de gasmeter als symbool8 renda expert nr 3 2014 de gasmeter als symbool Plaatsing van de installaties aan de buitenzijde van het huis heeft zeker voordelen, zo zegt hij. "Het onderhoud wordt er veel gemakkelijker door. De bewoner hoeft niet thuis te zijn om ons toegang te geven tot de installatie. Daarnaast ontstaat er meer ruimte in de woning." De woning is aan de buitenzijde flink veranderd, hoewel de aannemer heeft geprobeerd om die zo veel mogelijk op die van andere huizen in de straat te laten lijken. De isolatieschil is bijvoorbeeld afgewerkt met kunststof steenstrips, waardoor de woning niet contrasteert met de andere baksteenwoningen. Vanwege de schil steekt de woning fysiek wel iets uit en ook het dak is door de plaatsing van dakisolatie iets hoger dan de andere huizen. STAPSGEWIJS BOVEN RADICALE AANPAK Wat nul-op-de-meter is, kregen de deelnemers v??r de excursie uitge- legd door Wim Hazeu, directeur van de corporatie. "Het is belangrijk dat we aan de slag gaan met de bestaande voorraad. We hanteren daarbij een andere ambitie en die gaat verder dan de bestaande prak- tijk. De woningen worden in ??n keer zo gerenoveerd, dat ze per saldo over een heel jaar geen energie verbruiken. Daar komt nog bij dat we het zonder subsidie willen doen en dus moet er een goede financi?le business case zijn." Voor de investering in de woning wordt de energie- rekening van de huurder gebruikt. "De bijdrage van de huurder wordt in een apart servicepakket gestopt. Hij maakt het geld dat hij normaal aan het energiebedrijf overmaakt, over aan de woningcorporatie." Huurders en huurdersorgani- saties zijn enthousiast over het technisch vernuft in de Stroomversnelling-testwo- ning in het Limburgse Melick. Dat blijkt tijdens een door de Woonbond georga- niseerde bewonersexcursie naar de woning. Maar ze zijn ook kritisch over de afwer- kingsdetails en het financi- ele verhaal achter het reno- vatieconcept. tekst joop van vlerken "De gasmeter hangt er nog hoor", constateert ??n van de deelnemers aan het energiecaf? van de Woonbond. Huurders en vertegenwoordi- gers van huurdersorganisaties, hebben tijdens de inleiding op het hoofdkantoor van Wonen Limburg te horen gekregen dat de woningen van De Stroomversnelling worden losgekoppeld van het gasnet. "Als je goed kijkt, kun je zien dat we de gasleiding hebben losgehaald. We hebben de gasmeter symbolisch laten hangen om een statement te maken", vertelt Eric van de Wetering van aannemersbedrijf Jongen uit Venlo. Onderdeel van de bijeenkomst is een rondleiding door het naar nul-op- de-meter gerenoveerde huis van woningcorporatie Wonen Limburg, gelegen nabij Roermond in het plaatsje Melick. Deze woning is all elec- tric. Door gebruik van een luchtwarmtepomp voor verwarming is een gasaansluiting niet meer nodig. De pomp staat in het zogenoemde Slim Portaal dat tegen de zijkant van het huis is gebouwd. Hier is een groot deel van de installaties in opgenomen zoals het WTW-ventilatiesysteem en de luchtwarmtepomp. De installatiekast is een idee van VolkerWessels om het onderhoud te vergemakkelijken en de meningen van de deelnemers verschillen hier- over, zo blijkt tijdens de rondleiding. De ??n vindt hem mooi, de ander niet. Van de Wetering haast zich te vertellen dat het uiterlijk van de kast nog makkelijk kan worden aangepast. "De bekleding van het Slim Portaal kan volledig in stijl van de woning en naar smaak van de bewo- ner worden aangepast. Aan de buitenzijde is het mogelijk om bijvoor- beeld steenstrips, plaatmateriaal en zelfs spuitkurk te gebruiken." verenigingdestroomversnelling,frankhanswijk de gasmeter als symbool renda