twee gebouwen geanalyseerd die gebouwd zijn volgens het Slimbouwen concept. De gebouwen waren goed voor scores van 2,5 en 3 sterren (een 7? en een 8). Deze goede score hangt voor een deel samen met het toekomstgerichte karakter en de flexibiliteit van Slimbouwen. De gebouwen kunnen namelijk eenvoudig worden aangepast aan een veranderende vraag of gebruik. ?NEaS/PEtERDEKoNiNG Figuur 1 GPR Gebouw label Van Delft Groep GPR Gebouw analyse van twee Slimbouwen-gebouwen 31 c Artikel en de toepassing van lage temperatuurverwarming via de vloer. in de GPR Gebouw berekening van de Van Delft Groep vallen vooral de goede luchtkwaliteit, de individuele regelbaarheid en de indelingsvrijheid op. Het gebouw beschikt bovendien over energieopslag en een warmte- pompinstallatie. in de infra+ vloer is ook plafondkoeling ge?ntegreerd. Het gebouw La Fen?tre scoort goed op toekomstgerichte maatregelen, Het woongebouw La Fen?tre (2005) aan de Grotiusplaats bij het centrum van Den Haag valt op door haar vorm, materialisatie en locatie. De woon- toren is 70 meter hoog en telt zeventien verdiepingen met 115 (huur)appartementen. Vanwege de krappe bouwlocatie, de toelaatbare bodemdruk, de korte bouwtijd, lagere bouwkosten en de wens om diverse woonwensen te vervullen, is gekozen voor een stalen draagconstructie. Het staalskelet staat op een 19 meter hoge tafelconstructie van stalen buisprofielen. in totaal is in het gebouw circa 1.200 ton staal verwerkt. De combinatie van het staalskelet en lichte verplaatsbare systeemwanden maakt het gebouw flexibel. Bewoners hebben ruime vrijheid bij het indelen van kamers en natte ruimtes. Ruimtelijke herindelingen en installatietechni- sche wijzigingen zijn later betrekkelijk eenvoudig door te voeren. in het Van Delft gebouw is Slimbouwen al bij de voorbereiding als uitgangs- punt gehanteerd terwijl in La Fen?tre tijdens de voorbereiding nog werd uit- gegaan van conventionele bouw. in beide gebouwen zijn infra+ vloeren toe- gepast. Dit hybride staal-betonelement, met stalen ribben, maakt een flexibel en demontabel leidingsysteem mogelijk in de vrije ruimte tussen de ribben. Resultaten in het Van Delft gebouw is Slimbouwen al bij de voorbereiding als uitgangs- punt gehanteerd. in La Fen?tre werd tijdens de voorbereiding nog uitge- gaan van conventionele bouw. De gebouwen scoren allebei goed in de GPR Gebouw analyses. Dit wordt voor een groot deel verklaard door de flexibiliteit van het Slimbouwen concept waardoor toekomstige functiewij- zigingen eenvoudig uitvoerbaar zijn en een lange gebruiksduur wordt be- vorderd. De binnen het gebouw aanwezige massa is, ondanks de lichte bouwwijze, nog ruim voldoende voor het bufferen van temperatuurschom- melingen. De score op gezondheids- en woonkwaliteitsaspecten is zelfs buitengewoon goed, vooral vanwege de goede ventilatie en regelbaarheid GPR gebouw GPR Gebouw is een digitaal instrument waarmee de duurzaamheid van nieuwbouw- woningen en utiliteitsgebouwen in kaart gebracht wordt door middel van rapportcij- fers. Het doel: duurzaam bouwen meetbaar en bespreekbaar maken. Voldoet een project alleen maar aan het bouwbesluit dan krijgt het een cijfer van 5,0 (nul sterren), een onvoldoende in de beleving van veel mensen. Bewust of onbewust zal de wens om toch een voldoende te halen moeten leiden tot duurzame(re) gebouwen. Met GPR Gebouw beoordeelt