Alles is in beweging 12 c Vitrine: mobiel bouwen Vitrine: mobiel bouwen cAlles is in beweging De woorden `mobiel' en `bouwen' lijken tegenstrijdig: mobiel is beweeglijk en bouwen is vast. Mobiel bouwen wil dus eigenlijk zeggen: het bewegen van vaste materie. Die beweging is er om een bepaald doel te bereiken, om op `onmogelijke plekken' te komen of gewoon om snel weg te kunnen. In dit artikel beschrijft de architect Eduard B?htlingk welke vormen van mobiel bouwen er zijn te onderscheiden, hoe deze zich ontwikkelen en waar ze het best op hun plaats zijn. Markies: Een uitvouwbare caravan die na het uitvouwen drie keer zoveel ruimte biedt. Bovendien kan men reageren op het weer door de markiezen apart te bewegen. (Eduard B?htlingk 1986-1995) RoosAldeRshoff,AmsteRdAm Alles is in beweging 13 c Vitrine: mobiel bouwen cEduard B?htlingk Eduard B?htlingk heeft een architectenbureau in Maasland (nabij Rotterdam en Delft) en is inmiddels international bekend met vooral zijn mobiele werk: mobiele expositieruimte op de Bi?nnale Jonge Neder- landse Architecten 1985, Markies 1986-1995, Spotter 2000, Mobiele Eenheid 2001. Info: www.bohtlingk.nl nodig: een raket, een ruimteschip, een maanlander en een ruimtepak. het ruimtepak moet de astronaut tegen alle gevaren beschermen en ook nog voldoende bewegingsvrijheid bieden. de raket heeft de kracht om te vliegen, het ruimteschip de techniek en com- fort om gewichtloos te kunnen zweven en de maanlander de eigenschappen om te kunnen landen. Iedere capsule heeft zijn specifieke kwaliteiten en de technieken zijn daarop aangepast. dit is waar mobiel bouwen het best op zijn plaats is: bij het ondersteunen van de mens in zijn beweging onder de meeste extreme omstandigheden. de techniek is ondersteunend en de vorm van het ontwerp wordt vooral be- paald door antwoorden op de vragen: wat gaat u doen, waar wilt u verblij- ven en wat heeft u nodig? Situatie We leven in een individualistische en daarmee tegelijkertijd pluriforme we- reld. de verhouding tussen individu en groep staat onder spanning. het is interessant om uit te zoeken hoe het meest persoonlijke verblijf van een individu zich kan verhouden tot de omgeving. de huidige technieken bie- den het individu veel mogelijkheden: iedereen heeft een eigen mobiele te- lefoon, laptop en televisie. Je kan je eigen capsule inrichten met het door jezelf gekozen comfort. een verzameling in min of meer vaste opstelling van capsules is te vinden in de moduulbouw voor scholen, kantoren en studentenhuisvesting. tijde- lijke nederzettingen zoals tentoonstellingen en campings zijn losser van de mens was al thuis in de natuur lang voordat hij permanente bouwsels produceerde. het nomadisch bestaan was lange tijd d? manier van leven om het beste uit de omgeving te halen. daarbij was het dan ook van groot be- lang een mobiel onderkomen te heb- ben. We leven nu in een nieuw noma- disch tijdperk. We zijn weer in bewe- ging, maar op een andere manier dan voorheen. We zijn minder gebonden aan een vaste plaats, maar ondertus- sen zijn we via het internet verbonden met de gehele wereld. deze nieuwe beweeglijkheid geeft een extra impuls aan het mobiele bouwen. de mens heeft altijd gezocht naar middelen om zich mee te omhullen en zich daarmee te kunnen ontplooien. die omhulling kan bestaan uit kleding of uitgroeien tot een echt bouwsel zoals een capsule, waarin men plaats kan nemen: een capsule met een bestemming. Vanmorgen toen u opstond, koos u er waarschijnlijk voor uw kleren aan te doen. en voor u naar buiten ging, trok u daaroverheen een jas aan om mis- schien daarna in een auto naar uw werk te rijden. dat zijn minstens drie lagen materie om u heen, die u elk met zorg heeft uitgekozen voor het door u gekozen doel. U bevindt zich nu misschien op kantoor in een voor een mens herkenbare omgeving, maar als de omgeving weinig houvast biedt, zoals bijvoorbeeld in het heelal, zijn er meer drastische maatregelen nodig. om bijvoorbeeld als mens op de maan te kunnen wandelen zijn er minstens vier capsules "Wie zoekt naar een tijdelijk verblijf, zij het re?el of virtueel, is steeds op zoek naar de ultieme plek om te vertoeven." (Hilde Bouchez, 2003) Een bouwkeet als woning op de rand van de stoep. De vaste woningen zijn vervallen of te duur om te bewonen: een compacte mobiele woning biedt uitkomst.