de mindset van nul-op-de-meter12 nr 2 2015 In de nieuwe wijk RijkwijkBuiten zijn vijf nul-op-de-meter-woningen gerealiseerd de mindset van nul-op-de-meter Energiezuinige en zelfs energieneutrale en -leverende woningen zijn al lang geen groot technisch probleem meer. Het krimpen van de voorraad traditionele energiebronnen vraagt om alternatieve oplossingen. Daarvoor is een omslag nodig bij corporaties, ontwikkelaars, bouwers en bewoners. Want nul-op-de-meter vraagt om een andere benadering. Zo worden fabrikanten steeds vaker uitgedaagd om presta- tiegaranties af te geven. Dat lijkt toekomstmu- ziek, maar is vandaag al mogelijk. tekst arco knoester, itho daalderop klimaatgarant VIJF NOM-WONINGEN In de nieuwe wijk RijswijkBuiten verzorgt Klimaatga- rant de energie-0-installaties voor 250 woningen. De woningen hebben een EPC van 0 of beter en er zijn vijf nul-op-de-meter-woningen gerealiseerd met de Energiesprong-subsidie van Platform31. De woningen zijn voorzien van een warmtepomp, venti- latiesysteem en douche-wtw van Itho Daalderop en PV-panelen. Bouwkundige aanpassingen omvatten onder meer het toepassen van driedubbel glas en een zeer goede kierdichting. De woningen worden ontwikkeld en gebouwd door Dura Vermeer. Ener- gie Exploitatie RijswijkBuiten, dochterbedrijf van Klimaatgarant, is eigenaar van de installaties en garandeert de energieprestatie van de woningen gedurende 25 jaar. Verduurzaming is durven doen, innoveren en nieuwe technie- ken en concepten toepassen en ook de uitdaging zien in het oplossen van schijnbare tegenstellingen. Zoals het beleven van een comfortabeler en gezonder binnenklimaat tegen minder kosten en energieverbruik. De rol van toeleveranciers wordt dus anders. Itho Daalderop werkt inmiddels als ketenpartner samen met bouwers en corporaties om mee te denken, te advise- ren en te begeleiden in het proces naar een energiezuinige en comfortabele woning. Hiervoor worden volledig elektrische instal- laties gebruikt die zorgen voor steeds meer rendement. Ook kunnen ze worden ge?ntegreerd, waardoor bijvoorbeeld de retour- lucht van het ventilatiesysteem wordt gebruikt voor zowel het opwarmen van de toevoerlucht als regeneratie van de bodem. Bovendien zijn ze ontwikkeld vanuit de gedachte om de laagste kostprijs over de gehele levenscyclus te realiseren. Dit alles gebeurt met een gezamenlijk doel: energieneutraal of -leverend betaalbaar bouwen en wonen voor iedereen toegankelijk maken. DIVERSE OPLOSSINGEN INEEN Het project Stroomversnelling Huur heeft de ambitie om de komende jaren 111.000 woningen naar nul-op-de-meter (NOM) te transformeren. Naast dit landelijke zijn er veel initiatieven op lokaal niveau die hetzelfde doel hebben. Het gaat hierbij om woningen die tussen de jaren vijftig en zeventig zijn gebouwd en zonder aanpassingen bepaald niet energiezui- nig zijn. De schil wordt volledig aangepast en de woning wordt goed ge?soleerd. Ook aan installaties wordt het nodige gedaan door middel van totaaloplossingen, waarin verschillende duurzame producten tot energiezuinige systemen worden geconfigureerd. Vrijwel altijd is dit een combinatie van ventilatie, verwarming en warm water: het toepassen van warmtepompen, vraaggestuurde ventilatie met warmteterugwinning, een zonthermische oplossing en monitoring. Monitoring geeft inzicht in het functioneren en presteren van de toegepaste installaties. Op basis hier- van worden prestatiegarantie en meerjarige zekerheid afgegeven. ENERGIEPRESTATIEVERGOEDING Woningeigenaren kunnen tegenwoordig kiezen uit een steeds groter aanbod van technologie?n om hun woning duurzamer te maken. Veel aanbieders richten zich daarbij echter op een specifieke technologie. Ongeacht of gas of elektriciteit wordt