1 Bewonersparticipatie per Europese stadswijk 14-01-2013 Indien Europese steden en gemeenten de energiepolitieke doelen van de Europese Unie willen bereiken, moeten ze grootschalig denken. Niet langer volstaat het energetisch saneren van afzonderlijke gebouwen; dit moet met hele stadswijken gebeuren. Een beslissende factor voor het slagen van dergelijke omvangrijke renovatieprojecten is het vroegtijdig betrekken van de bewoners bij het project. Concrete ervaringen op dit gebied verzamelen de projecten van het Europese Commissie-initiatief Concerto. Tekst Silke Thole Sinds 2005 ondersteunt de Europese Commissie met Concerto demonstratie- en onderzoeksprojecten die hun zwaartepunt leggen op de ontwikkeling van stadswijken, voor zowel renovatie als nieuwbouw. Intussen zijn er Concerto-projecten in 58 steden in 23 Europese landen. Allen hebben als gemeenschappelijk doel op een zo goedkoop mogelijke wijze de CO-emissies te doen dalen en tegelijkertijd de levenskwaliteit in de stedelijke ruimte te verbeteren. Essentieel hierbij is de toepassing van hernieuwbare energie?n en het nemen van effici?nte maatregelen op het gebied van energie. Plus dat alle betrokkenen ? 2 van ontwerpers, architecten en ambachtslieden, tot huiseigenaren en huurders ? aan ??n zeel trekken. PICARRAL ZARAGOZA Voor het Concerto-project Renaissance (Renewable ENergy Acting In SuStainable And Novel Community Enterprises) in het Spaanse Zaragoza, is de toestemming van de bewoners in het woongebied Picarral een beslissende succesfactor voor de grootschalige energetische sanering. Teneinde de eigenaren te overtuigen van de energetische renovatie, heeft de gemeentelijke woondienst eerst en vooral een organisatie in het leven geroepen die structuren voor de participatieprocessen ontwikkelt en de bewoners ondersteunt. Dit bureau met de naam `Municipal Management Technical Office', vormde onder meer focusgroepen bestaande uit bewoners met een uitgesproken interesse voor energie besparen en ecologie. Gerichte trainingen hebben er vervolgens voor gezorgd dat deze bewoners voorbeelden zijn geworden voor anderen. Zij gaan in hun woningen met het goede voorbeeld voorop en worden contactpersoon voor andere bewoners. AMSTERDAM NIEUW-WEST Omvangrijke en ononderbroken informatie was bij de Ecostiler-dialoog in Amsterdam een centraal onderwerp. Ecostiler staat voor Energy efficient Community Stimulation by use and Integration of Local EnergyResources. De dialoog voor dit Concerto-project had tot doel om voor de flatgebouwen in de stadswijk Nieuw-West ? hoofdzakelijk bestaande uit de Westelijke Tuinsteden ? gemeenschappelijk concrete maatregelen vast te leggen voor de reductie van CO-emissies. De stad Amsterdam wil tegen 2015 de CO-emissies ook in deze wijk met 50 procent reduceren. Dit doel is slechts te bereiken wanneer grootschalig energetisch wordt gerenoveerd. Tussen februari 2007 en april 2008 kwamen in het kader van deze dialoog ongeveer dertig bewoners, gemeentelijke medewerkers, plaatselijke politici, energie- en bouwexperts, en vertegenwoordigers van corporaties samen. Het ging er in de eerste plaats om alle betrokkenen ruimschoots te informeren over de verschillende mogelijkheden om energie te besparen en over het gebruik van hernieuwbare energie?n. Daarnaast ging het erom ook te wijzen op de daarmee verbonden moeilijkheden. Om dan toch tot een concreet pakket aan maatregelen te komen dat ook door de Woonblokken te Zaragoza, Spanje Concerto Het initiatief Concerto wordt door de Europese Unie co-gefinancierd via haar kaderprogramma voor onderzoek en ontwikkeling. Sinds 2005 heeft het EU-initiatief van het directoraat- generaal Energie 58 steden en gemeenten gesubsidieerd voor 22 projecten, verspreid over 23 EU- landen. Op www.concerto.eu is informatie te vinden over alle door Concerto uitgevoerde projecten, waarvan 5 in Nederland. 