(Odessa, 1990) Op een dak: De loftcube is een huis dat vrij op een dak kan staan. Wonen op een dak in de stad wordt zo zeer aantrekkelijk (Werner Aisslinger,2003). EduardB?htlingk Alles is in beweging 14 c Vitrine: mobiel bouwen De Mobiele eenheid: Eerste de meubels en dan het huis. De inrichtingswensen van de bewoner wordt eerst vormgegeven in mobiele units en de woning wordt daar vervolgens omheen ontworpen. De ruimte tussen de mobielen onderling laat de relatie tussen de bewoners zien. Als de bewoners verhuizen gaan alle mobielen mee. (Eduard B?htlingk 2001) 1 2 43 architEctEnBurEauB?htlingk architEctEnBurEauB?htlingk VErBurghoogEndijk Alles is in beweging 15 c Vitrine: mobiel bouwen aard. daarmee ontstaat er vaak een ongedwongenheid van samenkomst. sommige mensen willen daarom nooit meer van de camping af. men plaatst zijn verblijf zo dat men zelf kan kiezen met wie men omgaat. de mobiliteit van het onderkomen is daarbij essentieel. mobiele bouwsels kunnen op veel plaatsen functioneren. de context is niet altijd belangrijk, omdat ze vaak onafhankelijk van de situatie hun functie moeten kunnen vervullen. Ze functioneren hierbij net zo goed, of zelfs be- ter, als vaste bouwsels en passen zich bovendien sneller aan. In de natuur bieden mobiele bouwsels de gebruiker, door de aarde `licht te betreden' de ruimte om op de meest onmogelijke plekken te kunnen ver- blijven. hierdoor is een kort verblijf op een schitterende plek mogelijk. In de stad zijn kleinschalige mobiele objecten geschikt voor ongebruikelijke locaties. Ze onthullen er vergeten gebieden, verlaten terreinen en de nog niet ontdekte toplocaties op de daken van bestaande gebouwen. Ze vullen de ruimte tussen de vaste gebouwen en veraangenamen het verblijf in die ruimte. Twee manieren er zijn in grote lijnen twee manieren van mobiel bouwen te onderscheiden: demontabel bouwen en draagbaar bouwen. Grote samengestelde objec- ten, zoals een paviljoen of een circus, die in delen naar de plaats van be- stemming vervoerd worden om daar te worden geassembleerd, horen bij de eerste groep. Voor dit demontabele bouwen maakt men gebruik van andere compactere mobiele bouwsels die wel in staat zijn zichzelf te ver- voeren, zoals vrachtwagens. deze behoren tot de groep draagbare bouw- sels. Zij transporteren zichzelf of worden als ??n geheel vervoerd. soms is de wijze van vervoer opgelost binnen het ontwerp of is de definitieve ver- schijning opgeslagen in de te transporteren vorm. de Japanse architect Kisho Kurokawa maakte in 1969 het volgende on- derscheid: er zijn twee vormen van capsulering: een verblijfplaats die een toestel wordt, zoals een caravan, en een werktuig dat een verblijfplaats wordt, zoals een auto. over het algemeen zijn de draagbaren microbouwsels, die het midden houden tussen architectuur en design. Ze zijn ze van een maat en uitwer- king die gebaseerd is op de beperkte ruimte van de gebruiker en worden als het ware om de gebruiker heen ontworpen. het is slim om vanuit een eenvoudig te transporteren vorm, extra ruimte te cre?ren door uit te klappen of uit te vouwen. het bouwsel kan zich daar- 1 De Spotter, een drijvend in- en uitzichtpunt voor de Oosterschelde om de bezoekers van het gebied zowel uitzicht (over het water) als inzicht (onder water) te bieden. (Eduard B?htlingk 2000). 2 Op een dak: In een Airstream caravan kan je ook op een dak wonen en gebruik maken van de faciliteiten van het huis onder je. 3 De ene mobiel helpt de ander: de drijvende vogelobservatiehut wordt met een helikopter op zijn plaats gelegd. (Verburg en Hoogendijk, 1999) 4 Een onderzoekstation voor drie natuuronderzoekers is gebaseerd op de vorm van een spin. Het wordt met een luchtballon op de meest onmogelijk plekken neergelaten voor een verblijf van vijf dagen. (Gilles Ebersolt, 2004) Kleding als mobiel verblijf: kunst van Lucy Orta Alles is in beweging 16 c Vitrine: mobiel bouwen Spacebox: Om de enorme woningnood onder studenten sneller te ledigen worden er steeds vaker gebouwen samengesteld van stapelbare units. (Mart de Jong 2004) Papertainer: Een stapeling van containers als tijdelijk museum in het olympisch park van Seoul. De containers zijn voor expositie uitgegeven. Samen met constructies van doek en karton maken zijn een prachtig tijdelijk museum dat na een half jaar zal worden opgeruimd. (Shigeru Ban 2006) deVIJfb.V.