verbruikt; er staat een verhoging van de energielasten voor de deur. De druk op de overheid neemt toe om voor de transitie naar een duurzame energievoorziening de heffings- korting te verhogen of de energiebelasting te verlagen. Een nieuwe ontwikkeling hierbij is de energieprestatievergoeding. Dit wetsvoorstel geeft verhuurders de mogelijkheid met huurders afspraken te maken over een vaste vergoeding, ter vervanging van de energiereke- ning bij normaal gebruik. Corporaties kunnen zo met het geld van de energierekening investeren in verduurzaming en huurders krijgen een comfortabeler woning tegen ongeveer dezelfde woonlasten. Dit schept de mogelijkheid voor het op grote schaal toepassen van duurzame oplos- singen zoals een warmtepomp. Voor Itho Daalderop is dit een van de producten van de toekomst. Op weg naar nul-op-de-meter richt het bedrijf zijn pijlen op alweer de vierde generatie warmtepompen met bodemlus, waarmee de warmtepomp een gegarandeerd hoog rendement heeft, onafhankelijk van de buitentemperatuur. Ook het rendement voor het bereiden van tapwater ligt aanzienlijk hoger dan bij toepassing van een luchtwaterwarmtepomp. Groot voordeel hiervan is dat er met minder zonnepanelen kan worden volstaan om nul-op-de-meter te garanderen. De warmtepomp is onderdeel van verschillende nul-op-de-meter- concepten en onderscheidt zich met nieuwe ontwikkelingen, zoals de opname van pompen met een gelijkstroommotor en de standaardinte- gratie van monitoringsfunctionaliteit. Voordeel van deze installaties is dat ze ten opzichte van traditionele nagenoeg onderhoudsvrij zijn. Itho Daalderop monitort nu al realtime 6000 woningen met warmtepompen. Door vernieuwde technieken is het gebruik en de installatie van deze pomp toegankelijker geworden. Grondboringen zijn eenvoudiger gewor- den en al mogelijk voor 2000. Er is er een kleinere oppervlakte nodig waardoor het renoveren van de bestaande woningvoorraad met dit soort technieken mogelijk is. GARANTIES AFGEVEN Verschillende toeleveranciers gaan veel verder dan alleen het produce- ren van installaties. Ze integreren technologie?n in praktische totaalop- lossingen. Bovendien garanderen ze dat de geclaimde prestaties ook worden gehaald. Garanties op het functioneren van een product gaan altijd hand in hand met verlengde garantie. Die wordt onder voorwaarde van monitoring en inbedrijfstelling op product- of systeemniveau afge- geven. Prestatiegarantie is alleen mogelijk op systeemniveau, mits sprake is van monitoring en inbedrijfstelling. Onderhoud aan het systeem wordt verricht door een toegewezen partner. Bij deze garantie worden vooraf afspraken gemaakt over het energiever- bruik van de woning en eventuele beschikbaarheid van persoonsgebon- den energie. Ook de voorwaarden waaronder de woning aan deze eisen voldoet, zijn vooraf vastgelegd. Denk hierbij ook aan bouwkundige wijzi- gingen en de intensiteit van bewoning. Bij deze projecten gelden bouw- kundige voorwaarden voor de schil van de renovatie- of nieuwbouwwo- ning. Hierdoor verkrijgt de opdrachtgever zekerheid over alle kosten met betrekking tot aanschaf, instandhouding en exploitatie van de installatie. Nul-op-de-meter-concept met toepassing van een warmtepomp met bodemlus, vraaggestuurde ventilatie met warmteterugwinning, douche-wtw, thermische collectoren en PV-panelen ithodaalderop de mindset van nul-op-de-meter14 nr 2 2015 GARANDEER WAT JE KUNT GARANDEREN tekst joop van vlerken De belangen bij nul-op-de-meter (NOM) zijn groot en de uitgangs- punten leiden tot veel discussie. Dat bleek tijdens Renda Proeflokaal `Hoe managen we nul-op-de-meter?' op 9 april in het Rotterdamse Innovatiecentrum Duurzaam Bouwen (ICDuBo). Na drie interessante presentaties van Arco Knoester (Itho Daalderop), Ronald Schilt (adviesbureau Merosch) en Onno van Rijsbergen (Woonbond) gingen de bezoekers in discussie over NOM. Ze deden dit onder leiding van Erna van Holland, hoofdredacteur van Renda. De belang- rijkste conclusies zijn: Begripsbepaling Een van de belangrijkste aspecten van NOM is begripsbepaling. Het is cruciaal dat alle partijen hetzelfde verstaan onder nul-op-de-meter. En wat doe je met mensen die in een NOM-huis wonen, maar toch een energierekening hebben? Een conclusie is dat bewoners en huurders niet de dupe mogen worden van eventuele gaten in het NOM-model. Als er iets misgaat en de bewoners toch een energie- rekening krijgen, moet dat een gezamenlijke verantwoordelijkheid zijn van bouwers, verhuurders en huurders. Daarom is het essentieel vooraf te komen tot goede afspraken. Gaten in nul-op-de-meter De Woonbond constateert dat er gaten zitten in het NOM-model. Zo gaat het uit van stijgende energielasten, maar dat is de komende jaren niet aan de orde. Daarnaast zijn er problemen met spreiding in energieverbruik; mensen die in vergelijkbare woningen wonen, kunnen toch een behoorlijk afwijkend verbruik hebben. Deze sprei- ding wordt wel kleiner naarmate de woning goed is ge?soleerd, maar verschillen zullen er blijven. Een andere grote uitdaging voor NOM is saldering. Het concept gaat ervan uit dat de door zonnepanelen opgewekte energie kan worden weggestreept tegen het verbruik van de woning. Tot 2020 is dat inderdaad mogelijk, maar daarna wordt de regeling mogelijk (gefaseerd) afgeschaft. Dit haalt een streep door het NOM-model, omdat de opgewekte stroom door zonnepanelen minder oplevert dan waarmee nu rekening is gehou- den. Een ander probleem is dat NOM in de gestapelde bouw nog moeilijker te garanderen is, omdat er per woning minder dakopper- vlak beschikbaar is. Het lijkt er sterk op dat voor grote steden naar andere oplossingen moet worden gezocht. Garanties over verbruik Je weet niet hoe bewoners omgaan met een woning na oplevering. Monitoren speelt hierbij een belangrijke rol. Itho Daalderop doet dat al voor 6000 ge?nstalleerde warmtepompen. Door het verbruik te vergelijken tussen wijkbewoners onderling, maakt de toeleverancier bewoners bewust van hun energieverbruik. Daarnaast is het van belang om na oplevering van de woning voor langere tijd een vinger aan de pols te houden. Dat betekent bijvoorbeeld dat je twee jaar na oplevering nog eens terugkomt om te zien hoe bewoners met de woning omgaan. Op dat moment hebben ze aan de techniek kunnen wennen en is er een zomerwintercyclus overheen gegaan, zodat er ook meer te zeggen valt over het verbruik. Bewonersprofielen Een van de oplossingen voor de grote spreiding in energieverbruik, zijn bewonersprofielen met aangepaste garanties. Er zijn namelijk grote verschillen tussen bewoners. Door ze in te delen in groepen is het makkelijker om garanties af te geven op het verbruik. Een alleen- staande oudere heeft bijvoorbeeld een ander profiel dan een jong gezin met kinderen. Dit indelen sluit ook beter aan bij hoe in andere sectoren wordt omgesprongen met dit soort problematiek. Garandeer niet op verbruik Je kunt eigenlijk geen garanties afgeven over toekomstig energie- verbruik. Het is niet te voorspellen hoe vaak mensen gaan douchen of hoe hoog ze de thermostaat zetten. Bewoners bepalen dan ook voor een groot deel het succes of falen van NOM. De vraag is of NOM een doel op zich moet zijn, omdat er geen garanties zijn af te geven op bewonersgedrag. Een alternatief is het afgeven van garan- ties op schilisolatie en installaties, en niet op het energieverbruik. Maar hierbij is NOM niet te garanderen. In RijswijkBuiten is gedurende 25 jaar een energieprestatie afgegeven klimaatgarant