expert nr 3 2014 9 De Stroomversnelling is niet h?t concept voor alle woningen in Neder- land. Dat erkent Hazeu. Hij verwijst naar de presentatie van Onno van Rijsbergen van de Woonbond, ook onderdeel van het dagprogramma. Van Rijsbergen vertelt dat er verschillende renovatieconcepten zijn, vari?rend van label B tot nul-op-de-meter. De verschillende renovatie- projecten heeft hij onderzocht en hij stelt dat een stapsgewijze aanpak in sommige gevallen de voorkeur heeft boven een radicale aanpak. "Bij een renovatie in Apeldoorn zijn bijvoorbeeld wel vloer, dak en spouw ge?soleerd, maar de ramen waren allemaal al voorzien van dubbelglas. In dit geval besloot de woningcorporatie om de ruiten niet te vervan- gen." Een opmerkelijk feit kwam Van Rijsbergen tegen tijdens zijn onderzoek in Montfoort. Daar werden jarenzeventigwoningen van corporatie GroenWest vergaand gerenoveerd naar een A+-label, onder meer door complete isolatie en het gebruik van een zonneboiler. "We zagen verrassende resultaten. De gemiddelde besparing was met 46% heel goed, maar individueel waren er grote verschillen. Twee huishoudens gingen zelfs meer verbruiken dan voor de renovatie." Daarmee wil hij zeggen dat niet alleen de technische aspecten het succes van een renovatieproject bepalen, maar dat het gedrag van de gebruiker ook erg belangrijk is. Van Rijsbergen sluit af met het advies om vooruit te denken naar 2050 en waar mogelijk een ingrijpende aanpak toe te passen. Maar er moet ook aandacht zijn voor gewone verbeteringen, omdat de ingrijpende aanpak niet overal haalbaar is. SLIM PORTAAL Alle installaties zijn gevestigd in het Slim Portaal, een eenvoudig bereikbare kast aan de buitenzijde van de woning. Hierdoor is onder- houd mogelijk zonder bewo- nersongemak. Eventuele reparaties zijn uit te voeren zonder dat de bewoner thuis hoeft te zijn. Het portaal is circulair en eenvoudig op te hangen. Daarnaast is het mogelijk om de volledige installatiekast eenvoudig om te wisselen bij bijvoorbeeld een revisie. De klant kan dit in overleg met de architect bepalen. Afmeting van het Slim Portaal is 1,05 x 0,80 x 2,50 m. De woning in Melick voor (l) en na (r) aanpak door De Stroomversnelling. janreiniervandervliet De installaties zijn gevestigd in het Slim Portaal, een kast aan de buitenzijde van de woning. de gasmeter als symbool10 renda expert nr 3 2014 ONDER DE INDRUK Dit wetende, gaan de excursiedeelnemers met de bus naar de Stroom- versnelling-woning, vijf kilometer verderop. Deze woning heeft een nieuwe isolatieschil gekregen, er is als het ware een theemuts over gezet. De schil bestaat uit verdiepingshoge elementen waarin leiding- werk en installatiekanalen zijn verwerkt. Op de woning zijn nieuwe dakpanelen geplaatst die aan de zonzijde 21 zonnepanelen herbergen. Tijdens de rondleiding is er veel bewondering voor de technische toepassingen zoals de luchtwarmtepomp en het gebruikte isolatie- en bouwmateriaal. De leden van huurdersorganisaties en huurders zijn onder de indruk van de korte duur van de renovatie. Die is nu in elf dagen uitgevoerd, maar in de toekomst kan dit worden teruggebracht naar twee dagen, is de verwachting. Daarnaast waarderen zij dat er door de renovatie bijna geen overlast is in de woning. Anita Gerritsen, energiecoach van Huurdersvereniging Oisterwijk, heeft de woning van binnen bekeken en is erg positief. "Als mijn woning hiervoor in aanmerking komt, ben ik de eerste die zich aanmeld. Alle middelen die de woonlasten omlaag kunnen brengen, zijn welkom. Bovendien wordt het milieu veel minder belast, omdat er in het concept geen fossiele brandstoffen worden