3 bewoners kon worden aanvaard, concentreerde de tweede fase van de dialoog zich op drie concrete gebouwen in Amsterdam Nieuw-West. Ervaringen In drie aparte zittingen namen de betrokkenen elk gebouw afzonderlijk in ogenschouw en schrapten de maatregelen die zij als ondoelmatig of niet-financierbaar beschouwden. Resultaat is dat er voor isolatie zal worden gezorgd en voor groene elektriciteit, en dat er wordt overgestapt op warmtepompen of stadsverwarming. Hierbij wordt de voorkeur gegeven aan warmtepompen. Concrete ervaringen met de in de dialoog ge?dentificeerde maatregelen zijn er nog niet. In het kader van het Ecostiler-project in Nieuw-West zijn er inderdaad drie woonblokken omvangrijk gerenoveerd, maar de beslissingen wat betreft de maatregelen in deze blokken waren reeds genomen op het ogenblik waarop de dialoog van start ging. Desalniettemin zijn de resultaten van de gevoerde dialoog waardevol. Ze dienen als discussiebasis voor toekomstige saneringsprojecten. "De eerste groepen die willen saneren, waaronder stedelijke grondverenigingen, gebruiken er al delen van", aldus projectonderzoeker Frans van der Woerd. De projectdialoog toont vooral dat mensen ook in heterogene groepen met heel verschillende belangen een gemeenschappelijke oplossing kunnen vinden. Van der Woerds raad aan gemeenten of corporaties die omvangrijke saneringsprojecten plannen, luidt: "De beste weg om de toestemming van bewoners te krijgen, is ze zo tijdig mogelijk erbij te betrekken." VERBANDSGEMEINDE WEILERBACH Ook Verbandsgemeinde Weilerbach in Duitsland heeft met een eigen organisatie- eenheid goede ervaringen opgedaan in het kader van het Concerto-project SEMS (Sustainable Energy Management Systems). In de nabije toekomst wil de gemeente voor honderd procent gebruikmaken van hernieuwbare energie?n, waarbij het energieverbruik ongeveer 10 procent moet dalen. De Verbandsgemeinde pakt het serieus aan: met het slagen van het plan is een Energy Change Manager aangesteld. Het is zijn taak om als contactpersoon te fungeren voor de onderwerpen hernieuwbare energie en energiebesparing en om nieuwe structuren te ontwikkelen. En dat niet alleen voor alle afdelingen van de administratie, maar ook voor alle burgers en andere acteurs binnen de gemeente. Gebouwonderscheiding `Mijlsteen' in de Verbandsgemeinde Weilerbach. 4 Manager Teresa Karayel is de nieuw aangestelde Energy Change Managerin. "Binnen de vijfjarige looptijd van het project werden 400 adviezen over energie voor burgers verstrekt, en zijn 100 gebouwen volledig en 200 gedeeltelijk gesaneerd. Bovendien werden er 62 warmtepompen, 204 installaties voor thermische zonne-energie en 76 pelletkachels ge?nstalleerd", noemt zij trots de successen op het gebied van energie-effici?nte gebouwen. Belangrijk voor de Managerin van Weilerbach, zijn continu?teit in de informatie, het verbinden van netwerken en het benoemen van persoonlijke contactpersonen. Hier is beslist creativiteit voor gevraagd; in het kader van het SEMS-project is dan ook een trucfilm ontwikkeld. Wat betreft het netwerk, bestaan er in totaal meer dan 1100 contacten met huiseigenaren. Voor het eerste contact heeft Karayel goede ervaringen opgedaan met de verbreiding via buren en ambachtslieden: "Wij hebben de ambachtslieden er altijd opnieuw aan herinnerd hoe talrijk de mogelijkheden zijn om de energie-effici?ntie te verhogen. Zij zijn daarmee naar hun klanten gegaan", legt zij uit. Een van de gesaneerde gebouwen in het Duitse Weilerbach.