de ontwerper een gebouw op de aspecten `Energie', `Materiaal', `afval', `Water', `Gezondheid' en `Woonkwaliteit'. Het instrument kan gebruikt worden op gebouwniveau voor het vastleggen van ambities, voor het toet- sen en optimaliseren van prestaties en voor het communiceren over niveaus van duurzaamheid. Het wordt toegepast in de initiatief-, ontwerp-, uitvoerings- en ople- veringsfase van het proces. GPR Gebouw is het resultaat van een initiatief van de gemeente tilburg en W/E advi- seurs om een eenvoudige prestatiegerichte methodiek te ontwikkelen waarmee con- crete afspraken tussen gemeenten en bouwpartijen kunnen worden gemaakt. inmid- dels is het aantal licentiehouders en gebruikers opgelopen tot meer dan 50 gemeenten en ruim 300 marktpartijen. Voor gemeenten is het van belang dat zij met dit instrument niet alleen hun ambities waar kunnen maken, maar ook de behaalde ambities op een- voudige wijze kunnen presenteren aan de consumenten en de eigen organisatie. Kijk voor meer informatie over GPR Gebouw op www.GPRgebouw.nl. cIr. S.J. Koster en ir. S.M. van Hulten Sibe Jan Koster is werkzaam als senior adviseur bij Q+P Communicatie te Renkum en als projectleider nieuwe technologie?n op het gebied van energie en milieu. Saskia van Hulten is werkzaam als senior adviseur bij W/E Adviseurs te Utrecht/Tilburg. Figuur 2 GPR Gebouw label La Fen?tre Foto:PiEtERKERS,aMStERDaM/BRoN:VEStEDa GPR Gebouw analyse van twee Slimbouwen-gebouwen 32 c Artikel lange levensduur, toegankelijkheid en luchtkwaliteit. Evenals het gebouw van de Van Delft Groep is dit gebouw ontwikkeld in het experimentenpro- gramma iFD Bouwen. Daarbij hoort een hoge score bij `flexibiliteit en toe- komstwaarde' (in de analyse onderdeel van de `Woonkwaliteit'). Beide gebouwen zijn niet specifiek ontworpen op een (extra) laag energie- gebruik. Dat zie je terug in de scores op het gebied `Energie' van 6,7 en 6,9 voor respectievelijk La Fen?tre en de Van Delft Groep. Deze zouden aan- zienlijk beter zijn als een hogere energieprestatie (op basis van EPN NEN 2916) vanaf het begin in het ontwerpproces was meegenomen. De lage score op `Materialen' komt vooral door de toepassing van (grote hoeveel- heden) staal. GPR Gebouw berekent de milieubelasting van staal op basis van een levenscyclusanalyse (LCa module) van dit materiaal. Vergeleken met geprefabriceerde betonen bouwdelen (kolommen, kanaalplaatvloeren) is de milieubelasting van staal hoog. Het totaalgewicht is daarmee echter laag. De verbeterpotentie van beide gebouwen is weergegeven in figuur 3. Evaluatie De thema's `Energie', `Materialen' en `afval' en `Flexibiliteit en toekomst- waarde' (in de analyse onderdeel van het thema `Woonkwaliteit') uit GPR Gebouw hebben een sterke relatie met Slimbouwen. Specifieke Slimbou- wen-aspecten, zoals een hogere flexibiliteit, een hoger comfort, de reduc- tie van afval, energiebesparing en Co2-emissie en een hogere efficiency (door gewichtbesparing en reductie van volume), komen tot uitdrukking in GPR Gebouw. andere typische Slimbouwen-aspecten, zoals de reductie van faalkosten, een verbeterde procesefficiency en bouwtijdwinst, zijn niet opgenomen in GPR Gebouw. Met Slimbouwen worden goede resultaten op het gebied van duurzaam bouwen en gebouwkwaliteit gerealiseerd. La Fen?tre en het gebouw van de Van Delft Groep scoren 7,3 en 7,7. Dat is