-denhAAGEduardB?htlingk Op het ijs: De ice fishing shanty op schaatsen maakt het mogelijk op een bevroren meer te vissen: In de winter ontstaat er zo op het meer een nederzetting. Alles is in beweging 17 c Vitrine: mobiel bouwen mee op de plaats van bestemming in afmeting aanpassen aan de gevraag- de functie. dit tijdschrift neemt bijvoorbeeld in dichtgeslagen vorm minder ruimte in dan opengeslagen in uw handen. de open toestand is actief, de dichte is passief en compact. dat is ook het geval met tenten, strandstoe- len, ladders en zakmessen. een verbazingwekkende hoeveelheid produc- ten is gebaseerd op het in- en uitklapprincipe. de deense schrijver Per mollerup heeft in 2001 het boek `Collapsibles' weten te vullen met honder- den voorbeelden. ook in het mobiel bouwen wordt veel gebruik gemaakt van deze wijze van transformeren. beweging kan ook aangewend worden om tijdens het ver- blijf de omgeving naar behoefte te kunnen veranderen door iets weg te schuiven of uit te klappen. Architectuur de wereld ontwikkelt zich snel en architectuur moet daar een actieve rol in spelen. het veld architectuur is ondertussen zeer breed geworden en be- perkt zich niet tot de statische vastgenagelde architectuur. Alles is in bewe- ging en de mens ook, hoewel niet altijd fysiek. Je kan je namelijk ook gees- telijk verplaatsen door je thuis op te sluiten en je te verbinden met de we- reld door middel van moderne communicatiemiddelen. een grote groep mensen is al op internet een `second life' begonnen, waarin alles leuker en mooier lijkt dan in de echte wereld. die groep kan ook rustig thuis blijven zitten in een stevig verankerde woning of kantoor. Aan de andere kant neemt de beweeglijkheid toe. door het internet verva- gen begrippen als plaats (kantoor en woning) en tijd, waardoor iedereen overal op hetzelfde tijdstip kan zijn. de benodigde apparatuur om te wer- ken wordt steeds compacter, waardoor we overal kunnen werken en ver- blijven, bijna onafhankelijk van de vaste gebouwde omgeving. Architectuur zal zich op dit gebied snel en actief moeten blijven ontwikkelen. Wel moeten we ervoor waken dat deze `internetmobiliteit' gezien wordt als de belangrijkste reden om mobiel te zijn. mobiliteit is van alle tijden en zoals dit artikel laat zien, zijn er vele vormen van mobiel bouwen. deze beperken zich niet tot paviljoens of bouwketen, maar zijn veelzijdiger en alom aanwezig. Vaak zijn ze niet door architecten, designers of kunste- naars bedacht, maar ontstaan vanuit een concrete behoefte. Zo vind ik de getoonde ice-fishing shanty een prachtig voorbeeld. Alle elementen van mobiel bouwen zijn daarin verwerkt: samen met je vrienden iets eigens op maat bouwen (capsule) om op het ijs te gaan vissen (tijdelijk verblijf), instel- len op de omstandigheden door het van schaatsen te voorzien (beweging), en daarmee gezamenlijk ook nog eens een interessante nederzetting (sa- menscholing) op het ijs vormen. Architectuur is gebaat bij het bestuderen van dit soort oplossingen en vooral bij het analyseren van de gedachte erachter. dat kan leiden tot onverwachte oplossingen voor vragen van ar- chitectonische aard en een gezonde mix tussen wat het beste vast kan blijven en wat beter mobiel kan zijn. b Literatuur houses in motion, Robert Kronenburg / Wiley-Academy Isbn 0-470-84331-4; living in motion, Vitra design museum Isbn 3-931936-35-X; Portable Architecture, derde editie, Robert Kronenburg / elsevier Isbn 0-7506-5653-0; Parasite Paradise, sKoR / nAi publishers Isbn 90-5662-329-X; Collapsibles, Per mollerup / thames&hudson Isbn 0-500-28309-5; Portable Architecture, Pilar echevarria m. / linksbooks Isbn 84-89861-38-2; Architecture & mobility, Gino finizio / skira Isbn-10: 88-6130-071-5. Uitschuifhuis: Een verplaatsbare kamer aan huis. In de winter een extra kamer en in de zomer een extra terras en een tuinkamer.(Kalh?fer en Korschildgen,1997)