1 Opinie De wijk in met budgetbuddies 23-01-2014 De tijd van blauwdrukdenken is voorbij; herstructurering van wijken gaat drastisch veranderen. De methode `zoek en vervang' in probleemgebieden wordt onbetaalbaar en gaat voorbij aan de noodzaak voor verandering van binnenuit. Daarom besloten we om het in onze wijk Vrieheide in Heerlen anders te doen en te zoeken naar nieuwe methodieken met bewoners in de hoofdrol. Dit bleek een inspirerende gedachte. Niet alleen de regio en de provincie deden mee, maar ook corporaties, een bank en bedrijven. Tekst Barry Braeken (PvdA), wethouder ruimte, wonen en cultuur gemeente Heerlen 2 Toen we constateerden dat het slecht ging met Vrieheide, leidde dat volgens de traditionele herontwikkelingsmethoden tot een onmogelijke opgave waar normaliter geen bedrijf of investeerder zich aan zou branden. Vrieheide is een wijk met kwaliteit; ze werd ooit gebouwd volgens een ruim opgezet, hoogwaardig stedenbouwkundig concept met experimentele paddenstoelwoningen. Anno 2013 gaat die kwaliteit schuil achter rommelige aanbouwen. De energetische kwaliteit van de woningen is slecht. Ze zijn veelal eigendom van mensen met zeer beperkte financi?le draagkracht. Het aantal mensen in de wijk met sociaaleconomische problemen is groot. Plaats dat alles in een regio waar de bevolking niet meer groeit en waar de uitdaging eerder ligt in woningvermindering dan in uitbreiding van de woningvoorraad. Woningoverschot leidt er tot dalende huizenprijzen. Daarnaast is het ook nog eens een tijd van economische crisis, bezuinigingen en beperkte mogelijkheden voor corporaties om te investeren. Tegen deze achtergrond is een klassiek masterplan met een blauwdruk en een vastomlijnd eindplaatje gebaseerd op flinke investeringen geen optie. Het was duidelijk dat we moesten zoeken naar een andere aanpak, een nieuwe manier van werken, waarbij de bewoners, die immers vaak eigenaar zijn, een grote rol zouden moeten spelen. Buiten gebaande paden Als voormalige mijnstreek heeft regio Heerlen herhaaldelijk voor forse uitdagingen gestaan; we hebben al vele transities achter de rug. Daarvan hebben we geleerd dat er kansen ontstaan als we gebaande paden verlaten. En daarom is begonnen met een open proces om te komen tot een Masterplan 2.0. Dat deze uitdaging vooral ook inspiratie opleverde, bleek al gauw doordat provincie, stadsregio, corporaties zonder direct belang in het gebied, en zelfs een bank zich meldden om mee te doen in Vrieheide. Adviesbureau BMC en later Humbl? Martens werden partner in de zoektocht naar nieuwe methodieken. Duidelijk was dat de oplossing niet lag in een blauwdruk van een eindplaatje, maar in een open planproces. Het nieuwe masterplan moest een richting aangeven die gevonden werd in zeven kernkwaliteiten van de wijk. Helder was ook dat we het als overheid niet alleen zouden kunnen klaren. De toekomst ligt in handen van bewoners, overheid en bedrijven. E?n van de uitdagingen bestond dan ook uit het zoeken naar mensen die energie in de wijk willen steken. Bewonersgesprekken Omdat de bewoners als eigenaar de sleutel in handen hebben van hun eigen toekomst, is de gemeente bij deze bewoners gestart. In plaats van een obligate bijeenkomst zijn we ruim honderd bewoners thuis gaan opzoeken om met hen te praten over hun leven in de wijk. Het leverde verhalen op die naast problemen ook trots en betrokkenheid uitstraalden en de gesprekken waren in vele opzichten een welkome bron van energie. Bewoners vinden het een fijne wijk waar ze graag wonen. Vervolgens is Heerlen in een proeftuin begonnen met kleine initiatieven van bewoners zoals het opknappen van rommelige plekjes, aanleg van een moestuin of een kunstproject met schoolkinderen. Allen projecten om bewoners te activeren en het verloren vertrouwen terug te winnen, maar vooral om hen te laten zien wat mogelijk wordt als ze zelf aan de slag gaan in hun wijk. Want de basis van onze overtuiging is dat de transitie van Vrieheide van onderop moet komen; niet alleen bij probleemanalyse en inspraak bij besluitvorming zoals in klassieke planontwikkeling, maar net zo goed in de uitvoering. 3 Proef in de wijk Een bijzonder voorbeeld over hoe samen idee?n werden ontwikkeld, is het traject rond het vraagstuk over verduurzaming van de woningen. Drie groepen bewoners zijn aan de slag gegaan om idee?n te verzamelen en uit te werken. BAM, Kublo vastgoed dynamiek en woningcorporaties Weller en Woonpunt schoven aan om hen te helpen. De uitkomsten waren concreet en inspirerend, vari?rend van klustips, cursussen en uitleen van gereedschap tot een compleet plan voor aanpak van de woningschil en een plan voor een dak met zonnepanelen om de reconstructie betaalbaar te maken. Resultaat van dit traject: de idee?n worden uitgewerkt in een modelwoning. Wat nog belangrijker is, is dat de bewoners zich hebben georganiseerd om de proef te gaan uitrollen in de wijk. Zij willen actief aan de slag in Vrieheide om verbeteringen aan te brengen en de leefbaarheid te vergroten. De bewoners nemen verantwoordelijkheid. Budgetbuddies Het Masterplan 2.0 is een handboek dat richting geeft op basis van de identiteit en kwaliteiten van de wijk, welke samen met de bewoners werden geformu- leerd. Daarnaast func- tioneert het als gids waarin voor de uiteenlopende problemen in de wijk ? vari?rend van het gevel- aanzicht en aanpak van bosschages tussen de woningen tot het parkeer- probleem ? tal van oplossingsscenario's zijn bedacht en doorgerekend. Dit masterplan bevat geen complete planning voor de looptijd en ook geen compleet exploitatieplaatje. Bedoeling is dat stapsgewijs zaken worden aangepakt. Sommige zaken door de overheid, maar in toenemende mate ook door bewoners via zelf te nemen maatschappelijke initiatieven. De mate waarin bewoners zich het lot van hun wijk aantrekken en er zelf voor gaan, is uiteindelijk het meest bepalend voor het succes van deze revitalisering. Dat laat zich niet vastleggen in fraaie stedenbouwkundige plaatjes. Het is een kwestie van burgerlijk ondernemerschap, vandaar de naam Buurtbusiness voor het masterplan. Het proces om tot `buurtbusiness' te komen was een ontwikkeling van samen ontdekken en leren. Een manier van werken waarvan ook bedrijven in de bouwwereld nog veel kunnen leren. Het levert energie op en onverwachte allianties. Want wie had kunnen bedenken dat bewoners, door de Rabobank opgeleid tot budgetbuddies, de buurt ingaan om buurtgenoten te helpen met financi?le problemen? Ik zie in deze manier van werken kansen voor organisaties die ervoor openstaan. Deze manier van werken is de nieuwe manier om wijken weer leefbaar te maken.