vergelijkbaar met andere doorgerekende (kantoor)gebouwen met duurzaamheidambities. Maar de lat voor slimme gebouwen zou veel hoger kunnen liggen. Vooral op ener- giebesparing en materiaalefficiency is nog veel winst te behalen. Dat is veelal een kwestie van die aspecten vanaf het begin van het ontwerppro- ces mee te nemen. Een score van 8 op het gebied van `Energie' en `Mate- rialen' moet mogelijk zijn. De analyse blijkt in ieder geval een goed hulpmid- del om Slimbouwen te beoordelen. Momenteel wordt gewerkt aan een aanvullende Meetlat Slimbouwen die de nog ontbrekende aspecten moet meenemen. b Slimbouwen Slimbouwen bouwt voort op iFD (industrieel, Flexibel en Demontabel) bouwen. De principes van iFD bouwen bieden een aantal voordelen voor partijen in het bouwproces en voor het bereiken van maat- schappelijke doelstellingen op het gebied van duurzaamheid, emis- siereductie, kwaliteit en arbeidsomstandigheden: Industrieel: Hogere kwaliteit in een beheersbaar productieproces. Een kortere bouwtijd, betere arbeidsomstandigheden en minder afval en verspilling in de gehele productie maar vooral op de bouwplaats zelf; Flexibel: Keuzevrijheid om in te spelen op huidige en toekomstige wensen; Demontabel: Lagere (exploitatie)kosten bij een hogere toekomst- waarde, dankzij aanpasbaarheid. Slimbouwen hanteert daarnaast doelstellingen op het gebied van comfort, energiebesparing, CO2-reductie, gewichtsbesparing, proce- sefficiency en effici?nt ruimtegebruik. Deze doelstellingen leiden ook tot een reductie van het transportvolume en overlast tijdens de bouw. Dat maakt Slimbouwen geschikt voor projecten in de binnenstad en in situaties waarbij een hoog comfort moet worden gecombineerd met dynamisch gebruik en functiewisselingen. ook voor utilitaire gebouwen voor dynamische organisaties is Slimbouwen aantrekke- lijk. Zelfs functieneutraal bouwen behoort tot de mogelijkheden. Een belangrijk aandachtspunt van Slimbouwen is de organisatie van het voorbereidings- en bouwproces. Een organisatorisch aspect is dat de realisatie bestaat uit een beperkt aantal achtereenvolgens in te schakelen disciplines op bouwdeelniveau. Door de afstemming bij de voorbereiding wordt optimaal gebruik gemaakt van de kennis van bouwpartijen en leveranciers en wordt de verdere ontwikkeling van ge?ntegreerde en hoogwaardige oplossingen gestimuleerd. Het flexibele concept maakt het mogelijk tegemoet te komen aan de toekomstige wensen van de eigenaar, functieveranderingen en maat- schappelijke doelen. Kijk voor meer informatie over Slimbouwen op www.slimbouwen.nl. La Fen?tre Van Delft score verbeter potentie score verbeter potentie Laag Hoog Laag Hoog Energie 6,7 6,7 energieprestatie vermindering energievraag extra toekomstgerichte maatregelen Materiaal 6,7 6,9 ontwerp gericht op efficient gebruik ontwerp op lange levensduur materialisatie (LCA score) Afval 6,9 8,2 voorkom BSA zorgvuldig omgaan BSA zorgvuldig behandelen bedrijfsafval Water 7,1 7,6 drinkwaterbesparing overig besparing belasting grondwater riolering Gezondheid 7,8 8,9 geluid luchtkwaliteit thermisch comfort licht en visueel comfort Woonkwaliteit 8,7 toegankelijkheid toegankelijkheid collectieve ruimten flexibiliteit en toekomstwaarde sociale veiligheid Figuur 3 verbeterpotentie GPR Gebouw scores voor La Fen?tre en Van Delft Groep (Bron: TU/e, ir. G.J.W. van den Brand, 2007)