verbruikt. Het principe is dan ook prachtig, maar de daadwerkelijke uitvoering is nu nog kostbaar. Ik denk dat het concept van De Stroomversnelling kan worden overge- nomen door andere corporaties, mits zij niet het wiel opnieuw gaan uitvinden", reageert ze. KRITIEK VAN HUURDERS Naast bewondering hebben verschillende huurders ook kritiek op De Stroomversnelling. Zo zet Hans Kregting, voorzitter van Huurdersbond Ede en omsteken, vraagtekens bij het financi?le concept. "Dat het moet worden betaald, is logisch. Maar wat me niet bevalt, is dat de huurder de woningverbetering betaalt terwijl de bezitter ook profiteert. Dat de corporatie 5,25% rendement op de investering krijgt, is mooi. Maar als huurder zou ik liever een financiering met een eindig karakter willen. Kan de huurder bijvoorbeeld zelf een lening afsluiten tegen een gunstig tarief om de renovatie te financieren? Daarnaast moet men zich ervan bewust zijn dat de huurder betaalt en dus aan het begin van het beslistraject moet zitten." Positief is Kregting over het feit dat er aan de binnenzijde van de woning weinig hoeft te gebeuren en hij vindt het leuk dat hij het concept nu van dichtbij heeft kunnen aanschouwen. Wat hem opvalt, is dat er in het concept weinig aandacht is voor het binnenmilieu. "We herinneren ons allemaal de wijk Vathorst in Amersfoort, met haar ventilatieproblemen en gezondheidsklachten. Ik ben er niet van over- tuigd dat bewoners om kunnen gaan met de mogelijkheden en beper- kingen van het ventilatiesysteem in deze woning." PROJECTGEGEVENS Naam en plaats Prototype 1.0 Wonen Limburg VolkerWessels Stroomversnelling, Melick Aantal woningen en type 1 eengezinswoning Bouwjaar 1965 Eigenaar Wonen Limburg Aannemer aannemersbedrijf Jongen Venlo, VolkerWessels Uitvoering/planontwikkeling oktober 2013 - december 2013 Ambitie renoveren tot nul-op-de-meter Projectfase gerealiseerd BOUWKUNDIGE MAATREGELEN Alle leidingen voor luchtventilatie, cv en water bevinden zich in gevel- of dakelementen; De elementen worden als Legoblokjes gestapeld; exacte maat- voering is gedaan met 3D-laserscanner; De ventilatiekanalen in de elementen passen exact op elkaar. Afdichtingen zijn uitgevoerd met speciale rubbers zodat er geen handelingen nodig zijn op de bouwplaats; Leidingen voor cv en leidingwater en de elektriciteitsbedrading worden met speciale plug&play-koppelingen aan elkaar verbonden; Basis wand: sandwichpaneel (Rc Panels), opbouw: magnesium- oxideplaat - PIR-isolatie - magnesiumoxideplaat; Installatie in sandwichpaneel: aan- en afvoer voor WTW-ventilatie- kanalen en hoofdleidingen voor verwarming, aanvoer hoofdleiding warmwater; Afwerking buitenzijde: elastolith steenstrips en kunststof kozijnen met triple beglazing voor woning, DecoKurk voor berging; Basis dak: sandwichpaneel (Rc Panels), opbouw: magnesium- oxideplaat ? PIR-isolatie ? magnesiumoxideplaat Afwerking buitenzijde: dakpannen (beton) aan achterzijde woning, PV-panelen aan voorzijde woning. Gepatenteerd zonthermische collector voor warm tapwater en koeling van de PV-installatie; Thermische schil: Rc gevel = 8,0 m?.K/W, Rc dak = 8,0 m?.K/W, buitenkozijnen = 1,00 W/m? K, Qv10 = 0,4 dm?.s/m?, U deur = 1,0 W/m? K. INSTALLATIETECHNISCHE MAATREGELEN All electric Verwarming en warmtapwater door een luchtwaterwarmtepomp op bestaande radiatoren PV-panelen voor opwekking elektriciteit Thermische collector onder PV-panelen Ventilatie door gebalanceerd WTW-systeem janreiniervandervliet Deelnemers hebben tijdens de rondleiding veel bewondering voor de technische toepassingen zoals de lucht- warmtepomp en het gebruikte isolatie- en bouwmateriaal.